Ông Trọng, Tổng Bí Thư cứng rắn của Đảng Cộng Sản Việt Nam, là người giám sát quá trình chuyển đổi kinh tế và địa chính trị của đất nước, và cải tổ lại ban lãnh đạo bằng chiến dịch chống tham nhũng "đót lò", qua đời vào ngày thứ Sáu tại một bệnh viện ở Hà Nội ở tuổi 80.
Cái chết của ông được Báo Nhân Dân công bố và cho biết ông đã qua đời vì “tuổi già” và một căn bệnh hiểm nghèo không xác định.
"Sau thời gian lâm bệnh, mặc dù được Đảng, Nhà nước, tập thể các giáo sư, bác sĩ, chuyên gia y tế đầu ngành tận tình cứu chữa, gia đình hết lòng chăm sóc, nhưng do tuổi cao, bệnh nặng, đồng chí đã từ trần vào hồi 13 giờ 38 phút ngày 19/7/2024 tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108".
Vào tháng 1, 2024 có tin đồn về sức khỏe ông Trọng sau khi ông bỏ nhiều cuộc gặp gỡ lãnh đạo nước ngoài. Mức độ nghiêm trọng của căn bệnh của ông ấy đã trở nên rõ ràng vào thứ Năm, khi đảng thông báo rằng ông sẽ rút lui khỏi nhiệm vụ của mình để tập trung vào sức khỏe, và Chủ Tịch Tô Lâm, cựu Bộ Trưởng An Ninh, sẽ đảm nhận trách nhiệm Tổng Bí Thư của ông.
Trong 12 năm, ông Trọng ngồi ở đỉnh cao quyền lực trong hệ thống cấp bậc của Đảng Cộng Sản Việt Nam. Ông đã phục vụ ba nhiệm kỳ chưa từng có với tư cách là người đứng đầu đảng và gần ba thập kỷ trong Bộ Chính Trị. Ông củng cố quyền lực ở Việt Nam, một trong số ít chế độ độc tài Cộng Sản còn sót lại trên thế giới, làm suy yếu đáng kể hình thức lãnh đạo tập thể, một đặc tính truyền thống của Đảng Cộng Sản Việt Nam.
Ông Trọng qua đời không để lại người kế vị rõ ràng. Tuy nhiên, theo ước nguyện của ông Nguyễn Phú Trọng, Chủ Tích Nước Tô Lâm tạm thời kiêm nhiệm luôn vai trò Tổng Bí Thư.
Nguyễn Khắc Giang, nghiên cứu sinh tại ISEAS – Viện Yusof Ishak ở Singapore, nói “Ông ấy là nhà lãnh đạo quyền lực nhất ở Việt Nam sau chiến tranh Việt Nam. Tôi nghĩ rằng bất cứ ai được chọn làm nhà lãnh đạo tiếp theo của Việt Nam sẽ phải đối mặt với một tranh giành quyền lực khó khăn như Nguyễn Phú Trọng.”
Ông Trọng đại diện cho phe Mác-Lênin bảo thủ trong đảng. Một phe còn lại được coi là thực dụng và ôn hòa hơn. Cái chết của ông làm cho phương Tây hy vọng rằng một nhà lãnh đạo ít giáo điều hơn có thể xuất hiện. Ông Trọng là người duy nhất trong Bộ Chính Trị gồm 18 người lớn lên trong chiến tranh Việt Nam, thuộc một thế hệ lớn tuổi hơn nhiều bạn bè đồng trang lứa.
Ông là một nhà tư tưởng bảo thủ, coi tham nhũng là mối đe dọa đối với sự tồn tại của đảng. Vào năm 2011 ông bắt đầu một chiến dịch chống tham nhũng sâu rộng, tăng tốc trong những năm gần đây, điều tra hàng ngàn người và thúc đẩy bãi nhiệm một số bộ trưởng hàng đầu. Kết quả lẫn lộn - chiến dịch tạo ra một môi trường kinh doanh công bằng hơn nhưng cũng gieo rắc nỗi sợ hãi trong nhiều quan chức và làm tê liệt việc ra quyết định.
