Hôm nay,  

Đọc Ngô Thì Nhậm: Thấy và Nghe

02/07/202509:04:00(Xem: 706)
blank

Đọc Ngô Thì Nhậm: Thấy và Nghe
 

Nguyên Giác
 

Bài viết này sẽ phân tích lời dạy của sách Trúc Lâm Tông Chỉ Nguyên Thanh về ý chỉ Thiền Tông: vùng vằng chống chọi với những cái được thấy và được nghe là chưa biết đạo. Sách Trúc Lâm Tông Chỉ Nguyên Thanh là một tác phẩm về Thiền Tông Việt Nam xuất bản lần đầu vào năm 1796. Tác phẩm này được in trong Ngô Thì Nhậm Toàn Tập - Tập V, ấn hành năm 2006 tại Hà Nội, do nhiều tác giả trong Viện Nghiên Cứu Hán Nôm biên dịch.

Những lời dạy trong sách này mang phong cách Thiền Tông Việt Nam, vì ngài Ngô Thì Nhậm (1746-1803) khi rời quan trường đã xuất gia, trở thành vị sư có tên là Hải Lượng Thiền Sư, và được nhiều vị sư tôn vinh là vị Tổ Thứ Tư của Dòng Thiền Trúc Lâm. Tất cả các vị sư khác trong sách đều nói trong tông phong này.  Nơi đây, chúng ta trích các đoạn đầu trang 389, nguyên văn như sau:

blank

Việc gì nhìn thấy mà vẫn chưa cho là đúng, nghe mà còn chưa cho là thật, bị che lấp ứ đọng, vùng vằng chống chọi mà không thoát ra được, đó là người không biết đạo vậy. Người biết đạo thì thông, thông thì soi suốt, soi suốt được thì sống. Người không biết đạo thì không thông, không thông thì bị chướng ngại, bị chướng ngại thì chết.

Thần là tính, tính thì không diệt được, cho nên nói ‘sống là thuộc về thần.’ Hình là chất, chất thì có sinh có diệt, cho nên nói ‘chết là thuộc về hình.’ Phật Thích Ca thì diệt độ (*). Khổng Tử thì ngoạ bệnh mà mất. Diệt và mất chỉ là cái hình thôi, còn như ‘minh tâm kiến tính’ và ‘tận tâm tri tính.(**) là hai cái chân truyền của đức Phật và đức Thánh thì vẫn còn mãi mãi ở trong khoảng trời đất, ngàn muôn đời không bao giờ tắt, cho nên Thầy nói rằng: ‘Đạo không can dự vào đấy.’ Tây Ngưu Hạ Châu có Phật Vô Lượng Thọ, Nam Thiệm có đấng vương giả dấy lên. Có cái đạo ấy, tức có con người ấy, không sao mà diệt được, cũng là ý nghĩa ấy.” (ngưng trích)
 

Có 2 ghi chú trong sách Trúc Lâm Tông Chỉ Nguyên Thanh trong đoạn trên là, nguyên văn:

(*): Diệt độ: Diệt là trừ bỏ mọi phiền não, độ là giác ngộ giải thoát. Diệt độ ở dây có nghĩa là chết.

(**): Minh tâm kiến tính: Danh từ nhà Phật, có nghĩa là nhìn được triệt để bản tính tự tâm. Tận tâm tri tính: Sách Mạnh Tử, thiên Tận tâm thượng: "Tận kỳ tâm giả, tri kỳ tinh dã, tr kỳ tính tắc tri thiên hỹ." Nghĩa là: Tận lượng tìm hiểu tự tâm thì sẽ biết được tính, biết được tính thì sẽ biết được lễ trời.

 

Chúng ta cũng cần ghi nhận rằng hai ghi chú trên là của các dịch giả trong Viện Nghiên Cứu Hán Nôm, hoàn toàn không phải ghi chú của quý ngài trong dòng Trúc Lâm của Hải Lượng Thiền Sư, bởi vì quý sư viết trong tác phẩm Trúc Lâm Tông Chỉ Nguyên Thanh đều là các bậc danh nho, học Nho giáo từ thơ ấu, sống đời Nho sĩ, làm quan nhiều thập niên, trải qua những cuộc sóng gió binh biến của thời Tây Sơn và rồi cuối đời, vào chùa xuất gia. Quý ngài vừa học rộng cả Kinh Phật lẫn sách Nho, nên không thấy cần ghi chú các chữ như Diệt độ, Minh tâm kiến tính, Tận tâm tri tính.
 

