Hôm nay,  

Cấy Ghép Tế Bào Sản Xuất Insulin: Thách Thức Và Hy Vọng Từ Tế Bào Gốc

29/11/202400:00:00(Xem: 420)

IMG_4717
Mô bào Langerhans (Langerhans islets) la2 các cụm tế bào trong tuyến tụy, chịu trách nhiệm sản xuất insulin và các hormone khác như glucagon và somatostatin. (Nguồn: Hình do AI tạo)
 
Bệnh tiểu đường loại 1 (Type 1 Diabetes – T1D) từ lâu đã là một thách thức lớn với y học. T1D là một căn bệnh tự miễn dịch, xảy ra khi hệ thống miễn dịch tấn công nhầm các tế bào sản xuất insulin, khiến cơ thể hoàn toàn không thể sản xuất insulinhormone quan trọng giúp kiểm soát lượng đường trong máu. Theo thống kê, T1D có thể khiến bệnh nhân mất trung bình 32 năm sống vui khỏe.
 
Hiện nay, phương pháp điều trị T1D phổ biến nhất là tiêm insulin mỗi ngày trong suốt quãng đời còn lại. Mặc dù phương pháp này hiệu quả, nhưng có thể gây ra nguy cơ bị hạ đường huyết; những cơn hạ đường huyết có các triệu chứng như run rẩy, đói cồn cào, cáu gắt, lú lẫn, chóng mặt hoặc thậm chí co giật và bất tỉnh. Các thiết bị theo dõi đường huyết và bơm tiêm insulin hiện đại sẽ hỗ trợ cải thiện tình trạng này; nhưng với một số bệnh nhân, những công cụ này vẫn không đủ hiệu quả.
 
Đối với những bệnh nhân này, có một phương pháp điều trị mới gọi là cấy ghép tế bào islet (islet transplantation) có thể giúp kiểm soát đường huyết tốt hơn. Phương pháp này cung cấp các tế bào mới sản xuất insulin cùng với các tế bào ngăn ngừa hạ đường huyết. Tuy nhiên, cấy ghép tế bào islet gặp hạn chế do nguồn hiến tặng tế bào ít ỏi và cần phải sử dụng thuốc chặn miễn dịch (immunosuppressive) suốt đời. Chỉ khoảng 10% bệnh nhân T1D đủ điều kiện để thực hiện phương pháp này.
 
Hành trình gian nan dài hơn một thế kỷ
 
Cấy ghép tế bào islet không phải là một ý tưởng mới. Được nghiên cứu từ cuối thế kỷ 19, kỹ thuật này chỉ chính thức được FDA chuẩn thuận vào năm 2023, sau hơn 100 năm thử nghiệm và phát triển.
 
Năm 1869, nhà giải phẫu học Paul Langerhans phát hiện ra mô bào Langerhans (Langerhans islets) – các cụm tế bào trong tuyến tụy chịu trách nhiệm sản xuất insulin và các hormone khác như glucagonsomatostatin. Sau đó, vào năm 1893, các nhà khoa học lần đầu tiên thử nghiệm ghép tuyến tụy của cừu vào cơ thể bệnh nhân tiểu đường, là một cậu bé 13 tuổi. Dù có sự cải thiện nhẹ, cậu bé vẫn không qua khỏi và đã qua đời 3 ngày sau đó.
 
Bước ngoặt xảy ra vào năm 1972, khi Paul E. Lacy thành công cấy ghép tế bào islet ở chuột. Năm 1999, nhóm nghiên cứu của bác sĩ James Shapiro tại Canada đã phát triển thành công phương pháp Edmonton, sử dụng các tế bào islet từ 2-3 người hiến tặng và phối hợp với thuốc chặn miễn dịch. Kết quả là 7 bệnh nhân có thể kiểm soát đường huyết mà không cần insulin trong vòng một năm. Kể từ đó cho đến năm 2012, có hơn 1,800 bệnh nhân đã được cấy ghép tế bào islet, và tỷ lệ sống sót sau bảy năm lên đến 90%.
 
Tế bào gốc: giải pháp cho nguồn cung cấp tế bào islet hạn chế
 
Hiện nay, cấy ghép tế bào islet được thực hiện bằng cách tiêm các cụm tế bào vào tĩnh mạch ở gan. Tuy nhiên, phương thức điều trị này vẫn còn gặp nhiều khó khăn, chẳng hạn như việc tìm nguồn tế bào islet hiến tặng và chi phí đắt đỏ. Ngoài ra, bệnh nhân cần sử dụng thuốc chặn miễn dịch suốt đời để bảo vệ các tế bào được cấy ghép, nhưng thuốc này lại làm tăng nguy cơ bị nhiễm trùng.
 