Ông Trọng cũng lãnh đạo cuộc đàn áp những người bất đồng chính kiến khắc nghiệt nhất trong nhiều thập kỷ. Dưới sự cai trị của ông ta, không gian dành cho xã hội dân sự - chưa bao giờ rộng mở ở quốc gia có khoảng 100 triệu dân - thu hẹp hơn nữa.
Việt Nam có số tù nhân chính trị cao thứ hai ở Đông Nam Á với hơn 160 người hiện đang bị giam giữ vì thực hiện các quyền cơ bản của mình, theo Human Rights Watch.
Ông Trọng giám sát một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất châu Á và nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế, và dưới nhiệm kỳ của ông, các công ty lớn trên thế giới các siêu cường ve vãn quốc gia Đông Nam Á một cách mãnh liệt.
Ông Trọng rất giỏi trong việc cân bằng quan hệ với Mỹ và Trung Quốc, một chiến lược mà ông gọi là “ngoại giao cây tre”. (“Rễ khỏe, thân cứng và dẻo chi nhánh.”) Ông đã xây dựng mối quan hệ chặt chẽ với Tập Cận Bình, nhà lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc, người đã đến thăm Việt Nam vào tháng 12 lần thứ ba. Trước đó ba tháng, Tổng thống Biden cũng đã đến Việt Nam, củng cố mối quan hệ chiến lược mới với ông.
Ông Trọng sinh ngày 4/4/1944 tại Xã Đông Hội, Huyện Đông Anh, thủ đô Hà Nội trong một gia đình nông dân. Tình độ chuyên môn: giáo sư, tiến sĩ chính trị học.
Sau khi gia nhập Đảng Cộng Sản Việt Nam, ông sang Liên Xô năm 1981, nơi ông lấy được bằng lịch sử sau đại học vào năm 1983. Từ năm 1991 đến năm 1996, ông làm Tổng Biên Tập Tạp Chí Cộng Sản, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng Sản Việt Nam.
Ông chưa bao giờ được coi là một ứng viên lãnh đạo đảng mạnh vì ông thiếu kinh nghiệm về chính quyền và kinh tế. Từ tháng 1, 2000 đến tháng 6, 2006, ông Trọng làm Bí thư Ban Chấp Hành Đảng Bộ Thành phố Hà Nội. Từ năm 2006 đến 2011, ông là Chủ Tịch Quốc Hội Việt Nam.
Nguyên tắc lãnh đạo của Việt Nam là tập thể và không giống như Trung Quốc, nguyên tắc này đã có từ lâu, chống lại việc có một nhân vật tối cao ở trên cùng. Cách cư xử khiêm tốn của ông Trọng khiến ông là một người giữ vai trò thỏa hiệp, phù hợp cho các phe phái khác nhau trong Đảng Cộng Sản. Năm 2011, ông được bầu làm Tổng Bí Thư, thay thế ông Nông Đức Mạnh (2001-2011).
Nhiệm kỳ 5 năm đầu tiên của ông Trọng đáng chú ý là tinh thần chống Trung Quốc gia tăng mạnh mẽ sau Trung Quốc di chuyển giàn khoan vào vùng biển tranh chấp gần bờ biển Việt Nam vào năm 2014. Sự kiện dẫn đến biểu tình ở Việt Nam và đẩy quan hệ hai nước xuống mức thấp nhất trong ba thập niên. Khi đó chỉ có vài nước đã lên tiếng công khai ủng hộ Việt Nam như Nhật Bản và Hoa Kỳ.
Năm 2015, ông Trọng trở thành người đứng đầu Đảng Cộng Sản Việt Nam đầu tiên công du Hoa Kỳ. Ông đã gặp Tổng thống Obama và mời ông đến thăm Việt Nam. Trong chuyến công du Mỹ, ông Trọng được hỏi về tình trạng nhân quyền ở Việt Nam.
