Viện Nghiên Cứu Chính Sách Côngvụ Hoa Kỳ: Những Đề Nghị Cải Tiến Bang Giao Mỹ-việt

(Nguyễn Quốc Khải, VietNest, 15.4.2002)

Trong hai tháng vừa qua, một số thành viên trong nhóm Chuyên Gia về Việt-Nam thuộc Viện Nghiên Cứu Chính Sách CôngVụ Hoa Kỳ (the American Enterprise Institute for Public Policy Research: AEI), đã nghiên cứu về một số đề nghị để cải tiến bang giao giữa Hoa-Kỳ và Việt-Nam. Theo bản tham luận sơ khởi được phổ biến giới hạn vào ngày 11.4 vừa qua, mục tiêu của chính sách mới này là giúp Việt-Nam trở thành một quốc gia hùng mạnh về kinh tế lẫn quân sự với một thể chế dân chủ để Việt-Nam có thể tự chủ, độc lập và duy trì mối liên hệ thân thiện với các quốc gia láng giềng, đặc biệt là Trung Hoa và Hoa-Kỳ. Điều này có lợi cho an ninh và thịnh vượng không những cho Việt-Nam mà cho cả khu vực Á châu và Thái Bình Dương.

Tình hình mới nghiêm trọng

Bản tham luận AEI nhận định rằng trong những năm gần đây Bắc Kinh đã theo đuổi một chính sách bành trướng về mọi mặt: kinh tế, quân sự, ngoại giao, và lãnh thổ với sự khiếm diện của Hoa-Kỳ và Nga tại vùng Đông Nam Á. Lần đầu tiên trong lịch sử, Trung Hoa trợ giúp Miến Điện về quân sự và kinh tế một cách đáng kể. Nhờ vậy chính phủ không được lòng dân tại xứ này đã đứng vững từ năm 1988 tới nay. Vì được sử dụng hải cảng Thilawa của Miến Điện mà lần đầu tiên trong lịch sử hạm đội của Trung Hoa đã có mặt tại Ấn Độ Dương. Ảnh hưởng kinh tế của Trung Hoa tại Cao Miên cũng rất mạnh. Điều này không phải là không liên quan đến việc Chính Phủ Hun Sen từ chối không cho Toà Án Quốc Tế xét xử những lãnh tụ Khờ Me Đỏ.

Song song vơí việc dính dấp vào Miến Điện, Trung Hoa lần đầu tiên trong lịch sử đã tuyên bố và thi hành chủ quyền về Nam Hải, chiếm đoạt các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Việt-Nam mà trước đây qua bao nhiêu triều đại đóng đô ở Tây An, Lạc Dương, Hàng Châu, Nam Kinh và Bắc Kinh, Trung Hoa không hề ngó ngàng tới. Những cuộc thao diễn quân sự của Trung Hoa được thực hiện tại Nam Hải và một phi cơ trinh sát của Hoa-Kỳ bị quấy nhiễu cũng tại khu vực này đã gây ra một biến cố ngoại giao lớn mới đây giữa Hoa-Thịnh-Đốn và Bắc Kinh vào tháng 4 năm vừa qua.

Bản tham luận nhắc nhở tới những nhượng bộ về lãnh thổ và lãnh hải của Việt-Nam dưới áp lực của Trung Hoa qua hai thỏa hiệp bí mật ký kết vào năm 1999 và 2000. Mới đây nhất là đòi hỏi của Trung Hoa về việc sử dụng hải cảng Vinh và cho phép 900 thuyền đánh cá Trung Hoa đượcvào hải phận Việt-Nam mỗi ngày. Trung Hoa cũng yêu cầu Việt-Nam viết lại sử liệu nói về cuộc chiến tranh biên giới Việt-Hoa vào năm 1979 và loại bỏ những "thành kiến bài ngoại". Trung Hoa thực sự là một đe dọa lâu dài cho Việt-Nam .