Chúng ta nơi đây cũng không dám nhận định rằng các ghi chú đó có thích nghi hay không, vì nơi đây chúng ta sẽ nhìn cách khác, soi ý nghĩa dưới con mắt của người tu theo Thiền Tông, không bận tâm các nghĩa của Nho giáo.
 

Câu đầu trong trích dẫn trên là: “Việc gì nhìn thấy mà vẫn chưa cho là đúng, nghe mà còn chưa cho là thật, bị che lấp ứ đọng, vùng vằng chống chọi mà không thoát ra được, đó là người không biết đạo vậy...” 
 

Những cái đươc thấy và được nghe là gì? Tại sao chưa cho là đúng, mà lại vùng vằng chống chọi? Chư Tổ thường gọi, khi chúng ta đối diện với cảnh (những cái được thấy, được nghe), mà cứ muốn cảnh phải thế này hay muốn cảnh phải thế kia, đó là rơi vào lỗi “đầu thượng trước đầu. tuyết thượng gia sương” (trên đầu lại chắp thêm đầu, trên tuyết lại bồi thêm sương).
 

Tất cả những ý muốn, rằng cái được thấy phải thế này, rằng cái được nghe phải thế kia, chính là chúng ta đang bạo lực với cảnh, mất hẳn cái bình an của tâm bình thường. Chư Tổ nói rằng hãy giữ tâm bình thường chính là biết sống đạo. Bạn có thể thử nghiệm dễ dàng, khi bạn ngồi trong một thính phòng để nghe nhạc, tới đoạn nhạc này hay tới đoạn nhạc kia, bạn khởi tâm rằng nhạc sĩ lẽ ra phải làm thế này, hay thế kia. Đó là tự bạn làm loạn tâm bạn, làm mất bình an. Đó là bạn tự sân si với chính những cái được nghe.
 

Tại sao vùng vằng chống chọi cái được thấy và cái được nghe là không biết đạo? Bởi vì đơn giản rằng người đó tưởng rằng có cái thực tướng gì là cái được thấy và cái được nghe, nên khi nắm giữ tướng đó, mới phản ứng bằng cách vùng vằng chống chọi những gì được thấy và được nghe. Đó là chưa hiểu rằng Sắc là Không, chưa hiểu rằng những cái được thấy, được nghe, được ngửi, được nếm, được chạm xúc, được suy nghĩ tư lường đều là hư ảo, là không thực tướng, đều là duyên sinh, đều là vô ngã, đều là Không, cho nên mới vùng vằng chống chọi.
 

Trong Kinh AN 4.14, Đức Phật dạy rằng khi thấy hay khi nghe thì đừng nắm giữ tướng riêng hay tướng chung của những cái được thấy hay được nghe. Thí dụ, tướng chung của cô Nguyễn Thị A là hình dáng, tiếng nói của một thiếu nữ có tên đó trong độ tuổi nào đó. Tướng riêng là đặc tướng riêng biệt, những gì làm cho chúng ta thấy đúng là Nguyễn Thị A mà không phải là Lê Thị B. Đừng nắm giữ tướng riêng hay tướng chung có nghĩa là hãy để tất cả những cái được thấy và được nghe trôi theo dòng đời vô thường, không nắm giữ gì hết. Kinh AN 4.14, bản dịch của Thầy Minh Châu, trích:
 

Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo khi mắt thấy sắc, không nắm giữ tướng chung, không nắm giữ tướng riêng. Phàm do nhân duyên gì với nhãn căn này không được chế ngự, khiến cho tham ái, ưu bi, các ác bất thiện khởi lên, vị ấy chế ngự nguyên nhân ấy, hộ trì nhãn căn, sống với sự chế ngự nhãn căn. Khi tai nghe tiếng … khi mũi ngửi hương … khi lưỡi nếm vị … khi thân cảm xúc … khi ý biết pháp, không nắm giữ tướng chung, không nắm giữ tướng riêng. Phàm do nhân duyên gì ý căn này không được chế ngự, khiến cho tham ái, ưu bi, các ác bất thiện khởi lên, vị ấy chế ngự nguyên nhân ấy, thọ trì ý căn, sống với sự chế ngự ý căn. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là đạo hành nhiếp phục.” (ngưng trích)

