Tuần qua, chúng ta mất một người đã làm đời mình được vui hơn, là Bob Hope. Nhưng, tuần qua, mình cũng có niềm an ủi là mừng sinh nhật 91 của một nhân vật...
đã làm cuộc đời của nhiều dân tộc được tự do và sung túc hơn. Milton Friedman.
Một kinh tế gia nổi tiếng - có lẽ là kinh tế gia nổi tiếng nhất thế kỷ 20, là John Maynard Keynes - đã viết rằng một nhà lãnh đạo có thể bị ảnh hưởng của một kinh tế gia nào đó mà mình không biết. Trường hợp đó có thể đúng cho Ronald Reagan, Margaret Thatcher, Đặng Tiểu Bình hay Augusto Pinochet, Vaclav Havel, Vaclav Klaus. Họ là những nhà lãnh đạo nổi tiếng từ nhiều khía cạnh khác nhau, thậm chí đối nghịch, nhưng có chịu ảnh hưởng của một kinh tế gia ít ai nói đến là Milton Friedman.
John Maynard Keynes là kinh tế gia người Anh nổi tiếng nhất của thế kỷ trước nhưng vô tình cũng là cha đỡ đầu cho nhiều chánh sách kinh tế bao cấp hay thiên tả và cả những nhà nước độc tài. Ảnh hưởng của ông không phải nhỏ trong suốt mấy chục năm sau Thế chiến Hai, khi thế giới còn bị mê hoặc bởi chánh sách kinh tế chỉ huy của chế độ Xô viết, qua lời diễn giải của thành phần trí thức và kinh tế gia cánh tả của Âu châu. Được phong tước, Lord Keynes không khi nào ngờ rằng tư tưởng kinh tế của mình đã biện minh cho nhiều chế độ tồi tệ và những chánh sách phá sản và giờ này vẫn còn ảnh hưởng trong một thành phần lạc hậu của đảng Dân chủ tại Mỹ.
Trong những năm 50-60 của thế kỷ trước, cả Âu châu đã bị chấn động bởi thành quả “xây dựng xã hội chủ nghĩa” của Liên xô, thậm chí một nhà nhân khẩu học bậc thầy của nhiều nhà nhân khẩu học Pháp đã dõng dạc tuyên bố: “Liên xô sẽ sản xuất bột mì dư thừa đến nỗi sẽ phát bánh mì miễn phí cho dân chúng”. Liên xô là quốc gia nổi tiếng vì nạn đói và nhờ nghệ thuật trồng lúa mì tại Nga mà gặt tại Mỹ và tại Canada. Alfred Sauvy, tên học giả này, thuộc loại người Lenin gọi là “bọn ngu xuẩn hữu ích” vì vô tình đề cao những lý luận sai lầm biện minh cho hành động sát nhân của bọn độc tài. Trong trào lưu thời thượng đó, ít ai để ý đến một trường phái lý luận khác, cũng xuất phát từ Âu châu.
Nhân loại sau này phải tìm hiểu về một hiện tượng lạ. Trong giai đoạn giao thời giữa hai cuộc Thế chiến của thế kỷ truớc, một tầng lớp trí thức lẫy lừng của Đông Âu, đặc biệt từ nước Áo, đã di tản khỏi xứ sở của mình trước đà thắng thế của chủ nghĩa phát xít thời Đức quốc xã. Họ trở thành lớp người trí thức lưu đày trên quê hương nhưng thành trí tuệ của các xã hội khác. Giáo chủ của môn doanh học Mỹ (hiện còn sống tại California) Peter Drucker, triết gia Isaiah Berlin hay Karl Popper (ông thầy về tư tưởng của tỷ phú George Soros) hoặc nhà tâm lý học Bruno Bettelheim là các khuôn mặt tiêu biểu cho trào lưu đó. Trong lãnh vực kinh tế, cũng xuất phát từ kinh nghiệm Âu châu thời Đức quốc xã, Friedrick von Hayek là ngọn hải đăng vẫn chiếu sáng ngay giữa không gian u ám của trào lưu bao cấp và chế độ kinh tế kế hoạch. Ông là người đầu tiên báo động là chế độ kinh tế đó tất yếu dẫn tới nạn độc tài trong tác phẩm để đời, viết vào năm 1944, khi đa số trí thức tiến bộ vẫn coi chế độ Stalin là nguồn hy vọng giải phóng nhân loại.
Milton Friedman là người nối tiếp truyền thống đó và hiện vẫn được coi là giáo chủ của tư tưởng kinh tế tự do.
