Nguồn: Literary Hub
Amelia Glaser và Yuliya Ilchuk chuyển ngữ từ tiếng Ukraine sang tiếng Anh
Chuyển ngữ tiếng Việt: Hòa Bình Lê
chúng tôi đã ngưng đào xới từ lâu
từ mảnh đất trắc trở này của chúng tôi-của các anh
ai biết thứ rác rưởi gì sẽ trồi lên:
xương người, sọ ngựa, những quả mìn chưa nổ
*
Những bài thơ về chiến tranh của Halyna Kruk thật xót xa. Cô ấy nhặt từng nắm đất Ukraine ra khai quật những mảnh vụn đổ nát của lịch sử. Đất mẹ màu mỡ của Ukraine, được gọi là "chernozem" hoặc "đất đen", từng được trồng trọt và nuôi dưỡng bằng bàn tay và tình yêu của người nông dân Ukraine. Vựa lúa mì của châu Âu “lẽ ra” phải sản xuất ngũ cốc cho Liên Bang Xô Viết “hùng mạnh”. Đức Quốc Xã đã từng cho vùng đất này là tiềm năng “lãnh thổ”* dành cho giống dân thượng tôn thuần chủng mắt xanh. Mảnh đất đã gieo bao hoa màu này cũng từng chôn vùi biết bao đau thương của lịch sử. Như Timothy Snyder đã đề cập trong cuốn Bloodlands** 2012, "Tro cốt con người cũng bón phân."
Nhà thơ UkraineHalyna Kruk
Vào giữa mùa thu hoạch đầu những năm 1930, chính phủ Liên Xô đặt ra chỉ tiêu sản xuất bất khả thi cho các trang trại mới được tập thể hóa. Kết quả dẫn đến Nạn Chết Đói Thảm Khốc hay còn gọi là “Holodomor,” vào năm 1932-1933. Khi các trang trại không thể thu hoạch sản phẩm đúng chỉ tiêu, chính phủ Liên Xô đã cưỡng chế tịch thu lương thực từ các gia đình, dẫn đến nạn chết đói của trên 4 triệu đàn ông, phụ nữ và trẻ em chỉ trong hai năm. Theo nghĩa đen, "Nạn chết đói thảm khốc", hay Holodomor đã được các học giả gọi là một tội ác diệt chủng - vì đây là kết quả từ một nỗ lực có hệ thống của chế độ Stalin nhằm trừng phạt người dân Ukraine, những người bị coi là phản cách mạng.
Lev Kopelev, người từng là đại biểu của Đảng trong những năm 1930 đại diện cho cái mà ông gọi là "mặt trận ngũ cốc", sau đó đã viết một bài tường thuật đau đớn về sự vỡ mộng ý thức hệ của mình sau khi thực thi hạn ngạch ở Ukraine. Ông viết: “Đảng của chúng ta, nhà nước của chúng ta, đã tiến hành cuộc chiến tranh chống giai cấp nông dân”. Xác của những người chết thường được chôn trong các ngôi mộ tập thể. Một số nông dân chống đối bằng cách đốt cháy ngũ cốc hoặc giết gia súc của họ thay vì cho phép Liên Xô trưng dụng. Liên Xô cho đến nay không tưởng niệm Holodomor. Vladimir Putin vẫn phủ nhận những phát hiện của các sử gia về nạn chết đói thảm khốc đã ảnh hưởng nặng nề đến người Ukraine này.
Holodomor hay Nạn chết đói thảm khốc tiếp tục là một mô hình để mô tả cuộc đấu tranh hàng thế kỷ của người Ukraine chống lại sự thống trị ngoại bang. Khi nhà thơ Halyna Kruk nhắc lại hình ảnh Holodomor, cô ấy không chỉ báo hiệu cái chết không cần thiết mà còn nhắc đến sự phản kháng trong điều kiện đói khát. Trong bài thơ năm 2019 của mình, "Lịch Sử của Bước Ngoặt Thế Kỷ", cô ấy so sánh việc một nhà thơ chống đối không viết trong thời kỳ chiến tranh với việc chống đối không chịu giao một nắm ngũ cốc cuối cùng vào năm 1933:
cơ bắp của nhà thơ đã lỏng lẻo
như cái cối xay dưới thời ’33
nhưng đừng đưa chữ vào miệng nàng vì nàng sẽ không chỉ ngừng ở đó.
nhưng đừng đưa chữ vào miệng nàng vì nàng sẽ không chỉ ngừng ở đó.
