GÓC NHẠC CỔ ĐIỂN
 |
| Ida Presti và Alexandre Lagoya |
Chúng tôi mong nhận được mọi ý kiến đóng góp và bài vở của bạn đọc về mọi vấn đề liên quan đến nhạc cổ điển như ca kịch opéra, ballet, kỹ thuật (recording), album mới, concert bạn mới đi nghe...Thư từ bài vở xin gởi về
Ida Presti và Alexandre Lagoya là hai cao thủ guitar đầu tiên đã tạo nên sự nghiệp bằng cách song tấu.
- Jo Ký - Tháng 3, 2007
Trong giới hâm mộ nghệ thuật guitar cổ điển, cái tên Ida Presti (1924-1967) luôn luôn được nhắc tới như là một tiền ngữ (prefix) cho cái tên Alexandre Lagoya. Chỉ nói "Ida Presti" cũng có thể khiến vài người khó chịu. Họ là hai cao thủ guitar đầu tiên đã tạo nên sự nghiệp bằng cách song tấu.
Ida Presti sinh ngày 31 tháng 5 năm 1924 tại Suresnes, Pháp vào một gia đình nghèo khó. Lúc Ida chỉ mới 6 tháng, cha của bà, một nhạc sĩ phong cầm (accordion), đi nghe Andres Segovia tại Paris và đã quyết định cho con gái mình sẽ trở thành một tay guitar lừng danh. Lúc cô bé Ida chỉ mới 6 tuổi, vừa đủ lớn để cầm guitar, ông bố đã bắt cô tập đàn. Tương truyền rằng lần đầu tiên Ida cầm guitar, cô đã chơi một âm giai. Không rõ Ida học nhạc và guitar từ đâu; rất có thể là từ chính cha của cô. Mỗi buổi sáng, cha của Ida để một bản nhạc trong số những bản nhạc mà Segovia đã tấu lên trên giá nhạc của Ida, và ngày nào cô bé cũng hoàn tất. Lúc lên 9 tuổi, Ida trình diễn lần đầu tiên tại tư gia của vị chủ tịch hội "Guitar Thân Hữu". Lúc 11 tuổi, cô tấu guitar cho Joaquin Rodrigo, Joaquin Turina, Emilio Pujol, và Segovia. Năm 13 tuổi cô đàn cho Segovia nghe, và sau đó Segovia tuyên bố ông không còn gì để dạy cô bé này cả. Segovia còn gọi đùa cô là Ida Prestissimo. Cũng trong lúc này, Ida bắt đầu thâu thanh lên dĩa 78. Năm Ida lên 14, cô đã trình diễn tại nhiều nơi. Cha Ida bỗng đột ngột qua đời khiến cô bé Ida phải một tay gánh vác gia đình. Ida còn một mẹ và một em gái mới lên 3, và cô đã mang đủ lợi tức về cho gia đình nhờ vào tài guitar của cô. Nên nhớ năm đó là 1938. Tình hình chính trị ở Âu Châu rất căng thẳng. Đệ nhị thế chiến sắp bùng nổ. Mọi người đều lo chạy loạn. Không hiểu gia đình Ida đã trải qua những gì trong những năm chiến tranh (")
Năm Ida 19 tuổi (1943), cô kết hôn với Henri Rigo và hạ sinh con gái Elisabath một năm sau đó. Những năm sau chiến tranh, sinh hoạt nghệ thuật bắt đầu trở lại bình thường và Ida Presti đã trình diễn sống trên radio ở Nice. Năm 21 tuổi, chỉ tốn một tuần lễ để cô học thuộc Concierto de Aranjuez của Joaquin Rodrigo và cô dã trình tấu trên radio Paris.
Giờ đây Ida Presti đã nổi tiếng khắp thế giới. Nhiều dàn nhạc mong được tấu nhạc với bà. Tiếng tăm của bà lúc đó thậm chí e còn hơn cả bậc lão thành Andres Segovia. Theo một số nguồn tin thân cận trong giới guitar thời đó thì dường như (và vẫn còn đầy nghi vấn) là Segovia có vẻ ganh tị với Ida Presti. Tình trạng gia đình của bà, chắc là vì những sinh hoạt nghệ thuật, cũng bắt đầu lủng củng. Năm 1950 bà ly dị với Henri.