Sinh năm 1912, ngày 31 tháng Bảy, tại New York trong một gia đình di dân Do Thái từ Đông Âu, Friedman tất nhiên phải suy nghĩ nhiều về những biến cố đã làm thay đổi bộ mặt nhân loại trong thế kỷ: Thế chiến thứ nhất, vụ đảo chánh tại Nga được biến thành Cách mạng tháng Mười năm 1917, sự thắng thế của chủ nghĩa phát xít tại Đức, Thế chiến thứ nhì, sự bành trướng của chủ nghĩa cộng sản trên phân nửa địa cầu... Ông nhìn thấy trong đó sự hủy diệt của tự do. Ngay giữa trào lưu bao cấp của một chế độ hào phóng thời Kennedy và Johnson, Friedman đã đi ngược dòng mà đề cao việc thu hẹp quyền hạn của nhà nước để phát triển quyền tự do của công dân. Kể từ đó, từ những năm 1960, ông trở thành nhà tư tưởng của khuynh hướng kinh tế tự do, với ảnh hưởng kéo dài nửa thế kỷ, cho đến ngày nay, trong đó có nhiều thập niên là Giáo sư Kinh tế của Đại học Chicago.
Các nhà lý luận kinh tế và trí thức cánh tả không thể nào chịu nổi Milton Friedman, vì khi đòi giới hạn vai trò của một nhà nước ân cần chăm lo đến từng sổ gạo và tem phiếu của dân chúng, ông cũng thu hẹp luôn vai trò của các nhà quân sư u ám đàng sau nhà nước ôm đồm bao biện đó. Ông muốn người dân có quyền tự do chọn lựa. Đối với nhà tiêu thụ, quyền tự do chọn lựa đó chỉ có trong chế độ kinh tế tự do. Đối với công dân, quyền tự do đó là chế độ dân chủ. Và tự do là điều kiện không thể thiếu cho nhân phẩm con người.
Trong thập niên 70, Friedman là cố vấn cho chế độ độc tài cánh hữu của Augusto Pinochet tại Chile và thực tế là cha đẻ của phép lạ kinh tế Chile, quốc gia Nam Mỹ đang có tốc độ tăng trưởng cao nhất lục địa và chế độ dân chủ hơn hẳn Venezuela, chưa nói đến Cuba. Dư luận cánh tả không tha ông cái tội ngang ngược đó, dám đi vào giúp đỡ một chế độ độc tài cánh hữu. Nhưng dư luận đó lại nín thinh khi Friedman qua Trung Quốc với cùng một lời khuyên: cải tổ kinh tế cho tự do hơn thì mới khá! Việt Nam có bị điêu đứng bên cạnh một Trung Quốc ngày nay đã phú cường và thực tiễn hơn thì có thể oán... Friedman. Cũng Friedman là người gây nhiều ảnh hưởng đối với Thủ tướng Anh Margaret Thatcher và Tổng thống Mỹ Ronald Reagan. Hai cuộc “cách mạng kinh tế” vào những năm 80 của thế kỷ trước trên hai bờ Đại Tây Dương đều có cùng một xuất xứ.
Tháng Năm, năm ngoái, Tổng thống George W. Bush đã mời Milton Friedman vào tòa Bạch Ốc để vinh danh một đời cống hiến cho tự do và ngợi ca ông là nhà kinh tế đã làm thay đổi bộ mặt của xã hội. Ngoài giải Nobel Kinh tế 1976, Friedman có cả chục huy chương khác, kể cả huy chương cao quý nhất của Hoa Kỳ, Presidential Medal of Freedom năm 1988. Nhưng, có thể là ông hài lòng nhất với một số đổi thay mình đề nghị cho xã hội loài người.
Thoát khỏi chế độ Xô viết, các chính quyền Estonia hay Tiệp ngày nay đều coi Friedman là nhà tư tưởng của công cuộc cải cách kinh tế của họ. Trước đó, trong thời chiến tranh Việt Nam, khi chưa ai để ý thì Friedman cũng đã đưa ra một ý kiến quái dị khi khuyên một Dân biểu trẻ của Mỹ là nên vận động bãi bỏ chế độ quân dịch để tiến tới một quân đội tự nguyện và chuyên nghiệp. Dân biểu đó về sau trở thành Bộ trưởng Quốc phòng trẻ nhất (1975) và già nhất (2000) của Hoa Kỳ: Donald Rumsfeld. Quân đội Mỹ ngày nay là đạo quân tự nguyện đó. Trong dịp sinh nhật của ông năm ngóai, Friedman còn được một món quà tinh thần đáng kể: Tối cao Pháp viện Mỹ đã có phán quyết ủng hộ một lý luận của ông về giáo dục là chế độ học phiếu (school voucher) để các gia đình có chuyện chọn trường học cho con em.
Friedman đã bước qua thế kỷ 21, đã vượt qua ngưỡng cửa 90 và hẳn là hài lòng vì những gì ông nói giữa sa mạc mấy chục năm trước nay đã được coi là tư tưởng sáng cho nhiều nhà lãnh đạo. Happy Birthday, Mr. Friedman!