 

Hãy nhớ rằng, thọ mạng của chúng ta, và của tất cả chúng sinh trong cõi này thực sự không phải là năm, hay tháng, hay ngày, hay giờ, mà chỉ là một khoảnh khắc của tâm. Trong Luận thư Niddesa ghi rằng thọ mạng của thân và tâm chúng ta chỉ là một khoảnh khắc tiếp giáp của một hạt đậu xoay tròn trên mũi kim. Như thế, không có khoảnh khắc nào lặp lại. Từng khoảnh khắc trong đời chúng ta đều là độc đáo. Hãy tỉnh thức và sống cho trọn vẹn từng khoảnh khắc trên thân tâm mình. Không có gì (và cũng bất khả) để nắm giữ hay chống chọi những gì được thấy, được nghe.
 

Có một yếu chỉ của Thiền Tông là, khi Lục Tổ Huệ Năng dạy cho Thượng Tọa Minh rằng, hãy nhìn xem ngay khi tâm không nghĩ thiện và không nghĩ ác, thì cái gì là bản lai diện mục (khuôn mặt xưa nay) của Thượng Tọa. Tương tự, các Thiền sư Việt Nam thường dạy rằng vô tâm chính là đạo. Không khởi tâm gì hết, dù là ưa thích hay chống chọi đối với cái được thấy và cái được nghe.
 

Trong Trúc Lâm Tông Chỉ Nguyên Thanh, khi quý ngài viết rằng vùng vằng chống chọi những cái được thấy hay cái được nghe là chưa hiểu đạo, chỉ đơn giản là chúng sinh gây nghiệp vì cứ muốn cái được thấy và cái được nghe phải thế này hay cái kia. Bởi vì, tâm phân biệt cho rằng phải thế này mới phải (thiện, đẹp), khi đã thế kia là trái (ác, xấu). Tất cả những tâm đó sẽ làm chúng ta loạn tâm.
 

Trong Kinh Bahiya Sutta, Đức Phật nói rằng hãy để cho cái được thấy là cái được thấy, cái được nghe là cái được nghe... thì nơi đó là giải thoát.
 

Tất cả những cái được thấy và được nghe là gì? Thí dụ, khi chúng ta nghĩ về một người bạn cũ chúng ta từng gặp, từng nói chuyện, hay từng nghẹ bạn này hát ca... Luôn luôn chúng ta nghĩ về bạn này trong một khuôn thời gian nào đó và trong một không gian nào đó. Như hình ảnh bạn này thời 20 tuổi, hay 30 tuổi, hay 70 tuổi... và trong một không gian, như khi bạn này ngồi trong quán cà phê với mình, hay cùng đi chùa với mình... Đức Phật dạy rằng, hãy buông sạch tất cả mọi chuyện trong khuôn thời gian, bất kể là quá khứ, hiện tại hay tương lai. Khi bạn xóa sạch ký ức đó, xóa cả mơ tưởng của tương lai, buông sạch tất cả những gì đang thấy và nghe hiện tại, thì đó là giải thoát.
 

Trong Kinh Pháp Cú, bài Kệ 348 ghi lời Đức Phật dạy là hãy buông bỏ quá khứ, hiện tại, vị lai thì sẽ qua được bờ giải thoát:

 

348. “Bỏ quá, hiện, vị lai,

Đến bờ kia cuộc đời,

Ý giải thoát tất cả,

Chớ vướng lại sanh già.”

 

Khi Đức Phật nói xong bài Kệ 348, chàng nghệ sĩ gánh xiếc Uggasena đang đứng làm trò xiếc trên cây sào cao liền tức thời đắc quả A la hán. Khi nói buông bỏ cả ba thời, chỉ có nghĩa là thấy cả ba thời là không, thì tâm sẽ không dính mắc nữa.
 

Trong đoạn trên của Trúc Lâm Tông Chỉ Nguyên Thanh, có nói tới “Tây Ngưu Hạ Châu có Phật Vô Lượng Thọ... có con người ấy, không sao mà diệt được.”