Lịch sử không thể tách rời với hiện tại. Kruk nhắm vào việc cảm hóa độc giả của Cô về cả hai mặt. Làm chủ số phận của mình trong hiện tại, nhà thơ ngụ ý, là sở hữu lịch sử, để có thể chắc chắn hơn về vị trí “không chắc” của mình trong “mảnh đất trắc trở này của chúng tôi-của các anh”. Đất dính sẽ níu chặt "không cho chân của chúng ta di chuyển", phải được đào lên, nếu có chút hy vọng nào để có thể tiến về phía trước. Trong một bài thơ, Kruk mô tả sự vắng mặt của thứ giống-như-giấc mơ của thực tế trong chiến tranh, và ước muốn được tin rằng cuối cùng bạn sẽ tỉnh dậy:
…sống đời sống này
như đi ngang qua cánh đồng tuyết trắng… điều gì đó thúc đẩy, những bất định của giấc mơ, phỏng đoán huyễn vọng:
nhưng rốt cuộc, ai có thể quay trở lại?
Những dòng này của Kruk đối lại với so sánh của Boris Pasternak về đời sống với nghĩa vụ giữ vai của một diễn viên sân khấu:
Nhưng bạn không thể thay đổi đoạn kết
Một khi thứ tự của từng hồi đã được niêm yết.
Tôi một mình, đám Pharisees*** nắm quyền lực.
Cuộc sống đâu chỉ là một cuộc dạo chơi qua cánh đồng.
Đối với Kruk, cuộc sống không thể giới hạn trong việc đóng diễn một vai trò, mà phải tham gia tích cực để nhận ra mức độ quan trọng của mỗi người. Các bài thơ của Kruk kết hợp giữa hình ảnh của những chú thỏ con hiền lành như những bông tuyết và những điểm kiểm tra quân sự, giữa ngôn ngữ của triết học và của đường phố, và những tổng hợp bất ngờ sẽ giúp người đọc cảm nhận rõ ràng hơn. Cảnh trong mơ của nhà thơ kết thúc bằng một cú giật mình quay trở lại thực tế: "nhưng không ai trong chúng ta quay trở lại, không phải từ giấc mơ đó."
Tranh vẽ của Asya Gefter và Carol Petelin
Bài thơ mới nhất “Không có chiến tranh” là một bản cáo trạng tiếp theo về việc chấp nhận một vai trò quy định. Bài thơ này được viết vào đầu tháng 3 năm 2022, nói lên một ý nghĩ hiện rất phổ quát ở Ukraine rằng thường dân Nga, kể cả các nhà hoạt động chống chiến tranh, phải chịu trách nhiệm về việc tạo điều kiện cho chế độ của họ ném bom các thành phố Ukraine. Đối với Kruk, ngay cả mối đe dọa về án tù ở Nga cũng không thể so sánh với thực tế thay đổi hủy hoại cuộc sống của các gia đình Ukraine trộn thuốc nổ trong nhà bếp của họ, hoặc các sân chơi biến thành những bẫy chông đạn chống xe tăng. Bài thơ này, theo ý nghĩa riêng, có điều gì đó bi thảm trong việc khước từ chút đồng cảm ít ỏi tìm được từ các đồng minh hàng xóm Nga.
Một số người, vào thời điểm bài này viết chưa ráo mực, đã bị bỏ tù, mất công ăn việc làm, hay dọn ra khỏi nước Nga khi họ bày tỏ thái độ chống đối Nga xâm lược Ukraine. Nhưng những lời thơ Kruk viết cố ý bỏ qua những hy sinh mà những người chống đối chính quyền Nga này đã thực hiện, ngược lại Cô nêu lên sự giận dữ mà người Ukraine dành cho những người cộng sự, bạn bè, họ hàng, những người Nga hiện đang an toàn trong lúc chính quyền của họ đang đổ lên đầu đất nước láng giềng một cuộc chiến đầy bạo lực, tang thương.
