Đôi khi, tác phẩm văn chương làm người đọc có được một sự hiểu biết rõ ràng, sâu sắc hơn về những sự kiện được trình bầy trên mặt báo, trên màn hình TV, qua đó, thứ ánh sáng nửa vời của báo chí chẳng thể nào làm sáng lên được những sự thực vốn đã mờ mờ ảo ảo [shadowed truths]. Tác phẩm Đường Tới Ấn Độ [Passage to India] của nhà văn E.M. Forster đã dậy cho chúng ta, rằng, những cuộc cãi cọ lớn lao về lịch sử khiến những con người cá nhân không có được một sự bình an riêng tư. Lịch sử ngăn cấm tình bạn giữa ông người Anh Fielding, và ông bác sĩ người Ấn Aziz. “Chưa được đâu, chưa được đâu”, ông bác sĩ ngần ngại, xen lẫn hoài nghi. Chưa được đâu, một khi mà sự bất công lớn lao của chủ nghĩa đế quốc còn cản lối giữa hai chúng ta. Chưa được đâu, đợi khi nào Ấn độ được tự do, nhé!
Sau Đệ Nhị Thế Chiến, rất nhiều nhà thơ, tiểu thuyết gia Đức cảm thấy, do chủ nghĩa Nazi, ngôn ngữ của họ chỉ còn là một mớ gạch ngói vụn nát, chẳng khác chi những thành phố biến thành hoang tàn vì bom đạn [của Đồng minh] của họ. “Văn học gạch vụn” mà họ sáng tạo ra đó, là để tìm cách xây dựng lại, từng viên gạch một, từng mảnh vụn một, cái gọi là một cách viết Đức.
Sau Đệ Nhị Thế Chiến, rất nhiều nhà thơ, tiểu thuyết gia Đức cảm thấy, do chủ nghĩa Nazi, ngôn ngữ của họ chỉ còn là một mớ gạch ngói vụn nát, chẳng khác chi những thành phố biến thành hoang tàn vì bom đạn [của Đồng minh] của họ. “Văn học gạch vụn” mà họ sáng tạo ra đó, là để tìm cách xây dựng lại, từng viên gạch một, từng mảnh vụn một, cái gọi là một cách viết Đức.
Bây giờ, vào thời “hậu sự” [aftermath] của Đế quốc đang diễn ra tại một trang trại do người da trắng làm chủ ở Zimbabwe, trong khi Kenya và Nam Phi lo lắng theo dõi, cuốn tiểu thuyết Ô Nhục, được nhiều người ca ngợi, của J.M. Coetzee, là tác-phẩm-xác-định-thời-đại khác nữa, nó giống như một thứ kính “lens”, qua đó, chúng ta có thể nhìn rõ hơn nhiều, những gì trước đó còn tối tăm, u ám.
Ô Nhục là câu chuyện của David Lurie, một giáo sư da trắng bị mất việc sau khi một nữ sinh viên tố cáo ông quấy nhiễu tình dục cô ta. [Của đáng tội], với cô này, ông chỉ có được một chuỗi những lần ăn nằm mà chẳng hứng thú gì [chữ của Rushdie:… with [her] he has had a joyless series of sexual encounters]. Lurie sau đó đến ở cùng với cô con gái Lucy, trong một căn nhà lưu động nhỏ, tại đây, hai cha con đã bị một nhóm người da đen tấn công. Hậu quả của vụ tấn công này gây chấn động khủng khiếp ở nơi ông giáo sư, làm cho cái nhìn của ông về thế giới trở nên đen ngòm.
Có một cái gì đó, ở trong Ô Nhục, khiến người đọc nhớ lại cái nhìn của nhà văn Forster, về cuộc chiến đấu dành độc lập của xứ Ấn độ, và nhớ lại thứ văn chương gạch vụn của những nhà văn Đức. Đó là bề ngoài ra vẻ sẵn sàng, rằng tụi đen kia, chúng mày hãy hiếp tao đi, như một cách sử dụng cái tấm thân đàn bà da trắng của mình, là một nơi cần thiết, cho lịch sử “trả thù” [chắc là theo kiểu “trả thù dân tộc” của đám da vàng mít, là chúng ta!]. Chúng ta nghe thấy tiếng nói, trước đây ngần ngại xen lẫn lo âu, của ông bác sĩ Ấn độ Aziz, chưa được đâu, chưa tới lúc, nhưng lần này, cay cú hơn, chua chát hơn. Và Lurire kết luận [và như người đọc kết luận, rằng đây cũng là kết luận của nhà văn Coetzee], rằng, tiếng Anh không còn khả năng diễn đạt thực tại của miền đất Nam Phi.