Quý ngài chỉ muốn nói rằng Phật Vô Lượng Thọ là một pháp vô vi, một pháp bất sinh và bất diệt. Nói vô lượng thọ là chưa từng sinh và chưa từng diệt. Nếu không có pháp vô vi này thì không thể giải thoát. Chúng ta hãy hình dung, khi chúng ta thấy và nghe thì gương tâm chúng ta hiện ra vô số ảnh hình và tánh nghe chúng ta nhận ra vô số âm thanh. Tất cả ảnh hình hiện ra rồi biến mất. Tất cả âm thanh tới bên tai rồi biến mất. Chúng ta không níu kéo được. Đó là những khoảnh khắc của tâm nơi điểm tiếp giáp như hạt đậu nhỏ xoay trên đầu mũi kim. Ảnh hình trôi đi, nhưng tánh phản chiếu của gương tâm vẫn không biến mất, và tánh nghe vẫn thường trụ. Cảnh sinh rồi diệt, nhưng tánh nhận biết vẫn không suy xuyển.
 

Hãy nhớ rằng, giải thoát không có nghĩa là vào hư vô. Đức Phật đã nhiều lần chỉ trích thuyết đoạn diệt (đoạn kiến, hư vô), và ngài cũng chỉ trích thuyết thường kiến. Ngài chỉ nói rằng một một pháp vô sinh, không sanh, và không diệt. Và nếu không có pháp vô vi này, thì không thể có giải thoát. Trong Kinh Udana 8.3, Đức Phật dạy rằng, nơi đây chúng ta dịch như sau:
 

Này các Tỳ kheo, có một cái không sanh, không trở thành, không bị tạo thành, vô vi (không bị điều kiện). Này các Tỳ kheo, nếu không có cái không sanh, không trở thành, không tạo thành, không bị điều kiện đó, thì các ông không thể biết được sự giải thoát khỏi cái sanh, cái trở thành, cái bị tạo thành và cái bị điều kiện ở đây. Nhưng vì có một cái không sanh, không bị trở thành, không bị tạo thành, không bị điều kiện, do đó các ông biết được sự giải thoát ra khỏi cái sanh, cái trở thành, cái bị tạo thành và cái bị điều kiện.” (hết dịch)
 

Thiền Tông gọi pháp vô vi đó là Tính, hay Tánh. Nơi đây, quý ngài Ngô Thì Nhậm gọi pháp vô vi đó, cái bất tử đó, cái Niết Bàn đó chính là cái mãi mãi ở trong khoảng trời đất, ngàn muôn đời không bao giờ tắt. Chúng ta cũng gọi đó là Pháp. Mặt khác, Kinh Lăng Nghiêm phân tích rằng, đừng gọi đó là cái gì tách biệt: bởi vì chính phiền não cũng là Niết Bàn. Bởi vì sóng không lìa nước, ảnh không lìa gương.
 

Ngay khi bạn thấy ảnh hình hiện ra nơi gương tâm, bạn sẽ thấy rằng ảnh hình không lìa tánh phản chiếu, nghĩa là, toàn Tướng tức Tánh. Và toàn Tánh tức Tướng. Ngay khi bạn nghe một âm thanh, bạn sẽ có thể trực nhận rằng âm thanh không rời Tánh nghe, và ngược lại. Thấy như thế, là thấy rằng, Niết Bàn chính là ngay ở đây, ngay giây phút này, ngay khi bạn thấy và nghe mà không níu kéo hay chống chọi tất cả những gì bạn thấy và nghe.

