Có lẽ Châu Âu đang xây dựng một plan B cho tương lai mà trong đó Donald Trump tái đắc cử Tổng Thống Hoa Kỳ. (Nguồn: pixabay.com)
Donald Trump khó lòng mà giữ lập trường ủng hộ Ukraine trong cuộc chiến với Nga. Trong tháng 5, ông từng tuyên bố: “Tôi muốn mọi người không phải chết nữa. Họ đang đâm đầu vào chỗ chết. Cả người Nga và người Ukraine.” Nếu tái đắc cử Tổng Thống vào năm tới, Trump sẽ kết thúc chiến tranh “trong 24 giờ.” Kết thúc bằng cách nào thì ông không nói, nhưng có vẻ như đó là lời ám chỉ sẽ ngừng viện trợ quân sự cho Ukraine và để Nga giữ lấy những gì đã chiếm được.
Nếu đúng như vậy, sự trở lại của một “Trump vô pháp vô thiên” – hậm hực hơn, có tổ chức hơn và ít bị ràng buộc hơn so với nhiệm kỳ đầu tiên – sẽ là một tai họa cho Ukraine. Và không chỉ Ukraine, đó cũng có thể là một thảm họa cho Châu Âu. Trump có thể thực hiện lời đe dọa rời khỏi NATO, được đưa ra từ nhiệm kỳ đầu tiên. Dĩ nhiên quyết định này sẽ phải đối mặt với sự phản đối gay gắt trong Quốc Hội. Nhưng với NATO, niềm tin giữa các thành viên là rất quan trọng. Chỉ cần một câu nói gợi ý rằng Hoa Kỳ sẽ không chiến đấu vì các đồng minh, trật tự của Châu Âu sẽ sụp đổ đúng như mong muốn của Nga bấy lâu.
Dưới thời Tổng thống Joe Biden, Hoa Kỳ đã cung cấp phần lớn viện trợ quân sự cho Ukraine và đứng ra tập hợp, lãnh đạo phương Tây phản ứng lại với cuộc chiến Ukraine. Có thể dễ dàng nhìn thấy giá trị của sự bảo hộ bởi Hoa Kỳ trong cuộc chiến này, nhưng phong trào dân túy của Trump rồi sẽ khiến cho nó bốc hơi trong tíc tắc.
Các chính phủ Châu Âu đang phải đối mặt với ba nỗi sợ hãi: bị Nga tấn công, bị Trung Quốc moi ruột kinh tế và bị Hoa Kỳ bỏ rơi. Pháp đưa ra một câu trả lời rõ ràng cho cả ba: “quyền tự chủ chiến lược” của Châu Âu. Phát biểu tại Bratislava vào tháng 5, tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã đặt ra một câu hỏi khó tả: “Liệu chính quyền [Hoa Kỳ] có trước sau như một không? Chẳng ai có thể nói trước được điều gì. Và chúng ta không thể giao phó an ninh và sự ổn định của tất cả chúng ta vào tay các cử tri Hoa Kỳ.” Ông lập luận rằng các nước Châu Âu cần có khả năng tự bảo vệ mình, không chỉ về quân sự mà còn về kinh tế.
Các chuyên gia phê bình coi lời kêu gọi tự chủ chiến lược của Macron là một nỗ lực nhằm cắt đứt mối quan hệ của Châu Âu với Hoa Kỳ. Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu Hoa Kỳ và Châu Âu ‘đèn nhà ai nấy sáng?’ Các viên chức Pháp cho rằng cuộc chia tay xuyên Đại Tây Dương đã và đang diễn ra, bởi vì Hoa Kỳ giờ đây chỉ lo hướng nội, còn các chính sách đối ngoại thì chủ yếu tập trung vào Trung Quốc. Trump chỉ là biểu hiện rõ ràng nhất của khuynh hướng này. Biden là người theo chủ nghĩa bảo hộ. Trong tình hình Châu Âu phản đối kịch liệt, Biden nói với Macron rằng ông “không hề hay biết” các khoản trợ cấp không cá biệt (green subsidies) trong Đạo luật Inflation Reduction Act sẽ đe dọa ngành công nghiệp của Châu Âu.
