Nguyễn Ngọc Cường
(Bài hành hương mỗi thứ bảy)
Nhà thờ Thánh Vincenzo và Thánh Anastasio (SS. Anastasio E S. Vincenzo).
Là nhà thờ lớn nhất do Đức giáo hoàng Onorio I cho xây năm 625 được Đức giáo hoàng Onorio II cho sửa lại năm 1221 và được các cha Prapist tu sửa thêm. . Dưới hành lang tiền đường có các bức vẽ trên tường thuộc thế kỷ XIII. Bên trong chia làm 3 gian các cửa bằng đá cẩm thạch thuộc thế kỷ XIII. Trên các trụ có các bức vẽ thuộc thế kỷ XVI.
Riêng Thánh Anstasio còn có một nhà thờ ở bên trái công trường Spagna là Via del Babuino hai bên có rất nhiều quán bán đồ cổ và các tác phẩm nghệ thuật. Gần quãng giữa là nhà thờ công giáo Hy lạp kính thánh Anastasio. Gần nhà thờ có phông ten trang hoàng với hình một ốc len, dân chúng quen gọi là con khỉ trề môi (babuino). Tên gọi của cong đường phát xuất từ đó.
Nhà thờ Thánh Carlo Al Corco (S.Carlo Al Corco).
Bạn trở lại Via del Corso nơi có nhà thờ Thánh Carlo do giáo hữu vùng Lombardia bắc Italia xây dưới thời Đức giáo hoàng Sesto VI, năm 1612 được Onorio Longhi xây lại và con ông là Martino Longhi hoàng thành cùng với P.da Cotona. Mái tròn là một trong những công trình kiến trúc thành công nhất của Cortona. Bên trong kiểu Ba rốc trang hoàng với bức vẽ của G. Brandi. Trên bàn thờ chính là bức tranh hùng vĩ "Thánh Ambrogio và Thánh Carlo vinh hiển do C. Marata vẽ năm 1690. gần nhà thờ gian ngang cánh phải là tường Giudit do Lebrun tạc.
Đền thờ Thánh Clemente (S.Clemente).
Đền thờ thánh Clement là một trong các đền thờ cổ xưa, được bảo trì cẩn thận và là quan trọng nhất Roma, cả trên bình diện lịch sử cũng như kiến trúc và nghệ thuật. Đền thờ được dâng kính Thánh giáo hoàng Clement vị lãnh thủ thứ ba kế vị Thánh Phêrô trong chức vụ chủ chăn giáo hội. Đền thờ gồm hai nhà thờ xây chồng lên nhau, bên dưới còn dó di tích các đền đài khác thời Roma cổ. Nhà thờ bên dưới đã từng là nơi nhóm họp hai cộng đồng dưới thời các đức giáo hoàng Zosimo năm 417 và Simmaco năm 499. đền thờ được tu sửa vào các thế kỷ VIII và IX, năm 1084 khi quân Pháp tràn vào xâm lăng và cướp phá Roma, lính của Robert Guisart đã phá hủy đền thờ. Năm 1108 Đức giáo hoàng pasquale II cho xây trên dấu vết đổ nát ấy, ngôi nhà thờ thứ hai và dùng lại các chất liệu cẩm thạch cũng như một số di tích của đền thờ trước. Đền thờ mới cũng đã được các đức giáo hoàng Sisto V và Clemente XI cho tu sửa lại theo họa đồ của ông Stefano Fontana, năm 1857 các cuộc đào bới khảo cổ đã đưa ra ánh sáng di tích của đền thờ bên dưới cũng như của các đền đài thời đế quốc Roma.
Cửa vào đền thờ nằm ở phía Via del Querceti. Đằng trước có cổng nhỏ tiếp đến là một hành lang vuông trang hoàng cột, chính giữa là phông ten. Tất cả thuộc thế kỷ XII. Nhưng cửa vào hiện nay là cửa hông, nằm phía Via S. Giovanni Lateranô.