Lập trường của Hoa-Kỳ

Trước những sự kiện lịch sử này, bản tham khảo cho rằng Hà Nội và Hoa-Thịnh-Đốn phải có một chính sách đối ngoại cho thích hợp. Không nước nào cho phép Trung Hoa bá chủ cả vùng Đông Nam Á. Cả hai nước muốn Trung Hoa tiếp tục tôn trọng nền độc lập của Việt-Nam, hạn chế phiêu lưu quân sự vào vùng phía nam biên giới với Miến Điện, Lào và Việt-Nam. Làm thế nào để cân bằng lực lượng tại vùng Đông Nam Á Châu là mối quan tâm chung của cả hai nước Việt-Nam và Hoa-Kỳ. Nguyên tắc của Hoa-Kỳ từ 1954 tới nay là thực thi một chính sách nhằm giúp Việt-Nam trở thành một nước theo chủ nghĩa quốc gia, độc lập và tự chủ.

Hoa-Kỳ lo ngại về việc Trung Hoa bành trướng ảnh hưởng bằng quân sự hoặc bằng các hình thức khác vào lục địa Đông Nam Á là điều hợp lý. Tuy nhiên nếu Hoa-Kỳ chọn lựa một giải pháp bảo vệ những nước nhỏ như Việt-Nam để ngăn chặn tham vọngï bá chủ của Trung Hoa, điều này sẽ gập sự chống đối của Trung Hoa như một số người lo ngại. Ở một điểm cực đoan, sự lo ngại của Hoa-Kỳ sẽ đưa đến đối đầu quân sự với Trung Hoa để bảo vệ đường biển và các nước bị Trung Hoa đe dọa. Mọi sáng kiến phải được sử dụng để tránh hậu quả này và ngược lại phải tìm cách để hai nước có thể tương trợ lẫn nhau trong một môi trường nhân đạo và khoan dung.

Hoa-Kỳ không thể để cho việc xây dựng Việt-Nam lại gây ra bất bình với Trung Hoa. Ngược lại Hoa-Kỳ cũng không thể để mỗi lo ngại này quyết định chính sách của Hoa-Kỳ đối với Việt-Nam. Không có một lực đối kháng với Trung Hoa, Việt-Nam sẽ tự nhiên bị thu hút vào quỹ đạo của nước láng giềng phương bắc. Khoảng trống trong địa dư chính trị (geopolitics) sẽ mời mọc những tham vọng và sẽ đưa đến tai hại. Vì vậy, những khoảng trống đó không được phép tồn tại lâu. Một nước Việt-Nam dân chủ không bị dằng buộc bởi sự che chở của Trung Hoa dành cho các lãnh tụ Việt-Nam , có quyền tự chủ, duy trì bang giao tốt đẹp với Trung Hoa và Hoa-Kỳ là một giải pháp dung hòa thay cho cả hai "kịch bản": Một là để cho Trung Hoa quyết định chính sách của Hoa-Kỳ đối với Việt-Nam và hai là Hoa-Kỳ và Trung Hoa đi tới xung đột.

Bản tham khảo nhận định rằng Hoa-Kỳ sẽ không nhắm mắt hỗ trợ bất cứ một chính phủ nào ở Việt-Nam. Việc cải thiện bang giao giữa hai nước đòi hỏi phía Việt-Nam phải thi hành những biện pháp dân chủ hóa. Lộ trình đề nghị ở đây không đòi hỏi bãi bỏ "chế độ đảng cộng sản" (Communist party regime) hiện nay tại Hà Nội. Lộ trình này gồm những bước chuyển tiếp về chính trị để tất cả mọi người có cơ hội đóng một vai trò mới trong một chính thể mới để xây dựng một nước Việt-Nam tiến bộ, phú cường và tự hào.

Lịch sử đã chứng minh rằng Hoa-Kỳ tôn trọng giá trị tự do trong lãnh vực xã hội, kinh tế và chính trị. Về chiến lược trong chiến tranh từ Đệ Nhật Thế Chiến cho tới chiến tranh tại Á Phú Hán, Hoa Kỳ luôn luôn chọn lựa giải pháp liên minh nhiều quốc gia để giải quyết những tranh chấp vùng. Hoa-Kỳ không có ý đồ bá chủ Việt-Nam. Điều này trái với truyền thống của Hoa-Kỳ.

Bản chất và khả năng của Việt-Nam

Theo sự phân tích của bản tham khảo, lịch sử chứng minh rằng Việt-Nam là một quốc gia tản quyền (decentralized rule). Định luật tự trị bắt nguồn từ trong đạo Phật, triết lý Lão Tử, Phúc Đức và định mệnh của mỗi tha nhân. Xã hội có khuynh hướng tôn trọng cá nhân.