Ông lập luận rằng ưu tiên của Hoa Kỳ là cạnh tranh với Trung Quốc. Sớm hay muộn, ngay cả Biden cũng sẽ buông bớt ở Châu Âu để ‘rãnh tay’ tập trung vào khu vực Châu Á. Có thể sẽ sớm hơn, nếu Đài Loan xảy ra ‘bất trắc.’ Sự khác biệt giữa các Tổng Thống Hoa Kỳ trong tương lai, của cả Đảng Dân Chủ và Đảng Cộng Hòa, có thể chỉ là tốc độ và mức độ mà Hoa Kỳ ‘lơ là’ với Châu Âu. Hầu hết các chính phủ Châu Âu không hoàn toàn có chung quan điểm này – vì cam kết quân sự của Hoa Kỳ đối với Châu Âu vẫn đang tăng lên – nhưng cũng không ai dám xem nhẹ nó.
Nếu ‘rời xa vòng tay’ Hoa Kỳ, Châu Âu có thể tự bảo vệ mình không? Về lý thuyết, câu trả lời là Có. Các đồng minh NATO ở Châu Âu được công nghiệp hóa và có gần 600 triệu quân lính. Họ có gần 2 triệu binh lính có vũ trang và hàng chục năm kinh nghiệm tác chiến chung. Trong đó, Anh và Pháp đều sở hữu vũ khí hạt nhân và có ghế thường trực trong Hội Đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc.
NATO được ‘chắp thêm cánh’ bởi Hoa Kỳ, chiếm 2/3 tổng chi tiêu quân sự của khối này. Chỉ 10 trong số 30 đồng minh của Hoa Kỳ đáp ứng được mục tiêu chi tiêu quốc phòng là 2% GDP trong năm nay. Chỉ vậy thôi cũng đủ để chống lại Nga. Tổ chức think-tank Stockholm International Peace Research Institute ước tính, các đồng minh Châu Âu đã cùng nhau chi 333 tỷ MK vào năm 2022. Trong khi riêng mỗi Nga chỉ chi 86 tỷ MK. Dù có nhân đôi hoặc nhân ba con số của Nga lên thì vẫn còn hụt một khoảng lớn. Nhưng Châu Âu không hành động tập thể. Chi tiêu của họ dàn trải rải rác trong hàng chục quân đội, lực lượng không quân và hải quân. Phần lớn trong số đó rót vào các ngành công nghiệp được ưu ái.
Một bài báo gần đây của European Council on Foreign Relations (ECFR) cho rằng về cơ bản, Châu Âu đang trải qua tình trạng “chư hầu hóa.” Các nước Châu Âu không thể thống nhất với nhau về các ưu tiên, cũng không đủ tin tưởng lẫn nhau. Hai thể chế quan trọng nhất của Châu Âu – NATO và EU – không liên kết chặt chẽ với nhau. Các đồng minh quan trọng như Anh, Na Uy và Thổ Nhĩ Kỳ lại nằm ngoài EU. Phòng vệ chung là công việc của NATO, do Hoa Kỳ chỉ đạo. Chính sách kinh tế thì chủ yếu ‘qua tay’ EU, được tạo ra như để đối chọi lại với liên minh quân sự. Đặc biệt, Pháp từng tìm cách lợi dụng nó như một đối trọng với Hoa Kỳ.
Đi một mình?
Trong tương lai, nếu Hoa Kỳ buông tay Ukraine, bất chấp đã từng hứa hẹn tại hội nghị thượng đỉnh NATO vào ngày 11 tháng 7 là sẽ hỗ trợ nước này “cho đến chừng nào còn cần thiết,” thì liệu Châu Âu có còn tiếp tục nỗ lực chiến tranh? Một số nhà ngoại giao nói rằng họ vẫn sẽ tiếp tục; nhưng nhiều người chẳng tin vào điều đó. Kho vũ khí của Châu Âu nhỏ hơn và nhanh cạn kiệt hơn của Hoa Kỳ. Ngành công nghiệp quốc phòng của họ cũng gặp phải những căn bệnh tương tự như của Hoa Kỳ: sản xuất chỉ ở mức độ thời bình. Nathalie Tocci của Istituto Affari Internazionali, một tổ chức nghiên cứu của Ý, cho rằng cuộc chiến ở Ukraine đang khiến mọi thứ trở nên tồi tệ hơn khi các quốc gia đổ xô mua các loại hàng (vũ khí) có sẵn từ Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Israel và các nước khác.
Pháp không mặn mà với dự án Sky Shield do Đức dẫn đầu để phát triển hệ thống phòng không, vì dự án này phụ thuộc vào các nhà cung cấp ngoài Châu Âu. Các viên chức Đức vặn lại rằng Pháp sử dụng quyền tự chủ chiến lược chỉ để moi tiền của Đức đem đi hỗ trợ các công ty Pháp. Tuy nhiên, vẫn có một số tiến bộ. EU đang đưa ra các ưu đãi cho các dự án vũ khí hợp tác, sử dụng các quỹ chung để thanh toán cho trang thiết bị quân sự và thúc đẩy các công ty cung cấp cho Ukraine 1 triệu viên đạn pháo trong một năm.