Các nhà khoa học đã nỗ lực nghiên cứu để tìm kiếm giải pháp thay thế. Và tế bào gốc (stem cells) trở thành một nguồn cung cấp tế bào islet tiềm năng.
 
Có hai loại tế bào gốc đang được sử dụng: tế bào gốc phôi (Embryonic Stem Cells, ESC) và tế bào gốc đa năng cảm ứng (induced Pluripotent Stem Cells, iPSC). Cả hai đều có thể phát triển thành tế bào islet trong phòng thí nghiệm. Mỗi loại đều có ưu và nhược điểm.
 
Tế bào gốc phôi (ESC) được lấy từ phôi thai đã chết, ESC có thể phát triển thành tế bào islet. Tuy nhiên, việc sử dụng ESC gây tranh cãi về mặt đạo đức và vẫn cần thuốc chặn miễn dịch để bảo vệ tế bào sau cấy ghép. Vì vậy, các nhà nghiên cứu đang tìm cách bao bọc hoặc biến đổi ESC để bảo vệ chúng khỏi hệ thống miễn dịch cơ thể.
 
Tế bào gốc đa năng cảm ứng (iPSC) được tạo ra từ tế bào của chính bệnh nhân (tế bào da, máu hoặc mỡ), nên không cần thuốc chặn miễn dịch. Nhưng chi phí sản xuất loại tế bào này rất cao, khó mà được sử dụng rộng rãi.
 
Những thách thức còn tồn tại
 
Mặc dù iPSC có thể tránh được việc sử dụng thuốc chặn miễn dịch, phương pháp điều trị này vẫn cần được thử nghiệm lâm sàng để đảm bảo an toàn.
 
Một vấn đề khác là các bệnh nhân tiểu đường loại 1 (T1D) thường có gen bất thường gây bệnh. Nếu sử dụng tế bào của họ để tạo iPSC, những bất thường này có thể tồn tại và khiến tế bào islet được tạo ra không hoạt động hiệu quả.
 
May mắn thay, các công cụ chỉnh sửa gen hiện nay có thể giúp loại bỏ những bất thường này và tạo ra các tế bào islet iPSCs hoạt động bình thường.
 
Tuy nhiên, quy trình này rất phức tạp và tốn kém. Ngoài ra, nguy cơ hình thành khối u từ các tế bào gốc sau cấy ghép cũng là một vấn đề cần quan tâm, nhưng các nghiên cứu hiện tại cho thấy nguy cơ này rất thấp.
 
Dù vẫn còn nhiều thách thức, các tiến bộ trong công nghệ tế bào gốc và cấy ghép tế bào islet đang mở ra hy vọng cho hàng triệu bệnh nhân tiểu đường loại 1 trên toàn thế giới.

Khánh Ân biên dịch
Nguồn: “Transplanting insulin-making cells to treat Type 1 diabetes is challenging − but stem cells offer a potential improvement” được đăng trên trang TheConversation.com. 