 

THAM KHẢO:

. Kinh AN 4.14. Đừng nắm giữ tướng chung, tướng riêng:

https://suttacentral.net/an4.14/vi/minh_chau

. Kinh Udana 8.3, bản Anh dịch Bhikkhu Ānandajoti:

https://suttacentral.net/ud8.3/en/anandajoti

 

 

Gửi ý kiến của bạn
Vui lòng nhập tiếng Việt có dấu. Cách gõ tiếng Việt có dấu ==> https://youtu.be/ngEjjyOByH4
Tên của bạn
Email của bạn
)
(WASHINGTON, ngày 7 tháng 7, Reuters) – Theo Bộ Cựu Chiến Binh (Department of Veterans Affairs, VA) Hoa Kỳ, số lượng viên chức sẽ bị cắt giảm trong năm nay là khoảng 30,000 người, ít hơn rất nhiều so với con số 80,000 theo kế hoạch trước đó.
(HOA Kỳ, ngày 7 tháng 7, Reuters) – Theo dữ liệu từ trung tâm ứng phó dịch bệnh của Đại học Johns Hopkins, số ca bệnh sởi tại Hoa Kỳ đã tăng lên đến 1,277 ca, đánh dấu mức cao nhất trong vòng 6 năm qua. Căn bệnh tưởng như đã bị loại trừ cách đây hơn hai thập niên nay đang quay trở lại, chủ yếu do người dân ngày càng ít đi chích ngừa.
Nguyễn Hữu Liêm là một người đa dạng, không chỉ trong nghề nghiệp mưu sinh, mà cả trong những lĩnh vực cầm bút, lý luận. Ông là một người gây tranh cãi trong những nhận định về cộng đồng, và cả trong những bài viết về rất nhiều đề tài, như văn hoa, triết học, tôn giáo, chính trị. Dĩ nhiên, sôi nổi nhất là lĩnh vực chính trị. Nguyễn Hữu Liêm mưu sinh với nghề Luật sư, giảng dạy Triết. Những bài viết của ông bất kể gây tranh luận thế nào trong cộng đồng, vẫn là những đề tài cần được cộng đồng suy nghĩ nghiêm túc. Do vậy, từ một bàn viết lặng lẽ ở San Jose, Nguyễn Hữu Liêm trở thành người khơi dậy những cuộc tranh luận không chỉ ở hải ngoại, mà còn cả trong Việt Nam.
Mã đầu tư Token America Party sáng nay tăng 320% lên 0,03817 trong 24 giờ.// Musk bàn chính trị, thế là cổ phiếu Tesla giảm hơn 7% trong phiên giao dịch trước giờ mở cửa sáng nay. // Trump: Musk lập đảng là kiểu xe lửa trật đường rầy.//FBI và Bộ Tư pháp khép điều tra về cái chết trong tù của trùm ấu dâm Jeffrey Epstein. Elon Musk lại nêu nghi vấn Bộ tư pháp dìm hồ sơ ấu dâm của Epstein có tên Trump.
(Ngày 6 tháng 7, Reuters) – Thủ tướng Canada Mark Carney cho biết một đường ống dẫn dầu mới nối đến bờ biển tỉnh bang British Columbia “rất có thể” sẽ được đưa vào danh sách các dự án quan trọng của quốc gia.
(WASHINGTON, ngày 6 tháng 7, theo Reuters) – Tổng thống Donald Trump hôm Chủ Nhật đã thẳng thừng chê bai kế hoạch thành lập đảng chính trị mới của Elon Musk là “lố bịch,” và cho rằng việc từng bổ nhiệm người thân cận với Musk giữ chức vụ lãnh đạo NASA trước đây là thiếu cẩn trọng, vì có thể làm phát sinh xung đột quyền lợi khi xét đến các hợp đồng làm ăn giữa Musk và cơ quan không gian.
Đôi lời tâm sự của tác giả: Trong nửa thế kỷ vừa qua, chúng tôi đã đọc và viết về thời sự Hoa Kỳ nhưng chưa bao giờ ghi nhận được các tin tức như hiện nay. Nhân dịp quốc lễ năm 2025 xin gửi đến quý độc giả thân hữu 3 bài lịch sử Mỹ để suy luận. 1) Bài về Lễ Độc lập Hoa Kỳ, 2) Cuộc nội chiến giải phóng nô lệ da đen và 3) Bài về Lễ Tạ Ơn oan khiên của dân da đỏ.