Camille Grand của ECFR, cựu cố vấn tổng thư ký của NATO, cho biết nếu Trump lên nắm quyền và mang Hoa Kỳ rời khỏi NATO, Châu Âu sẽ cố gắng tiếp quản phần còn lại hơn là đi biến EU thành một liên minh quân sự. Các nước Châu Âu sẽ phải lấp đầy những khoảng trống mà Hoa Kỳ để lại, bao gồm 85,000 quân lính trên khắp Châu Âu, các nhân viên trụ sở chính và 22 tiểu đoàn chiến đấu (tổng số binh lính gần bằng của Anh). Họ cũng sẽ phải mua sắm những “công cụ hỗ trợ” đắt tiền – chẳng hạn như vận tải hàng không và tiếp nhiên liệu, các tàu và máy móc không gian và ISR (tình báo, giám sát và trinh sát) – vốn được Hoa Kỳ cung cấp rất nhiều. Tất cả những thứ này có thể khiến Châu Âu phải mất một thập niên để xây dựng.
Ai lãnh đạo cũng sẽ là một vấn đề. Có rất nhiều thời điểm, việc ra quyết định thống nhất giữa nhiều quốc gia là rất khó khăn, đặc biệt là đối với các vấn đề quân sự. Châu Âu sẽ phải tìm ra một nhà lãnh đạo để thay thế Hoa Kỳ. Đức vẫn đang chìm đắm trong chủ nghĩa hòa bình bất chấp lời hứa hẹn sẽ tăng cường lực lượng. Anh gần như tách rời khỏi các vấn đề Châu Âu do vụ Brexit. Pháp thì khao khát lãnh đạo một Châu Âu mạnh mẽ hơn, nhưng lại không được tin tưởng mấy.
Tiếp đến là vấn đề răn đe hạt nhân. Nga có gần 6,000 đầu đạn hạt nhân; Anh và Pháp mỗi nước khoảng 200-300 cái. Nếu không có Hoa Kỳ, các cường quốc hạt nhân Châu Âu sẽ phải suy nghĩ lại về kho dự trữ, học thuyết và sự hợp tác với các đồng minh còn lại.
Đối với khía cạnh tự chủ về kinh tế, EU đã đạt được những tiến bộ rõ rệt. Ở Brussels, đôi khi nó được gọi là “quyền tự chủ chiến lược mở” để báo hiệu sự cởi mở với thế giới. Các nước Châu Âu đang dần tập trung ra nhiều quyết sách kinh tế chung hơn trong khu vực. Và họ có lý do chính đáng để làm như vậy, sau hàng loạt cú sốc, từ tình trạng thiếu vắc xin trong đại dịch cho đến cuộc chiến Nga-Ukraine.
Thành công nổi bật nhất là việc Châu Âu bớt phụ thuộc vào dầu mỏ và khí đốt của Nga. Quá trình chuyển đổi đã được hỗ trợ bởi các nguồn cung cấp thay thế từ Hoa Kỳ và các nước khác, cùng với thị trường năng lượng nội bộ của EU, cho phép khí đốt và điện được giao dịch xuyên biên giới. Phần lớn kho vũ khí kinh tế mới của EU nhắm vào Trung Quốc. Một công cụ “chống cưỡng ép” sắp được tung ra, cho phép trả đũa thương mại để ngăn Trung Quốc bắt nạt Litva vì nước này ủng hộ Đài Loan. Các quy định mới sẽ siết chặt kiểm soát các khoản đầu tư từ nước ngoài. Sẽ có các khoản trợ cấp của quốc gia và EU, giống như của Hoa Kỳ, giúp thúc đẩy sản xuất chất bán dẫn và năng lượng xanh. Châu Âu cũng đang hợp tác với Hoa Kỳ để đa dạng hóa nguồn cung cấp khoáng sản quan trọng và hạn chế đầu tư nước ngoài rót vào các công nghệ nhạy cảm.