Thứ ngôn ngữ cứng cựa mà Coetzee tìm thấy cho cuốn sách của ông thật đáng khâm phục, và cũng thật dũng cảm, là tầm nhìn của ông. Chẳng nghi ngờ chi, cuốn sách đáp ứng đòi hỏi số một của một cuốn tiểu thuyết: một cách thật quyết liệt, và cũng thật dũng mãnh, nó lấy đi sự không tưởng, và luôn cả ảo tưởng vốn đầy ứ ở trong thế giới tưởng tượng của chúng ta, và một khi làm như thế, nó tăng thêm điều khả thể, giúp chúng ta suy nghĩ. Đọc về Lurie, và Lucy, trong mảnh đất hung hiểm, và thật trơ trọi của họ, chúng ta có thể sẵn sàng hơn trong việc nhận thức hoàn cảnh những chủ trại da trắng ở Zimbabwe, một khi mà lịch sử lên tiếng, hãy trả thù cho ta! Như Lucifer của Byron – mà cả hai, Lurie và Lucy, đều thấy tên của mình ở trong đó - nhân vật của Coetzee “hành động theo xung động, và nguồn gốc của xung động này thì tối đen đối với anh ta” [Coetzee ’protagonist ‘acts on impulse, and the source of his impulse is dark to him’]. Có lẽ, anh ta có một “trái tim khùng” [a “mad heart”], và tin tưởng ở điều mà anh ta gọi là “dục quyền”, hay “quyền sướng” [“the rights of desire”]. Điều này làm cho anh ta có vẻ đam mê, trong khi sự thực, anh ta lạnh lùng, và gần như ở trong tình trạng của một kẻ mộng du.
Và chính cái tình cảm lạnh lùng, ‘người dưng’ của anh ta, tẩm thấm vào ngõ ngách của từng câu văn, tạo nên dòng văn xuôi của cuốn tiểu thuyết, chính nó, là vấn đề. “Văn chương gạch vụn” đã không chỉ nạo đến xương đến tuỷ ngôn ngữ, nhưng còn đem đến cho mớ xương tuỷ đó một lớp da thịt mới. Làm sao nó làm được điều thần kỳ như vậy" Có lẽ là bởi vì những người thực tập thứ văn học gạch vụn đó cố nắm víu lấy một niềm tin, và hơn thế nữa, một tình yêu dành cho ngôn ngữ. Và cho cái thứ văn hóa đơm hoa kết trái từ những nấm mồ. Thiếu niềm tin yêu đó, cuộc chuyện trò [the discourse] ở trong Ô Nhục có vẻ như trở ra [heartless: không có tim], và tất cả thông minh, thông thái của nó không thể nào lấp nổi lỗ hổng này.
Hành động theo xung động mà nguồn gốc của xung này không ai dám tự cho mình là hiểu nổi, biện minh cho việc nhẩy xổ vào người đàn bà chỉ vì quyền sướng, làm như vậy là ném đạo hạnh vào thùng rác, là khiến cho đạo đức và tâm lý của một con người trở thành một lổ hổng toác hoác. Bởi vì, nếu với một nhân vật, anh ta có quyền vỗ ngực nói rằng, tôi không hiểu được những động cơ nào đã xui khiến tôi làm những điều sằng bậy như thế, là một chuyện, nhưng đối với tiểu thuyết gia, là người đẻ ra nhân vật đó, khi ông ta cố tình nhập nhằng [collude: âm mưu, thông đồng], trong cái việc biện minh, là một chuyện khác.