*
chúng tôi từ lâu đã ngưng đào đất sâu,
chỉ một vài lóng tay đào xới,
chỉ một vài lóng tay đào xới,
để yên không lay động đất mẹ
để vóc đất màu mỡ không bị cuốn bay trong một thế hệ
chúng tôi xắp thẳng những luống cày,
từng hàng hình chữ thập, và gieo trồng
chúng tôi gieo trồng, từ đây đến kia, như mọi người khác,
như những miền đất khác
chúng tôi đã ngưng đào xới từ lâu
từ cánh đồng trắc trở này của chúng tôi-của các anh
ai biết thứ rác rưởi gì sẽ trồi lên:
xương người, sọ ngựa, những quả mìn chưa nổ
xương người, sọ ngựa, những quả mìn chưa nổ
một cái rìu chiến, mẫu chốt sắt đánh dấu biên giới
giữa chúng tôi và các anh
chúng tôi không đến nơi đó
giữa những ánh mắt khuất tầm nhìn của mắt
chúng tôi không đo từng bước,
không thể biết được
khi nào đất đai ta của chúng ta dính chặt chân chúng ta
níu chúng ta lại không thể bước tới
*
Lịch Sử Bước Ngoặt Thế Kỷ
nguy hiểm chết người và xoay chiều như NEP****
cô ta nhắm ngòi vào bạn
cơ bắp nhà thơ đã lỏng lẻo
như cái cối xay vào thời ‘33
nhưng đừng đưa chữ vào miệng nàng vì nàng sẽ không ngưng tại đó
bạn cố gắng không để cô nàng làm lòe mắt
bạn đã rành quá những thủ thuật này, sẽ không mắc lừa,
cô nàng là ai, thì đã sao — quân đĩ thỏa, đồ đặc vụ Cheka, con chó cái
cô ta biết cách tấn công bạn đúng điểm đau và, dĩ nhiên,
rằng điều gì giết chết bạn trước tiên quyến rũ bạn,
người hùng Übermensch, bạn còn đứng vững đến bao giờ?
trên khe rãnh, sau một tràng liên thanh,
nơi thân thể khắc sâu hình viên đạn
nơi Thượng Đế không bao giờ ngã gục
*
trong giấc mơ nơi chú thỏ mùa đông chạy rối loạn
tiếng vọng bất ổn lơ lửng không gian như bầy chó sủa
từ trên cao, như thể từ trên máy bay… bạn hít cơn lạnh vào miệng
cùng cách bạn mở cánh cửa vào nhà,
trôi xuống có giống như rơi xuống không? có thể nào
thay đổi, bắt đầu lại?…sống đời sống này
như băng ngang cánh đồng tuyết trắng… điều gì đó thúc đẩy, những bất định của giấc mơ, phỏng đoán huyễn hoặc:
nhưng rốt cuộc, ai có thể quay trở lại?
từ trạm kiểm soát đến khu vực “gray-gray zone”,
đến đám trẻ con chồng chất trong hầm, những bà mẹ giữ con kề bên
lo lắng gọi tên con liên hồi, như thể nắm áo bọn trẻ
và cùng lúc chúng thất lạc, và tiếng hét thất thanh của người đàn bà
vang rền trong không trung
Tôi đã thấy những khuôn mặt trắng hơn tuyết… hơn giấy,
như mục tiêu tại sân bắn…
ở một khoảng cách bất phạm như lưỡi dao an toàn
cắt tôi từng lát từng lát
đàn trẻ rải rác trên cánh đồng, đàn trẻ
chạy tán loạn, nỗi kinh hoàng của những chú thỏ con trong từng ánh mắt
và nhịp đập dồn dập của trái tim…
đôi khi bạn sẽ thấy ấm hơn nếu vùi người trong tuyết,
tùy đống tuyết dày mỏng.
giấc mơ như tuyết trắng… bạn nhìn xuống chúng
qua những bụi gai nhọn. qua những đàn thỏ con chạy tán loạn
qua màu trắng xóa. qua những mẩu chuyện rối bời,
ở những cái nhìn tình cờ,
như những đốm lóe của đám cháy…
nhưng không ai trong chúng ta quay trở lại, không phải
từ giấc mơ đó.