đã làm cuộc đời của nhiều dân tộc được tự do và sung túc hơn. Milton Friedman.
Một kinh tế gia nổi tiếng - có lẽ là kinh tế gia nổi tiếng nhất thế kỷ 20, là John Maynard Keynes - đã viết rằng một nhà lãnh đạo có thể bị ảnh hưởng của một kinh tế gia nào đó mà mình không biết. Trường hợp đó có thể đúng cho Ronald Reagan, Margaret Thatcher, Đặng Tiểu Bình hay Augusto Pinochet, Vaclav Havel, Vaclav Klaus. Họ là những nhà lãnh đạo nổi tiếng từ nhiều khía cạnh khác nhau, thậm chí đối nghịch, nhưng có chịu ảnh hưởng của một kinh tế gia ít ai nói đến là Milton Friedman.
John Maynard Keynes là kinh tế gia người Anh nổi tiếng nhất của thế kỷ trước nhưng vô tình cũng là cha đỡ đầu cho nhiều chánh sách kinh tế bao cấp hay thiên tả và cả những nhà nước độc tài. Ảnh hưởng của ông không phải nhỏ trong suốt mấy chục năm sau Thế chiến Hai, khi thế giới còn bị mê hoặc bởi chánh sách kinh tế chỉ huy của chế độ Xô viết, qua lời diễn giải của thành phần trí thức và kinh tế gia cánh tả của Âu châu. Được phong tước, Lord Keynes không khi nào ngờ rằng tư tưởng kinh tế của mình đã biện minh cho nhiều chế độ tồi tệ và những chánh sách phá sản và giờ này vẫn còn ảnh hưởng trong một thành phần lạc hậu của đảng Dân chủ tại Mỹ.
Trong những năm 50-60 của thế kỷ trước, cả Âu châu đã bị chấn động bởi thành quả “xây dựng xã hội chủ nghĩa” của Liên xô, thậm chí một nhà nhân khẩu học bậc thầy của nhiều nhà nhân khẩu học Pháp đã dõng dạc tuyên bố: “Liên xô sẽ sản xuất bột mì dư thừa đến nỗi sẽ phát bánh mì miễn phí cho dân chúng”. Liên xô là quốc gia nổi tiếng vì nạn đói và nhờ nghệ thuật trồng lúa mì tại Nga mà gặt tại Mỹ và tại Canada. Alfred Sauvy, tên học giả này, thuộc loại người Lenin gọi là “bọn ngu xuẩn hữu ích” vì vô tình đề cao những lý luận sai lầm biện minh cho hành động sát nhân của bọn độc tài. Trong trào lưu thời thượng đó, ít ai để ý đến một trường phái lý luận khác, cũng xuất phát từ Âu châu.
Nhân loại sau này phải tìm hiểu về một hiện tượng lạ. Trong giai đoạn giao thời giữa hai cuộc Thế chiến của thế kỷ truớc, một tầng lớp trí thức lẫy lừng của Đông Âu, đặc biệt từ nước Áo, đã di tản khỏi xứ sở của mình trước đà thắng thế của chủ nghĩa phát xít thời Đức quốc xã. Họ trở thành lớp người trí thức lưu đày trên quê hương nhưng thành trí tuệ của các xã hội khác. Giáo chủ của môn doanh học Mỹ (hiện còn sống tại California) Peter Drucker, triết gia Isaiah Berlin hay Karl Popper (ông thầy về tư tưởng của tỷ phú George Soros) hoặc nhà tâm lý học Bruno Bettelheim là các khuôn mặt tiêu biểu cho trào lưu đó. Trong lãnh vực kinh tế, cũng xuất phát từ kinh nghiệm Âu châu thời Đức quốc xã, Friedrick von Hayek là ngọn hải đăng vẫn chiếu sáng ngay giữa không gian u ám của trào lưu bao cấp và chế độ kinh tế kế hoạch. Ông là người đầu tiên báo động là chế độ kinh tế đó tất yếu dẫn tới nạn độc tài trong tác phẩm để đời, viết vào năm 1944, khi đa số trí thức tiến bộ vẫn coi chế độ Stalin là nguồn hy vọng giải phóng nhân loại.
Milton Friedman là người nối tiếp truyền thống đó và hiện vẫn được coi là giáo chủ của tư tưởng kinh tế tự do.