Ông Trọng trả lời “Người Việt Nam chưa bao giờ sống trong bầu không khí dân chủ như ngày hôm nay, nhưng điều quan trọng là quyền lợi cá nhân phải được đặt trong bối cảnh lợi ích chung của cộng đồng.” Ông nói thêm “Hiểu biết của hai bên vẫn còn khác nhau nên theo tôi, cách tốt nhất là để tăng cường đối thoại, chúng ta không nên để vấn đề nhân quyền cản trở mối quan hệ của chúng ta.”
Vào năm 2016 ông Trọng tái đắc cử. Trong nhiệm kỳ thứ hai, ông tăng cường chống chiến dịch tham nhũng, trừng phạt một số ủy viên Bộ Chính trị cấp cao.
Sức khỏe của ông Trọng kém trong nhiều năm. Năm 2019 vắng mặt một thời gian dài, ông bỏ qua một số sự kiện quan trọng cấp quốc gia và đảng. Chính phủ sau đó chỉ nói rằng “của ông sức khỏe bị ảnh hưởng bởi thời tiết và cường độ làm việc.”
Vào ngày 14/4/2019, ông Trọng - khi đó là Tổng Bí thư, Chủ tịch nước - được cho là bị đột quy trong chuyến công tác tại tỉnh Kiên Giang. Trong hai năm cuối 2023 và 2024, tình trạng sức khỏe của ông sa sút hơn.
Sau cuộc họp Tiểu Ban Nhân Sự Đại hội 14 vào ngày 13/3/2024 ông Trọng tiếp tục vắng mặt nhiều ngày hồi tháng 4 và 5, 2024 kể cả trong lễ tuyên thệ nhậm chức của Chủ tịch nước Tô Lâm và Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn. Trong tháng Sáu, ông xuất hiện tại hai sự kiện: cuộc họp lãnh đạo chủ chốt vào chiều 12/6 và đónTổng Thống Nga Vladimir Putin ngày 20/6, rồi sau đó vắng mặt đến thời điểm qua đời.
Khi kết thúc nhiệm kỳ II vào năm 2021, ông được cho là sẽ từ chức. Nhưng Đảng Cộng sản đã cho ông nhiệm kỳ thứ ba, vi phạm chính Hiến Pháp của đảng, giới hạn các lãnh đạo đảng trong hai nhiệm kỳ.
Trong khi ông Trọng vui mừng mở cửa Việt Nam với phương Tây thì ông vẫn giữ nguyên nghi ngờ nền dân chủ phương Tây.
Ông Trọng viết trong cuốn sách năm 2022 “Đằng sau chế độ đa đảng trên thực tế vẫn là sự chuyên chế của các tập đoàn tư bản. Thực tế là các thể chế dân chủ theo công thức dân chủ tự do mà phương Tây cố gắng thúc đẩy và áp đặt trên thế giới không bảo đảm quyền lực thực sự thuộc về nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.”
Tòa Đại Sứ Hoa Kỳ tại Hà Nội đã phổ biến lời chia buồn về sự qua đời của ông Phú Trong như sau:
"Chúng ta đau buồn tiễn biệt sự ra đi của Tổng Bí Thư Đảng Cộng Sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng. Tâm trí của chúng tôi hướng về vợ ông, Ngô Thị Mận, những người còn lại trong gia đình ông và nhân dân Việt Nam trong thời điểm khó khăn này."
"Với sự ra đi của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, chúng ta thương tiếc một nhà lãnh đạo có tầm nhìn, người trong nhiều thập niên đã đóng vai trò là cầu nối giữa Việt Nam và Hợp Chủng Quốc Hoa Kỳ như ông đã làm với phần còn lại của cộng đồng quốc tế."