*
ngôn ngữ tình yêu của em có những chiếc răng gãy
nhổ nó ra, anh nói, nhổ chúng ra, nhanh!
em sẽ có răng mới thẳng thớm hơn
sẽ cắn chặt hơn.
ngôn ngữ tình yêu của em là một đống đổ nát,
hãy tránh bụi rậm này, ổ mìn trên ổ mìn, chằng chịt cạm bẫy
chúng ta sẽ không bao giờ nắm hết ý nghĩa của từ ngữ,
mảng ký ức nào có thể chạm vào, mảng nào sẽ nổ tung.
chúng ta đã đóng hàng rào này để không ai bị tấn công,
treo biển báo nguy cho người khác
về cái chết giả dạng cảnh đẹp
nhưng anh lại muốn tháo gỡ, để không thứ gì có thể phá hủy
bức tranh, không cần chờ người gỡ mìn,
chẳng phải san bằng địa hình gai gốc.
ngôn ngữ tình yêu của em nặng trịch như ánh mắt cha
trừng trừng nhìn quan tài con trai không chớp,
thứ mà người ta dùng nó dựng súng ống,
ngôn ngữ tình yêu của em – tiếng nấc nghẹn của mẹ
em giữ nó trong lòng khi khóc và khi ngưng khóc,
em giữ nó thật chặt. Đan bện nó như tấm lưới ngụy trang,
trang điểm nó bằng màu sắc mùa màng, may ra
giấu được ai đó.
anh dặn đừng nổi cơn. khôn ngoan hơn. giữ cao mình.
gìn giữ ngôn ngữ tình yêu của chúng ta. đẩy nó ra. phóng thích mình khỏi nó.
trồng một bông hoa trên vùng đất cháy khét này.
trong khoảng không trống rỗng trong ngôn ngữ và trong chúng mình
em thể nào cũng giữ lại vài hạt hoa màu
em thể nào cũng để dành một từ ngữ tử tế đâu đó.
đâu đó trong lòng mình, để tha thứ tất cả
ngôn ngữ tình yêu em khôn lớn
nên lưỡi em thè ra
linh hồn em thoát kiếp,
cùng những con chữ không hồn.
“Không Có Chiến Tranh”
Bạn đứng giơ cao tấm bảng “Không chiến tranh” như thể đồng hành với
điều không thể tránh: cuộc chiến này không thể ngừng lại,
như máu tươi tuôn ra từ vết cắt động mạch,
chảy cho đến khi giết chết,
trút vào thành phố những đoàn người võ trang,
tràn vào sân nhà chúng tôi những đội quân sát thủ,
như những hạt thủy ngân không thể thu hồi,
chẳng thể sửa đổi, chỉ còn cách dò tìm hòng vô hiệu hóa chúng,
những thường dân, quản lý, thư ký, chuyên viên kỹ thuật, sinh viên, học sinh này
cuộc sống chưa kịp rèn họ đấu đá trên đường phố, chiến tranh đã tôi luyện họ ngoài tiền tuyến,
trong khung cảnh quen thuộc đến đau lòng, ban đầu người ta chỉ tuyển binh dày kinh nghiệm chiến trường đến các đơn vị phòng thủ, rồi đến những kẻ chỉ biết chơi trò điện tử Dune và Fallout,
hay nếu bạn đã từng học qua cách pha “Molotov cocktails” từ một tay pha rượu quen biết,
tại một câu lạc bộ địa phương nơi đám trẻ con đang ngủ, đám trẻ đang khóc, đám trẻ được sinh vào đời ở một thế giới tạm thời không thể sống
Ngoài sân chơi họ đang gắn hầm chông,
và các gia đình đang pha chế thứ “cocktails” hạt nhân chết người
cả gia đình, cuối cùng sum vầy trong cùng một đối thoại
và một mẫu số chung – chiến tranh thu ngắn khoảng cách
giữa con người với con người, giữa sinh với tử,
giữa những điều mình không bao giờ mong xảy ra —
đến những điều bỗng dưng có thể chịu đựng nổi
“Mẹ ơi, nhấc điện thoại,” một phụ nữ năn nỉ suốt hai giờ đồng hồ dưới hầm khu chung cư,
cứng đầu và quả quyết, cô không chịu ngưng tin vào phép lạ
nhưng người mẹ đang ở vùng ngoại ô không có sóng,
nơi những căn nhà sụp đổ như những mảnh Legos rẻ tiền
từ những cuộc tấn công vũ bão, nơi mà chỉ mới hôm qua tháp phát thanh ngừng nối kết mọi người, nơi mà thế giới bùng nổ thành những mảnh trước và sau-chiến tranh
cùng với tấm biển xiên vẹo “không chiến tranh”,
bạn sẽ tiện tay ném nó vào sọt rác gần nhất trên đường về từ
cuộc biểu tình, này những thi sĩ Nga Sô,
chiến tranh không chỉ giết người bằng bàn tay của những kẻ thờ ơ
mà cả bàn tay của những người đồng cảm qua quýt.