Gửi ý kiến của bạn
Vui lòng nhập tiếng Việt có dấu. Cách gõ tiếng Việt có dấu ==> https://youtu.be/ngEjjyOByH4
Tên của bạn
Email của bạn
)
Một nghiên cứu mới vừa được công bố trên tạp chí Journal of Clinical Investigation, đã đưa ra một phát hiện bất ngờ: bị nhiễm COVID nặng lại có thể giúp thu nhỏ các khối u ung thư. Dù chỉ mới được kiểm nghiệm ở chuột, phát hiện này mang đến những hy vọng mới trong điều trị ung thư và những hiểu biết mới về mối quan hệ phức tạp giữa hệ thống miễn dịch và tế bào ung thư. Tuy nhiên, các khoa học gia cũng cảnh báo rằng điều này không có nghĩa là mọi người nên cố tình để mình bị nhiễm COVID thử cho biết.
Nữ doanh nhân 41 tuổi người Kenya, Wachuka Gichohi, đã sống chung với Covid kéo dài (long Covid) suốt bốn năm qua. Các triệu chứng như mệt mỏi, kiệt quệ, đau đớn và các cơn hoảng loạn (panic attack) khiến cô từng lo sợ mình sẽ không qua khỏi mỗi đêm.
Kẹo có cam thảo thật chứa một hợp chất hóa học gọi là glycyrrhizin. Hợp chất này tác động trực tiếp đến thận, ảnh hưởng đến việc điều chỉnh sự cân bằng nước, natri và kali trong cơ thể. Glycyrrhizin ngăn chặn một enzyme quan trọng ở thận, khiến cơ thể giữ lại quá nhiều nước và natri nhưng lại thải ra quá nhiều kali. Mà Kali là một khoáng chất không thể thiếu để cho tim hoạt động bình thường. Nếu mức kali giảm xuống quá thấp, các chức năng của tim bị ảnh hưởng nghiêm trọng, dẫn đến nhiều vấn đề nguy hiểm – thậm chí là tử vong.
Hiện nay, có ít nhất bảy loại siêu vi trùng được biết là có thể góp phần vào sự phát triển ung thư ở người, theo cách trực tiếp hoặc gián tiếp. Các loại siêu vi trùng này bao gồm siêu vi trùng HPV (Human papilloma siêu vi trùng), siêu vi trùng viêm gan B (HBV) và viêm gan C (HCV), Epstein-Barr (EBV), siêu vi trùng Herpes liên quan đến Kaposi’s sarcoma (một bệnh lý ác tính toàn thân thường gặp ở những người bị suy yếu hệ thống miễn dịch, biểu hiện với các tổn thương da, có hoặc không liên quan đến những bộ phận bên trong cơ thể), siêu vi trùng lymphotropic T-cell ở người (liên quan đến một số loại ung thư máu), và siêu vi trùng polyoma Merkel cell.
Đối với nhiều người, thật khó để có đủ đầy năng lượng hoàn thành hết các công việc trong một ngày. Và với một phần ba người trưởng thành bị thiếu chất sắt (iron deficiency) ở Hoa Kỳ, mỗi ngày của họ trôi qua còn mệt mỏi hơn nhiều. Hiện nay, trên toàn thế giới có hơn 2 tỷ người đang bị thiếu sắt theo nhiều kiểu khác nhau. Sắt là một loại khoáng chất rất cần thiết cho nhiều chức năng sinh học quan trọng trong cơ thể. Thiếu sắt thường khiến bệnh nhân cảm thấy mệt mỏi, hụt hơi, khó thở, chóng mặt, đau đầu, và thậm chí có thể ảnh hưởng đến tim mạch.
Gần đây, thuật ngữ “food noise”, hay “tiếng gọi thức ăn” xuất hiện khắp nơi. Nghe qua cụm từ này, nhiều người có thể nghĩ đó là những âm thanh như tiếng giòn khi ta nhai khoai tây chiên, hay tiếng dầu sôi xèo xèo khi nấu ăn. Thực ra, đó là tình trạng khó kiểm soát về thức ăn khi người ta nghĩ hoài về thức ăn khiến đầu óc căng thẳng khó tập trung vào các hoạt động khác. Có thể tạm hiểu “food noise” là ‘sự bận tâm, thèm thuồng về đồ ăn’ hay ‘tiếng gọi của thức ăn.’ Trong một chương trình truyền hình đặc biệt gần đây, Oprah đã nhắc đến hiện tượng này khi nói về các loại thuốc giảm cân như Ozempic và Wegovy.
Kể từ năm 2019, cuộc sống của Edith và Sébastien Pelletier bỗng nhiên bị xáo trộn khi họ phát hiện ba trong số bốn đứa con nhỏ mắc phải một bệnh về mắt hiếm gặp và không thể chữa trị, thường dẫn đến mù lòa. Họ đã bắt đầu chuẩn bị, dạy cho các con những kỹ năng cần thiết để thích nghi với cuộc sống khi lâm vào cảnh mù lòa. Đồng thời, họ cũng tranh thủ đưa các con đi du lịch khắp thế giới để giúp con lưu giữ trong trí nhớ những hình ảnh đẹp đẽ trước khi căn bệnh tiến triển nặng hơn. Hành trình này đã được ghi lại trong bộ phim tài liệu của National Geographic có tên là “Blink,” vừa được ra mắt vào ngày 4 tháng 10.
Năm 2022, vận động viên điền kinh nổi tiếng của Hoa Kỳ Allyson Felix đã công bố một chính sách đổi hàng độc đáo cho thương hiệu giày chạy bộ Saysh của cô: cho phép khách hàng đổi lấy một đôi giày mới nếu sau khi mua giày, chân của họ thay đổi kích cỡ do mang thai.
Bộ não của chúng ta không ngừng sàng lọc thông tin, loại bỏ những kiến thức không còn cần thiết để nhường chỗ cho thông tin mới quan trọng hơn. Tuy nhiên, khi tuổi tác tăng, khả năng này suy giảm, khiến việc tiếp nhận kiến thức mới trở nên khó khăn hơn. Đây là một trong những kết luận quan trọng từ luận án nghiên cứu gần đây của Đại học Örebro, Thụy điển.
Phim kinh dị, ngôi nhà ma ám, và những trò hù dọa nhau vào dịp Halloween thường là các hoạt động giải trí vô hại. Tuy nhiên, nỗi sợ mà chúng tạo ra có thể kích thích phản ứng “chống trả-hay-bỏ chạy” (fight or flight) của cơ thể và gây ra hàng loạt thay đổi sinh lý.
NHẬN TIN QUA EMAIL
Vui lòng nhập địa chỉ email muốn nhận.