"Hoa Kỳ trân trọng Tổng Bí Thư đã đưa mối quan hệ song phương của chúng ta lên tới những đỉnh cao. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng là lãnh đạo Đảng Việt Nam đầu tiên thăm Hoa Kỳ, thể hiện cam kết đáng chú ý về tình hữu nghị và định hình mối quan hệ hướng tới tương lai giữa hai nước chúng ta. Di sản của ông được củng cố hơn nữa nhờ sự lãnh đạo của ông trong việc nâng mối quan hệ của chúng ta lên Đối tác Toàn Diện vào năm 2013 và một thập kỷ sau lên Đối Tác Chiến Lược Toàn Diện, cấp độ ngoại giao cao nhất của Việt Nam, cùng với Tổng thống Biden."
"Hoa Kỳ sẽ mãi mãi biết ơn sự lãnh đạo của Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng trong việc thúc đẩy hòa bình, ổn định và thịnh vượng. Chúng tôi coi trọng mối quan hệ với Việt Nam ở mức cao nhất và mong muốn được hợp tác chặt chẽ với Chủ Tịch Tô Lâm cùng toàn thể lãnh đạo Đảng, Nhà Nước và Quốc Hội. Tổng thống là người ủng hộ lâu dài và mạnh mẽ cho mối quan hệ song phương của chúng ta và chúng ta sẵn sàng với tư cách là Đối Tác Chiến Lược Toàn Diện và là bạn bè để hỗ trợ một Việt Nam mạnh mẽ, độc lập, thịnh vượng và kiên cường."
Trong điện chia buồn, Ban Chấp Hành Trung Ương Đảng Cộng Sản Trung Quốc, cơ quan ra quyết định cao nhất, ca ngợi ông Trọng là “đồng chí tốt, người anh em tốt và người bạn tốt, là đồng chí thân thiết, người bạn chân thành của Đảng Cộng Sản Trung Quốc và người Trung Quốc.”
Theo Nhà Báo Lê Trung Khoa, nhà nước muốn chọn đỉnh núi Thạch Bàn thuộc tỉnh Vĩnh Phúc (Tam Đảo) làm nơi an táng cho ông Nguyễn Phú Trọng. Nếu những ngày thời tiết đẹp đứng trên đỉnh núi này có thể nhìn thấy rõ toàn bộ nội thành Hà Nội. Nhưng bà Ngô Thị Mận và con gái đầu Nguyễn Kim Ngọc từ chối và muốn đưa ông về quê quán chôn cất, bà nói “Khi khoẻ ông nhà tôi nói làm quan chức nhà nào to dành ở khi chết còn dành đất của dân để xây lăng mộ, đời sau con cháu nó nguyền rủa…” bà nói thêm; “Sống đừng để phải xót xa ân hận, về với cát bụi lại càng phải giản dị và khiêm tốn”.
Sự ra đi của ông Nguyễn Phú Trọng là một biến cố quan trọng vì tầm ảnh hưởng của ông đối với Việt Nam và Đảng CSVN trong thời gian ông làm tổng bí thư 2011-2014 rất sâu rộng. Ông là người quan trọng thứ ba, chỉ sau hai ông Hồ Chí Minh và Lê Duẩn.
Nguyễn Quốc Khải
THAM KHẢO
(1) Sui-Lee Wee, "Nguyen Phu Trong, Powerful Vietnamese Leader, Is Dead at 80," New York Times, July 19, 2024.
(2) U.S. Marc E. Knapper – Ambassador of the United States to Vietnam, "Statement on the passing of General Secretary Nguyễn Phú Trọng by Ambassador of the United States to Vietnam," U.S. Mission Vietnam, July 19, 2024.
(3) BBC, "Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng từ trần: Cuộc đời - Sự nghiệp - Di sản," 19-7-2024.
(4) Liu Zhen, "Communist Party of China sends Vietnam condolences on death of leader Nguyen Phu Trong," South China Morning Post, July 19, 2024.
Gửi ý kiến của bạn