Chẳng ai hiểu ai, trong Ô Nhục. Lurie không hiểu Melanie, người sinh viên mà ông ta quyến rũ. Cô sinh viên cũng không hiểu ông thầy ở trong vòng tay học trò của mình. Vị giáo sư không hiểu Lucy, cô con gái của chính ông ta, còn cô con gái thì cho rằng những hành động [deeds] và ‘trường hợp” [“case”] của ông bố vượt quá cô [byond her]. Ông giáo sư không hiểu mình, lúc thoạt đầu, ông cũng không có được một tí khôn ngoan [wisdom] nào, ở vào cuối cuốn tiểu thuyết.
Những liên-liên hệ chủng tộc [inter-racial relations] cũng đuợc dàn dựng [conducted] cùng ở một mức độ vô tri [ignorance] như vậy. Những người da trắng không hiểu những người da đen, và những người da đen chẳng quan tâm tới chuyện hiểu những người da trắng làm gì cho mệt. Những nhân vật da đen ở trong cuốn tiểu thuyết - anh chàng Petrus, ‘người làm vườn và dog-man’ làm việc cho Lucy, và lẽ dĩ nhiên, đám da đen tấn công họ - chẳng anh chị nào có nổi được cái gọi là tí người, theo nghĩa, chẳng nhân vật nào được phát triển, nẩy nở ra [ở trong cuốn tiểu thuyết, theo đà với câu chuyện] để trở thành những nhân vật có đời sống, có hơi thở. Petrus là tay tới cận nhất với dáng vóc một nhân vật- như là một người da đen ở trong cuốn truyện, nhưng những động cơ của anh thì thật là bí hiểm [enigmatic], và sự có mặt của anh ta ngày càng trở nên đe dọa [menacing] cùng với tiến trình của câu chuyện. Với những người da trắng của cuốn tiểu thuyết, những người da đen thiết yếu, [bắt buộc phải], là một đe dọa [threat]: một đe dọa được biện minh bởi lịch sử. Bởi vì theo như tính cách của lịch sử, da đen luôn luôn bị da trắng hành hạ, áp bức, và từ đó, suy ra một điều, một giả dụ, rằng, đã đến lúc gió đổi chiều, những người da đen sẽ áp bức, hành hạ những người da trắng. Mạng đổi mạng, và nếu như thế, thế giới trở thành mù!
Và rồi nếu như vậy thì, đây chính là cái viễn ảnh mang tính mặc khải được ca ngợi của cuốn tiểu thuyết: một viễn ảnh về một xã hội của những không thể hiểu, không thể cảm thông, xung đột lẫn nhau, và được dẫn dắt [driven] bởi những tuyệt đối [the absolutes] của lịch sử. Hiển nhiên là điều này khá hài hòa – hài hoà trong tính đặc quyền của sự không hài hòa của nó - khiến cho sự mù lòa trên trở thành một tia sáng ẩn dụ. [Certainly it's coherent enough - coherent in its privileging of incoherence, striving to make of its blindness a sort of metaphorical insight].
Khi mà những nhân vật sáng tạo của nhà văn, chúng không có được sự hiểu biết , khi đó, nhà văn phải có trách nhiệm cung cấp cho người đọc cái tia sáng [insight] mà những nhân vật của ông ta không có đó. Nếu nhà văn không làm như vậy, thì tác phẩm của ông ta sẽ không thể nào chiếu rọi lên, và trở thành một phần của bóng đen mà nó miêu tả. Điều này, than ôi, chính là cái yếu kém của Ô Nhục. Sau cùng, nó không ban cho người đọc đầy đủ thứ ánh sáng mới mẻ làm sáng ra tin tức như ở phần đầu bài viết đã nói tới. Nhưng tin tức cũng chẳng thêm thắt được một tí hiểu biết gì của chúng ta, về cuốn sách.
Jennifer Tran chuyển ngữ
www.tanvien.net
[nguyên tác “May 2000: J. M. Coetzee, được in trong phần “Columns”, của cuốn tiểu luận “Step Across This Line: Bước Qua Đường Ranh Này”, collected non-fiction 1992-2002, Modern Library Paperback [một imprint, dấu ấn, của nhà xb Random House].
Gửi ý kiến của bạn