Đối với Macron, những động thái như vậy là “các khối xây dựng” nên quyền tự chủ chiến lược. Tuy nhiên, có lẽ Châu Âu, và chính Macron, đang ‘đấu tranh’ giữa phần xấu xa và tốt đẹp. Một bên ủng hộ Châu Âu củng cố chính mình, trở nên đủ mạnh mẽ để bảo vệ các giá trị và lợi ích chung với Hoa Kỳ. Bên còn lại, theo truyền thống Gaullist của Pháp, có thể sẽ tìm cách kéo Châu Âu đi quá xa và tạo ra một cực địa lý chính trị đối địch.
Ở Bratislava, ‘phần tốt đẹp’ của Macron đã thắng thế khi ông muốn để Châu Âu gánh thêm gánh nặng quốc phòng. Một quyết định bước ngoặt, ông ủng hộ tư cách thành viên NATO của Ukraine và sự mở rộng về phía đông của EU. Tuy nhiên, trước đó một tháng, sau khi đến thăm Bắc Kinh, Macron đã bộc lộ ‘phần tệ hại’ khi nói rằng Châu Âu không được vướng vào cuộc cạnh tranh Trung-Mỹ, và cuộc khủng hoảng về Đài Loan “không phải việc của chúng tôi.” Kể từ đó, Macron đã rút lui và gửi một tàu chiến đi qua eo biển Đài Loan. Tuy nhiên, ông đã khiến nhiều nhà lãnh đạo Châu Âu phẫn nộ khi làm suy yếu một hiệp ước ngầm: đổi lại việc Hoa Kỳ giúp đẩy lùi Nga, Châu Âu sẽ hỗ trợ đồng minh của mình ngăn chặn Trung Quốc.
Constanze Stelzenmüller thuộc Viện Brookings cho rằng việc Trump tái đắc cử sẽ là một “thảm họa được báo trước.” Rất ít nhà lãnh đạo Châu Âu có giải pháp suôn sẻ cho vấn đề này. Nhiều người ngoảnh mặt làm ngơ; những người khác sẽ cầu cho Trump sẽ phá ít thôi, có thể nhờ Quốc Hội và Ngũ Giác Đài kiềm bớt lại. Một số người sẽ lân la với nhóm ‘đàn em’ ôn hòa hơn của Trump. Sophia Besch của Carnegie Endowment for International Peaced dự đoán nhiều người sẽ cuống cuồng “song phương hóa” quan hệ với Trump. Họ có thể chơi chiêu tâng bốc, chẳng hạn như kế hoạch tạm thời của Ba Lan nhằm đổi tên căn cứ thành “Fort Trump,” hoặc mua thêm vũ khí và những thứ khác của Hoa Kỳ để “thỏa thuận vui vẻ” với Trump.
Một câu hỏi đặt ra là việc Trump tái đắc cử có thể thúc đẩy các Trump-mini theo phe cực hữu của Châu Âu đến mức nào. Các cuộc thăm dò dư luận cho thấy Alternative for Germany sẽ lên thay Thủ Tướng của Đảng Dân chủ Xã hội Đức, Olaf Scholz. Trong khi đó, tại Pháp, ngày càng có nhiều lo ngại rằng Marine Le Pen, lãnh đạo đảng National Rally, có thể trở thành Tổng Thống vào năm 2027. Cả hai đảng đều thân Nga và chỉ trích sự ủng hộ của phương Tây đối với Ukraine. Nếu như Biden chứng minh rằng sức mạnh của Hoa Kỳ có thể đoàn kết Châu Âu, thì Trump sẽ cho thấy sức mạnh để chia rẽ họ.
Người ta thường nói mục đích của NATO là “ngoài ngăn Liên Xô, trong giữ Hoa Kỳ và không để Đức sụp đổ.” Có lẽ tự chủ chiến lược sẽ có thể làm điều gì đó tương tự. Nếu có thể tạo ra khả năng quân sự lớn hơn, Châu Âu sẽ tự chịu trách nhiệm lớn hơn về an ninh của mình khi Hoa Kỳ quay sang Châu Á – và cũng có khả năng tự vệ nếu đồng minh vĩ đại ‘trở mặt thành thù.’ Thật vậy, đó có thể là cách tốt nhất để bác bỏ các cáo buộc Châu Âu ăn bám Hoa Kỳ của Trump, cũng như chứng minh giá trị của Châu Âu đối với Hoa Kỳ. Thực hiện đúng cách, nó có thể giúp bên ngoài chặn Nga, trong giữ Hoa Kỳ, tránh xa Trung Quốc – và đoàn kết NATO.
Việt Báo phỏng dịch theo bài viết “What would Europe do if Trump won?” được đăng trên trang Economist.
Gửi ý kiến của bạn