Hồ Chí Minh đã từng đưa ra những khẩu hiệu "Độc Lập, Tự Do và Hạnh Phúc." Việt-Nam đã ký kết vào các công ước quốc tế về nhân quyền. Việt-Nam đã tiến bộ hơn trước đây về mặt dân chủ và nhân quyền. Đàn áp của công an và cấm đoán tự do tôn giáo đã bớt phần man dã. Quốc Hội đã ban hành một số luật. Việt-Nam đã cho dân chúng được làm ăn buôn bán tự do hơn trước. Số dân với tuổi dưới 40 chiếm 65 phần trăm không biết gì về xã hội chủ nghĩa. Việt-Nam có 2 triệu điện thoại, 64 luật dân sự, 3,000 luật sư, 700 tờ báo và 8,000 nhà báo, mặc dù rằng tất cả báo chí đều thuộc chính phủ hoặc đảng và những nhà báo này làm việc cho nhà nước hoặc đảng. Tuy nhiên sự kiện này chứng tỏ rằng cơ chế của một xã hội dân sự (civil society) đã thành hình.

Sau gần 60 năm chia rẽ vì chủ nghĩa cộng sản và không cộng sản, sự hoà giải chỉ có thực hiện được nếu có sự tương kính, tha thứ và chia sẻ quyền hành và những đặc ân. Chỉ có một thể chế đa nguyên mới thực hiện sự đoàn kết dân tộc. Một chế độ cộng sản không ép buộc người khác phải theo sẽ có một chỗ đứng trong chế độ hiến trị (regime of constitutionalism) trong đó không một cá nhân hay đảng phái nào có quyền lấn áp văn hoá và xã hội.

Việt-Nam, cũng như Ba Lan, Hung Gia Lợi, Tiệp Khắc, không phải Liên Bang Sô Viết hay Trung Cộng. Việt-Nam có thể thực hiện một cách mạng nhung (Velvet Revolution) với những bước chuyển tiếp chia sẻ quyền hành trong quốc hội như trường hợp một số nước Đông Âu. Việt-Nam không có vấn đề sống chết phải bảo vệ quyền cai trị của đảng Cộng Sản như tại Liên Bang Sô Viết hay có thể tại Trung Cộng như một số người tin như vậy.

Mục đích của chủ nghĩa quốc gia Việt-Nam ngày nay là thúc đẩy và hoàn tất một cách nhanh chóng hơn tiến trình thay đổi cơ chế mà trên thực tế đang được tiến hành. Chỉ có cách này Việt-Nam mới có thể bắt kịp các quốc gia tiền tiến trong đại gia đình các dân tộc và tham dự trọn vẹn vào định mệnh chung của nhân loại.

Lộ trình đề nghị

Dưới đây là lộ trình do AEI đề nghị. Điểm then chốt của lộ trình mới nhằm cải tiến bang giao giữa Hoa-Kỳ và Việt-Nam là Hoa Kỳ sẽ gia tăng trợ giúp Việt-Nam từng giai đoạn song song với việc dân chủ hóa tại Việt-Nam. Sự trợ giúp của Hoa-Kỳ bao gồm ba điểm: phát triển kinh tế, trợ giúp chiến cụ và huấn luyện quân sự. Lộ trình chính thức sẽ được thảo luận với những đại diện của Hoa-Thịnh-Đốn và Hà-Nội. Tuy nhiên, lộ trình này không cần phải là một thỏa hiệp thành văn. Nó có tính song phương và có thể viết dưới hình thức một thỏa thuận và cam kết đơn phương hoặc gián tiếp thông tin giữa đôi bên.

Lộ trình gồm bốn giai đoạn với những điểm chính sau đây:

Giai đoạn I:

Việt-Nam: Ứng cử viên ngoài đảng CSVN được phép ứng cử vào Quốc Hội trong kỳ bầu cử vào tháng 5, 2002. Các công ty tư nhân được đối xử ngang hàng với các công ty quốc doanh, đặc biệt về vấn đế tín dụng ngân hàng. Đảng CSVN công khai hóa tình trạng tài chánh và đầu tư trong lãnh vực kinh doanh.

Hoa-Kỳ: Tân trang và sửa chữa quân cụ mà Quân Đội Nhân Dân Việt-Nam thâu thập được vào năm 1975. Trợ giúp kỹ thuật cho Việt-Nam về các ngành kế toán và tài chánh quốc tế để phát triển khu vực ngoại thương và đầu tư.