Sinh năm 1912, ngày 31 tháng Bảy, tại New York trong một gia đình di dân Do Thái từ Đông Âu, Friedman tất nhiên phải suy nghĩ nhiều về những biến cố đã làm thay đổi bộ mặt nhân loại trong thế kỷ: Thế chiến thứ nhất, vụ đảo chánh tại Nga được biến thành Cách mạng tháng Mười năm 1917, sự thắng thế của chủ nghĩa phát xít tại Đức, Thế chiến thứ nhì, sự bành trướng của chủ nghĩa cộng sản trên phân nửa địa cầu... Ông nhìn thấy trong đó sự hủy diệt của tự do. Ngay giữa trào lưu bao cấp của một chế độ hào phóng thời Kennedy và Johnson, Friedman đã đi ngược dòng mà đề cao việc thu hẹp quyền hạn của nhà nước để phát triển quyền tự do của công dân. Kể từ đó, từ những năm 1960, ông trở thành nhà tư tưởng của khuynh hướng kinh tế tự do, với ảnh hưởng kéo dài nửa thế kỷ, cho đến ngày nay, trong đó có nhiều thập niên là Giáo sư Kinh tế của Đại học Chicago.
Các nhà lý luận kinh tế và trí thức cánh tả không thể nào chịu nổi Milton Friedman, vì khi đòi giới hạn vai trò của một nhà nước ân cần chăm lo đến từng sổ gạo và tem phiếu của dân chúng, ông cũng thu hẹp luôn vai trò của các nhà quân sư u ám đàng sau nhà nước ôm đồm bao biện đó. Ông muốn người dân có quyền tự do chọn lựa. Đối với nhà tiêu thụ, quyền tự do chọn lựa đó chỉ có trong chế độ kinh tế tự do. Đối với công dân, quyền tự do đó là chế độ dân chủ. Và tự do là điều kiện không thể thiếu cho nhân phẩm con người.
Trong thập niên 70, Friedman là cố vấn cho chế độ độc tài cánh hữu của Augusto Pinochet tại Chile và thực tế là cha đẻ của phép lạ kinh tế Chile, quốc gia Nam Mỹ đang có tốc độ tăng trưởng cao nhất lục địa và chế độ dân chủ hơn hẳn Venezuela, chưa nói đến Cuba. Dư luận cánh tả không tha ông cái tội ngang ngược đó, dám đi vào giúp đỡ một chế độ độc tài cánh hữu. Nhưng dư luận đó lại nín thinh khi Friedman qua Trung Quốc với cùng một lời khuyên: cải tổ kinh tế cho tự do hơn thì mới khá! Việt Nam có bị điêu đứng bên cạnh một Trung Quốc ngày nay đã phú cường và thực tiễn hơn thì có thể oán... Friedman. Cũng Friedman là người gây nhiều ảnh hưởng đối với Thủ tướng Anh Margaret Thatcher và Tổng thống Mỹ Ronald Reagan. Hai cuộc “cách mạng kinh tế” vào những năm 80 của thế kỷ trước trên hai bờ Đại Tây Dương đều có cùng một xuất xứ.
Tháng Năm, năm ngoái, Tổng thống George W. Bush đã mời Milton Friedman vào tòa Bạch Ốc để vinh danh một đời cống hiến cho tự do và ngợi ca ông là nhà kinh tế đã làm thay đổi bộ mặt của xã hội. Ngoài giải Nobel Kinh tế 1976, Friedman có cả chục huy chương khác, kể cả huy chương cao quý nhất của Hoa Kỳ, Presidential Medal of Freedom năm 1988. Nhưng, có thể là ông hài lòng nhất với một số đổi thay mình đề nghị cho xã hội loài người.
Thoát khỏi chế độ Xô viết, các chính quyền Estonia hay Tiệp ngày nay đều coi Friedman là nhà tư tưởng của công cuộc cải cách kinh tế của họ. Trước đó, trong thời chiến tranh Việt Nam, khi chưa ai để ý thì Friedman cũng đã đưa ra một ý kiến quái dị khi khuyên một Dân biểu trẻ của Mỹ là nên vận động bãi bỏ chế độ quân dịch để tiến tới một quân đội tự nguyện và chuyên nghiệp. Dân biểu đó về sau trở thành Bộ trưởng Quốc phòng trẻ nhất (1975) và già nhất (2000) của Hoa Kỳ: Donald Rumsfeld. Quân đội Mỹ ngày nay là đạo quân tự nguyện đó. Trong dịp sinh nhật của ông năm ngóai, Friedman còn được một món quà tinh thần đáng kể: Tối cao Pháp viện Mỹ đã có phán quyết ủng hộ một lý luận của ông về giáo dục là chế độ học phiếu (school voucher) để các gia đình có chuyện chọn trường học cho con em.
Friedman đã bước qua thế kỷ 21, đã vượt qua ngưỡng cửa 90 và hẳn là hài lòng vì những gì ông nói giữa sa mạc mấy chục năm trước nay đã được coi là tư tưởng sáng cho nhiều nhà lãnh đạo. Happy Birthday, Mr. Friedman!
Gửi ý kiến của bạn