Alexandre Lagoya (1929-1999) sinh tại Alexandria, Ai-Cập. Cha là người Hy-Lạp, mẹ người Ý. Ông chơi guitar từ lúc 8 tuổi. Từ khi 13 tuổi cho đến khi 19 tuổi, ông đã trình tấu khoảng 500 buổi trình diễn trong khắp vùng trung đông. Năm 1950 Lagoya quyết định qua Paris để học thêm guitar với Jean Saudry và hòa âm với Heitor Villa-Lobos.
Năm 1951, Lagoya và Presti gặp nhau tại Paris. Trong một buổi trình diễn của Logoya tại một câu lạc bộ guitar, Ida tuyên bố rằng Lagoya là tay guitar tài ba nhất. Họ yêu nhau ngay sau đó, và một năm sau thì họ kết hôn. Từ đó Ida Presti và Alexandre Lagoya bắt đầu trình diễn song tấu, và đây là một quyết định vô cùng liều lĩnh.
Thời đó ngay cả việc tạo lập một sự nghiệp solo guitar cũng đã rất là vất vả cho những cây đàn trẻ như họ, huống hồ là song tấu. Lý do: số nhạc cho song tấu guitar chỉ vỏn vẹn có vài bài của Fernando Sor và Ferdinando Carulli. Thế là họ quyết định tự soạn nhạc cho họ từ những tác phẩm viết cho nhạc cụ phím của các nhạc sĩ như Scarlatti, Bach, Debussy, Granados, Falla, Haydn, Hendel v.v., và họ đã thành công vượt bực. Không những thế, họ đã vô tình trở thành đôi song tấu guitar đầu tiên trong lịch sử. Sau khi nghe họ trình diễn ra mắt ở New York, Segovia đã vô cùng cảm kích và hâm mộ, đã yêu cầu Castelnuovo-Tedesco viết nhạc cho họ. Kết quả là Tedesco đã viết một bộ 24 Preludes and Fugues và một concerto cho hai guitar. Ngoài ra các nhạc sĩ khác cũng viết nhạc cho họ như André Jolivet, Pierre Petit, Federico Moreno Torroba, và Joaquin Rodrigo,
Tên tuổi của họ lừng lẫy khắp thế giới. Cùng nhau họ trình tấu khoảng 2,000 buổi trình diễn cho đến cái đêm tháng tư năm 1967 kia, lúc dó họ vừa xong một chuyến lưu diễn ở New York.
Đêm 24 tháng 4 năm 1967, một chuyến bay đáp khẩn cấp xuống phi trường New York. Nơi đó xe cứu cấp đã chờ sẵn để đón một bệnh nhân duy nhất. Bệnh nhân là một thiếu phụ tuổi trạc tứ tuần. Khi xe cứu cấp vừa đến bệnh viện Grand Memorial thì bệnh nhân được đưa thẳng vào phòng giải phẫu. Nhưng chỉ chưa đầy một tiếng đồng hồ sau thì bệnh viện loan báo cuộc giải phẫu não cho thiếu phụ đã thất bại.
Nữ cầm thủ guitar Alice Artzt là một trong những môn đồ của Ida Presti, lúc đó đang ở tại New York, nhận một cú điện thoại từ bệnh viện Grand Memorial - "… come quickly, bring money. Ida est mort!" (… hãy đến ngay, mang theo tiền, Ida đã mất!)
Vài ngày sau báo Le Parisien đăng tin Ida Presti bị tử nạn giao thông ở New York (")
Chính vì sự sơ sót này mà cho đến ngày nay có rất nhiều người vẫn ngỡ Ida Presti mất vì tai nạn xe cộ. Thật ra bà mất vì sưng óc do biến chứng từ bệnh ung thư phổi.
Sau cái chết của Presti, Lagoya vì quá đau buồn nên hoàn toàn không còn hoạt động gì cả, cho đến năm 1972 ông mốt bắt đầu trình diễn lại, và dĩ nhiên là solo. Ông dạy guitar tại Paris Conservatoire từ năm 1969 cho đến năm 1994. Ông sống cô độc cho đến khi mất năm 1999, hưởng thọ 70 tuổi.