Giai đoạn II:

Việt-Nam: Các tín đồ thuộc các tôn giáo được tự do chọn lưa tổ chức điều hành của họ. Các tổ chức này chỉ hoạt động tôn giáo không được phép hoạt động chính trị. Đảng CSVN không đưọc quyền bác bỏ việc bổ nhiệm các vị giám mục Công Giáo và tu sĩ. Đảng CSVN rút các ủy viên chính trị ra khỏi quân đội. Tất cả các thẩm phán và luật sư phải rút ra khỏi Đảng CSVN. Tất cả các tù nhân chính trị được thả tự do. Một số tạp chí và báo được tự do, không bị rằng buộc vào chế độ kiểm duyệt. Những công ty và xí nghiệp mà Đảng CSVN có trên 25% cổ phần được đem bán cho công chúng. Việt-Nam sẽ bảo vệ những tài sàn trí tuệ để khuyến khích đầu tư.

Hoa-Kỳ: Viện trợ chính thức $500 triệu. Tổ chức những chương trình trao đổi để tạo cơ hội cho người Mỹ gốc Việt có thể giúp Việt-Nam phát triển văn hoá và kinh tế. Huấn luyện Việt-Nam về các ngành dịch vụ. Một công ty tư nhân Hoa-Kỳ sẽ xây một khu kỹ nghệ và sửa chữa hải cảng Cam Ranh. Cung cấp cho quân đội Việt-Nam dụng cụ truyền tin và huấn luyện.

Giai đoạn III:

Việt-Nam: Những đảng phái không cộng sản được phép hoạt động, phê bình chính phủ, tham gia vào các cuộc bầu cử. Điều 4 của Hiến Pháp có thể được thay đổi hoặc không. Những công ty quốc doanh phải dược bán cho tư nhân để sản xuất của khu vực công không quá 25% của tổng sản lương nội địa (GDP).

Hoa-Kỳ: Trợ giúp chính thức sẽ gia tăng. Khuyến khích công ty Hoa-Kỳ đầu tư vào Việt-Nam. Phối hợp huấn luyện quân sự giữa những nước Việt-Nam, Hoa-Kỳ, Thái Lan, Úc, và Phi Luật Tân. Hoa Kỳ cung cấp võ khi tối tân cho Việt-Nam.

Giai đoạn IV:

Việt-Nam: Tách lực lượng cảnh sát và an ninh ra khỏi Đảng CSVN và giảm nhân số. Tất cả những nhân viên cảnh sát và an ninh phải ra khỏi Đảng. Hoa-Kỳ được phép sử dụng hải cảng Cam Ranh cho mục tiêu quân sự.

Hoa-Kỳ: Trợ giúp của chính phủ sẽ giảm và thay thế bằng đầu tư trực tiếp và gián tiếp của tư nhân. Các đại học Hoa-Kỳ được khuyến khích mở chi nhánh ở Việt-Nam. Hoa Kỳ bất đầu tổ chức những cuộc huấn luyện thao diễn quân sự hàng năm với mọi binh chủng của quân đội Việt-Nam.

Nhận xét và kết luận

Tình hình Việt-Nam và của vùng Đông Nam Á đang thay đổi nhanh chóng. Chủ trương làm bá chủ trong vùng Nam Hải và bán đảo Nam Á của Trung Hoa là mỗi đe dọa lớn lao trực tiếp cho Việt-Nam và các quốc gia nhỏ bé khác trong vùng. Tham vọng của Trung Hoa sẽ trở thành vô giới hạn và phi lý nếu không có một lực lượng đối kháng kịp thới. Hoa-Kỳ cần cấp bách có một chính sách ngoại giao thích hợp với tình thế mới này để giúp chặn đứng những nguy cơ nghiêm trọng hơn sẽ xẩy đến trong tương lai. Chúng tôi tin rằng những đề nghị cải tiến bang giao Mỹ-Việt trên đây được đưa ra để đáp ứng nhu cầu cấp thiết đó. Mặc dù còn đang bận bịu với khu vực Trung Đông và chiến tranh chống khủng bố, nhưng cuộc chiến tại A Phú Hãn đã thu hẹp lại và người ta tin rằng Hoa-Kỳ có đủ tài nguyên để không bỏ quên vùng Đông Nam Á. Vả lạiø chẳng có khi nào thế giới hoàn toàn lắng dịu cả.