Amelia Glaser and Yuliya Ilchuk chuyển dịch sang tiếng Anh từ tiếng Ukraine.
Hòa Bình Lê phỏng dịch sang tiếng Việt.
_____________________________
Halyna Kruk (sinh năm 1974) là một nhà thơ, nhà dịch thuật, và một giáo sư văn chương thời Tiền Cổ tại Lviv State University. Từ khi cô hai mươi tuổi, Kruk đã trở thành một tiếng nói quan trọng trong thơ ca Ukraina. Cô đã xuất bản năm tập thơ và hai tập tiểu thuyết văn xuôi. Tiểu thuyết của cô đã được dịch sang mười lăm ngôn ngữ. Cô từng đoạt nhiều giải thưởng tại Ukraine và Châu Âu.
Amelia Glaser là Phó Giáo Sư về Văn Chương Nga và Các Thể Loại So Sánh tại U.C. San Diego. Bà là tác giả của cuốn Jews and Ukrainians in Russia’s Literary Borderlands (2012) và Songs in Dark Times: Yiddish Poetry of Struggle from Scottsboro to Palestine (2020). Bà hiện là thành viên của Viện Radcliffe Institute dành cho Advanced Study.
Yuliya Ilchuk là Trợ lý Giáo sư về Ngôn ngữ và Văn học Slavic tại Đại học Stanford. Cô là tác giả cuốn Nikolai Gogol: Performing Hybrid Identity (2021). Cô hiện đang nghiên cứu về trí nhớ và bản sắc trong văn học Nga và Ukraine thời hậu Xô Viết.
_____________________________
* Lebensraum - lãnh thổ, “không gian sống” mà một nhà nước hoặc quốc gia tin rằng cần thiết cho sự phát triển tự nhiên của quốc gia đó, chữ này được sử dụng tiêu biểu trong thời Đức Quốc Xã.
** Bloodlands (Những Miền Đất Máu) trình bày một loại lịch sử châu Âu mới, với các vụ giết người hàng loạt do chế độ Đức Quốc Xã và Stalin gây ra như hai khía cạnh của một lịch sử duy nhất, về thời gian và địa điểm: giữa Đức và Nga, khi cả hai độc tài Hitler và Stalin nắm quyền.
***Pharisees (tín đồ giáo phái Pha-ri): người Pharisees ở đây tượng trưng cho những người đạo đức giả; người giả dối; người rất hình thức.
****New Economic Policy (NEP - Chính sách kinh tế mới (NEP của chính phủ Liên Xô từ năm 1921 đến năm 1928, thể hiện sự rút lui tạm thời khỏi chính sách tập trung cực đoan và chủ nghĩa xã hội học trước đây.
Link nguồn: https://lithub.com/war-shortens-the-distance-from-person-to-person-from-birth-to-death-new-work-by-ukrainian-poet-halyna-kruk/
Gửi ý kiến của bạn