Một diều đáng tiếc cho giới thưởng thức là hiện nay gần như không còn tim thấy album nào của họ trên thị trườnh Mỹ cả. Nếu có ai may mắn lắm thì chỉ có được album "Baroque Music for Guitars" do hãng Philips phát hành. Trong album này họ chơi nhạc của Scarlatti, Albinoni, Hendel, Bach (3 bài trong English suite số 3), Marella, Soler, v.v. .
Nếu chỉ nói riêng về tài nghệ của mỗi người thì Presti và Lagoya cũng đã là hai tay đại cao thủ rồi. Khi nghe album Baroque của họ, hãy chú ý tiếng đàn bên tay phải. Qua một số hình ảnh rất hiếm hoi, ta có thể tạm chấp nhận rằng đó là tiếng đàn của Presti, vì trong các ảnh lúc nào bà cũng ngồi bên phải. Tiếng đàn bên phải, tuy có một chút xíu, chút xíu thôi, nhẹ hơn bên trái, nhưng thường chơi những kỹ thuật phức tạp hơn và có vẻ như giữ vai trò chỉ đạo (lead). Nhưng phải nghe kỹ lắm mới nhận ra được sự khác biệt nhỏ nhoi này, chứ nếu nghe một cách thông thường thì cả hai gần như giống nhau.
Kỹ thuật guitar họ dùng rất cao mà dường như chưa bao giờ, hoặc rất ít khi, nghe tay guitar nào khác chơi. Thí dụ như trong bài Chaconne của Hendel, Lagoya (bên trái) vừa pizzicato (đánh chận tiếng) vừa ponticello (đánh sát con ngựa). Presti chơi pizzicato trên 4 note, như là arpège (đáng rải). Trong một đoạn khác Presti chơi trill (láy) trên tiéng harmonic (đánh tiếng như chuông). Một số người may mắn được tham đự những buổi trình diễn của họ thuật lại rằng đôi bàn tay của Presti dường như không rời khỏi cần và dây đàn. Người ta chỉ thấy đôi tay của bà phơn phớt nhưng không thấy các ngón tay cử động gì cả nên âm thanh hình như phát xuất từ một nơi nào đó chứ không phải từ cây đàn của bà.
Về âm sắc thì không ai có thể soạn những cung cách phối khí như vậy. Tại bất cứ thời điểm nào trong âm nhạc của họ đều có sự hài hòa tương phản. Nói thì có vẻ nghịch lý, nhưng khi nghe ta mới thấy; có khi bên trái chơi ponticello còn bên phải chơi pizzicato hoặc tasto (đánh gần bản phím). Bên phải chơi harmonic thì bên trái chơi pizzicato. Cho dù khi họ đánh cùng một loại âm sắc thì cung bậc cũng tương phản. Sự tương đồng tương phản của họ khiến một đôi khi ta nghe như có tiếng đàn thứ ba quanh quẩn đâu đó. Nhưng cho dù có nhiều sự tương phản, lúc nào hai tiếng đàn cũng hỗ trợ, bổ túc, nâng đỡ cho nhau.
Tốc độ và cường độ (dynamics) của họ là một sự phối hợp cực kỳ tinh xảo. Nghe họ ta mới thấy là cả hai người đã quá cảm thông với nhau. Đây mới thật sự là cái khó của phương pháp song tấu. Hãy để ý đến sự nhanh chậm khoan nhặt của họ. Cả hai tiếng đàn gần như đồng bộ không hề bao giờ có một mảy may hơi sớm hay hơi trễ. Còn nói về cường độ thì sự lớn nhỏ mạnh yếu của âm thanh tuyệt đối hòa đồng. Nên nhớ nhạc của họ thường là từ độc tấu keyboard nên cường độ của 2 bè cũng thường phải đồng bộ.
Cho đến nay chưa có cặp song tấu guitar nào có thể đạt đến mức độ và tầm vóc của Ida Presti và Alexendre Lagoya. Họ vẫn là một tuyệt đỉnh về nghệ thuật này mà bao nhiêu cặp khác chỉ mong được kề cận đến chân đế tượng đài của họ.
Gửi ý kiến của bạn