Bên trong có 16 cây cột cổ chia đền thờ làm ba gian dọc. Gian giữa có trần thuộc thế kỷ XVIII, có tranh "Thánh Clemente chiến thắng" do G. Chiari vẽ nền lát hoa theo kiểu Cosma, hai giảng dài, chân nếm làm giá sách chỗ dành cho ca đoàn trên cao, cung thánh rào chấn song với hoa tư của Đức Giáo hoàng Giovanni II (533-535) bàn thờ tuyên xưng đức tin, bàn thờ chính điểm đó khiến cho đền thờ thánh Clement là hình ảnh tiêu biểu của các đền thờ Kitô thời tiên khởi.
Tàn che bàn thờ dựng trên 4 cây cột, bên trên có các bức khảm đá màu rất đẹp thuộc thế kỷ XII, trên khải hoàn môn bức khảm đá màu diễn tả "Chúa Kitô giữa các huy hiệu của 4 thánh sứ". Bên phải có thánh Phêrô và thánh Clemente, con thuyền tượng trưng cho giáo hội, ngôn sứ Giêrêmia và thành Giêrusalem. Bên trái thánh Phaolô và thánh Laurenzo, ngôn sứ Idaia và thành Batlehem. Trên cung thánh là hình thánh giá với 12 con chim bồ câu, tượng trưng cho 12 thánh tông đồ. Đức mẹ và Thánh Gioan. Dưới chân thánh giá có cây nho quấn quanh, thánh Gioan Tiền Hô, các thánh tiến sĩ giáo hội và một số thánh khác. Nước suối đức tin vọt ra từ chân Thánh giá khiến cho đàn nai đã khát và tưới gội đồng cổ của đoàn chiên chúa. Bên dưới là con chiên thiên chúa và 12 con chiên. Trên tường cung thánh là bức khảm đá màu, Chúa Kitô, Đức Maria và các Thánh Tông đồ.
Gian phải phía trên: Mộ đức tổng giám mục Giovanni Francesco Brusati do Lugi Capponi dalmata tạc năm 1476, mộ đức hồng y Roverella rất đẹp do A. Bregno và Giovanni Dalmata tạc năm 1476. nhà nguyện 3 thánh Gioan Tiền Hô do Simone Ghini tạc hồi thế kỷ XV.
Gian trái phía trên: Mộ Đức hồng Y Venerio thuộc thế kỷ XV. Các cây cột được lấy từ một nhà nguyện thuộc thế kỷ VI. Phía dưới nhà nguyện I các bức tranh trên tường do Masolino vẽ trước năm 1431, trên cột gần cửa vào: bên trái thánh Cristofoco trên vòm cột: các tông đồ trên vòm: các Thánh sử và các thánh tiến sĩ giáo hội. Trên tường sau bàn thờ: Cảnh Chúa chịu đóng đanh. Trên tường bên phải, cuộc sời thánh Ambrosio (bức vẽ bị hư hại nhiều). Trên tường bên trái: cuộc đời thánh nữ Catarina thành Alexandria thánh nữ đối chất với hoàng hậu Massimina. Hoàng hậu theo đạo và chịu tử đạo. Thánh nữ tranh luận với các tiến sĩ thành Alexandria thánh nữ chịu tử đạo, bị tra tấn và bị chém đầu.
Đền thờ bên dưới qua phòng thánh bạn xuống đền thờ thứ nhất. Nhà thờ này đã được xây trên một dinh thự thuộc thế kỷ II, dinh thự này lại được xây trên các di tích khác. Các cuộc đào bới khảo cổ đã đưa ra ánh sáng di tích đền thờ thần Mithra sử sách ghi chép rằng đền thờ kính thánh giáo hoàng Clemente xây trên nhà của ngài, vì thế có lẽ nhà thánh nhân đã bị tịch thu và nhường lại cho các thầy tế lễ Mithra. Theo cầu thang hai bên còn trưng bày các mảnh cẩm thạch khắc chữ và một bức tượng thần Mithra bạn xuống hành lang tiền đường, có tường được trang hoàng bằng các bức vẽ. Bên phải bức vẽ "phép lạ thánh Clemente" thuộc thế kỷ XI.