Đặc điểm của lộ trình AEI đề nghị trên đây là đưa ra được một chương trình hành động cụ thể và khả thi. Tuy nhiên đây cũng chỉ là một dự thảo mà thôi. Nó sẽ cần được đem ra mổ xẻ trong những cuộc thảo luận kế tiếp của các chuyên gia về Đông Nam Á ở nhiều tổ chức và cơ quan của cả hai phía Việt-Nam và Hoa-Kỳ. Mục tiêu của những đề nghị do nhóm Nghiên Cứu Việt-Nam thuộc AEI đưa ra là hoàn toàn hợp lý: một nước Việt-Nam dân chủ, hùng mạnh về cả kinh tế lẫn quân sự, tự chủ, độc lập, thân thiện với Trung Hoa và Hoa-Kỳ. Sự giúp đỡ kinh tế và quân sự của Hoa-Kỳ cho Việt-Nam như đã nêu ra trong bản lộ trình để đổi lấy một sự thay đổi chính thể trước sau gì cũng sẽ phải xẩy ra là một cơ hội tốt mà Việt-Nam không thể bỏ phí. Trông đợi vào sự bảo hộ của một kẻ thù truyền kiếp để tồn tại trong nô lệ và nghèo đói là một điều dại dột.

Dĩ nhiên bản lộ trình AEI đề nghị còn nhiều thiếu sót. Nhưng nó sẽ làm tròn nhiệm vụ gợi ý cho những cuộc tranh luận lúc đầu để tiến tới một lộ trình hoàn hảo hơn. Một số điều kiện kinh tế nêu ra trong bản lộ trình AEI (chúng tôi đề nghị tạm thời gọi như vậy cho gọn) có phần dư thừa vì những điều kiện này đã được Việt-Nam thỏa thuận thi hành trong khuôn khổ Thương Ước Việt-Mỹ đã được ký kết vào năm vừa qua. Thí dụ như cải tổ khu vực quốc doanh, đối xử các công ty tư nhân một cách công bằng và bảo vệ tài sản trí tuệ. Thay vào đó Hoa Kỳ có thể đặt những điều kiện về tự do thông tin, chấm dứt việc phá các làn sóng phát thanh, tự do thành lập các hội phi chính phủ, bãi bỏ độc quyền của chính phủ về phương diện xuất bản, phát hành, nhập cảng sách báo và ngăn cấm mở các trường đại học ngoại quốc dậy những ngành không phải là khoa học và kỹ thuật.

Đề nghị có tính cách tùy nghi về Điều 4 của Hiến Pháp mâu thuẫn với việc cho phép các đảng chính trị tự do hoạt động và sẽ gây rắc rối trong tương lai. Do đó Điều 4 của Hiến Pháp cần phải dứt khoát loại bỏ để chính thức hoá việc thành lập một chế độ đa đảng và chấm dứt vai trò độc tôn của Đảng CSVN. Thời gian từ đây đến cuộc bầu cử quốc hội vào ngày 19.5.2002 quá ngắn để có thể chuẩn bị cho việc thi hành lộ trình AEI. Nhưng nếu đợi đến cuộc bầu cử tới vào năm 2007 thì quá xa. Vì vậy lộ trình cần thay đổi để cho phép tổ chức một cuộc bầu cử quốc hội đặc biệt, tự do dưới sự giám sát quốc tế trong vòng 2-3 năm tới. Quốc Hội mới sẽ làm lại Hiến Pháp. Việc chọn lựa người lãnh đạo hành pháp và tư pháp, quyết định về quốc hiệu, quốc kỳ và quốc ca sẽ dựa vào Hiến Pháp mới trong tinh thần tự do và dân chủ.

• Nga: GDP Tháng 11 Giảm 0.5%, Dấu Hiệu Đầu Của Suy Thoái
• Ngoại Trưởng Iraq Bênh Mỹ: Không Cần Kỳ Hạn Mỹ Ra Đi
• Cứu Mẹ, Ngộ Độc, Treo Việc, Thiếu Xăng...
• Bông Hoa Đầu Tiên Nở Trên Trạm Không Gian Quốc Tế