Luật ngân sách BBB sẽ còn làm chênh lệch giầu nghèo nghiêm trọng hơn. Từ trước đến nay chưa bao giờ có một đạo luật nào cắt giảm bảo hiểm y tế và các chương trình an sinh xã hội ở một mức quy mô và rộng lớn như vậy. Thực tế, BBB không phải là luật to lớn và đẹp vì chỉ thắng xít xao tại cả hai viện của Quốc Hội. BBB là một lỗi lầm nghiêm trọng và đáng xấu hổ. Đảng Cộng Hòa sẽ phải đối mặt với trách nhiệm của mình trong hai cuộc bầu cử sắp tới vào 2026 và 2028.
- Khi nữ phóng viên Ukraine xin Trump cấp Ukraine phòng không chống Nga, Trump trả lời rằng vũ khí phòng không Mỹ đang giúp bảo vệ Israel tuyệt vời - Elon Musk lặp lại: lập đảng thứ ba, chỉ cần 3 ghế Thượng Viện và 10 ghế Dân Biểu là đủ để Cộng Hòa và Dân Chủ năn nỉ - Elon Musk bị trù dập: Không quân hủy dự án vận tải bằng tên lửa siêu thanh SpaceX của Musk
Vào ngày 4 tháng 7 năm 1776, các nhà lập quốc Hoa Kỳ đã đặt bút ký vào một bản tuyên ngôn làm rung chuyển thời đại: “Tất cả mọi người sinh ra đều bình đẳng… và được ban cho những quyền không thể chuyển nhượng.” Tuyên ngôn Độc lập không chỉ là văn kiện pháp lý, mà còn là bản thệ ước thiêng liêng cho một thể chế được xây dựng trên niềm tin vào pháp quyền, sự kiểm soát quyền lực và phẩm giá con người. Gần hai thế kỷ rưỡi sau, trong ánh pháo hoa rực rỡ ngày Quốc khánh, người dân Mỹ đang sống trong một thực tại đầy nghịch lý: nền dân chủ từng được xem như ngọn hải đăng của tự do nay đang dần rơi vào trạng thái mong manh, hỗn loạn và bị thao túng bởi chính những yếu tố mà các nhà lập quốc từng cảnh báo.
- Illinois: Dân biểu tiểu bang Hoan Huynh (Dân Chủ) sẽ ứng cử chức Dân Biểu liên bang trong bầu cử giữa kỳ 2026 - Tòa Tối cao cho Trump trục xuất di dân tới Nam Sudan, bất kể họ có liên hệ gì nơi đây hay không - Trump sẽ tổ chức đấu võ tại Nhà Trắng.
Ông Trump và ông Miller nói rằng người di dân đang xâm lược California. Người dân sống ở California và chính quyền California nói rằng không có cuộc xâm lược nào cả. Chúng ta nên tin ai? Tổng thống Donald Trump đã ra lệnh cho Lực lượng Vệ binh Quốc gia California đến Los Angeles. Ông cho biết quân đội cần phải "giải phóng" Los Angeles khỏi "cuộc xâm lăng của người di dân".
Sky River Casino khởi động mùa hè với chương trình Biếu Tặng Xe Bronco Cực Chất trị giá $300,000 kéo dài suốt tháng Bảy, nổi bật với cơ hội trúng chiếc Ford Bronco Badlands 2025 hoàn toàn mới. Đồng thời, sòng bạc tháng này cũng giới thiệu Giải Đấu Blackjack Hàng Tuần trị giá $130,000, mang đến trải nghiệm cạnh tranh mới mẻ cho những người yêu thích bài tây.
Trong tình hình xã hội phân cực sâu sắc như hiện nay, cộng đồng LGBTQ đang trở thành mục tiêu phân biệt đối xử của các chính sách mới ở Hoa Kỳ. Chính quyền Trump tuyên bố sẽ ngừng tài trợ cho đường dây nóng phòng chống tự tử dành cho cộng đồng LGBTQ, dịch vụ đã phục vụ hơn 1.3 triệu thanh thiếu niên kể từ năm 2022. Vào ngày 18/06/2025, Tối Cao Pháp Viện đã duy trì lệnh cấm ở Tennessee đối với dịch vụ chăm sóc y tế khẳng định giới tính cho trẻ vị thành niên chuyển giới. Chính quyền cũng ban hành lệnh từ chối cấp sổ thông hành cho người Mỹ chuyển giới và đồng tính, nhưng bị một thẩm phán liên bang chặn lại.
NHẬN TIN QUA EMAIL
Vui lòng nhập địa chỉ email muốn nhận.