KHOST, AFGHANISTAN - 12 tháng 1: Trang bị quân sự được nhìn thấy trong mỗi binh sĩ Taliban khi một trăm năm mươi binh sĩ Taliban tốt nghiệp lữ đoàn đầu tiên của Quân đoàn Mansoori số 203 ở khu vực đông nam sau ba tháng huấn luyện ở Khost, Afghanistan vào ngày 12 tháng 1 , 2022.(Ảnh của Sardar Shafaq / Anadolu Agency - Getty Images)
Đây là bản dịch bài phân tích từ trang TheConversation, không nhất thiết là quan điểm của VIỆT BÁO
TALIBAN – Cộng đồng quốc tế có lý do chính đáng cho mối quan tâm chặt chẽ dành cho Taliban, sau khi nổi dậy cướp chính quyền ở Afghanistan vào tháng 8 năm 2021. Taliban một lần nữa thống trị bằng sự sợ hãi và các luật lệ hà khắc, theo trang TheConversation đưa tin ngày Thứ Ba, 18 tháng 1 năm 2022.
Chế độ cũ của Taliban, vào giữa những năm 1990, bị chú ý bởi các vi phạm nhân quyền, bao gồm các vụ thảm sát, giam giữ và hãm hiếp hàng loạt. Chế độ này sụp đổ vào ngày 14 tháng 11 năm 2001, ngay sau khi Hoa Kỳ phát động cuộc chiến chống khủng bố toàn cầu.
Dù đổi chính quyền mới, Taliban 2 thập niên sau vẫn chứng kiến nhiều vi phạm nhân quyền nghiêm trọng khác nhau, những điều khoản xoay quanh luật nhân quyền quốc tế.
Khi Taliban giành lại quyền kiểm soát Afghanistan vào năm ngoái, một số nhà quan sát đã suy đoán rằng họ sẽ ‘tiến hóa’ lên một phiên bản khác. Nhóm quan sát cho rằng Taliban đã học được bài học về việc không thể cai trị chỉ bằng cấm đoán và sợ hãi. Nhiều người dân Afghan vẫn còn sợ hãi và hoài nghi về sự trở lại của Taliban.
Taliban phiên bản 2.0
Taliban hiện đã lên nắm quyền được gần 5 tháng. Một hình ảnh rõ ràng hơn về tình hình nhân quyền và tự do cá nhân ở Afghanistan đang dần hiện ra. Các chuyên gia về khoa học chính trị và về xung đột và bạo lực nhận thấy những thay đổi của Taliban chỉ giới hạn trong các chiến dịch quan hệ công chúng quốc tế trên mạng xã hội và các phương tiện truyền thông khác.
Trong khi mang một bộ mặt ôn hòa với thế giới, với lời hứa chung sống “hòa bình” và tôn trọng quyền của phụ nữ, chế độ mới vẫn tiếp tục vi phạm nhân quyền một cách có hệ thống và củng cố chuyên quyền.
Các giả thuyết về thứ mà các chuyên gia gọi là phiên bản “Taliban 2.0” vẫn tiếp tục sau khi nhóm cầm quyền kiểm soát Afghanistan. Đại diện các nước như Thổ Nhĩ Kỳ và Qatar đã khuyến khích cộng đồng quốc tế nhúng tay can thiệp. Trong khi các nhà tài trợ quốc tế đã đóng băng khoảng 5 tỷ đô la viện trợ nước ngoài cho Afghanistan kể từ khi Taliban tiếp quản, một số quốc gia phương Tây, bao gồm cả Hoa Kỳ, đã thông báo tăng viện trợ để giải quyết cuộc khủng hoảng nhân đạo của đất nước.
Thông tin bị bưng bít
Taliban đã tiến hành một cuộc đàn áp có hệ thống trên các phương tiện truyền thông, nhằm đạt được các mục tiêu mâu thuẫn là vừa thể hiện một bộ mặt mềm mỏng hơn với cộng đồng quốc tế, vừa vi phạm nhân quyền đối với người Afghanistan.
Nhóm cầm quyền đang buộc các phương tiện truyền thông tuân theo 2 nguyên tắc của các cơ quan quản lý đạo đức và giáo điều của Taliban. Taliban cũng công bố “11 quy tắc báo chí,” bao gồm việc cấm các nhà báo xuất bản hoặc phát sóng những câu chuyện “đi ngược lại Hồi giáo” hoặc “xúc phạm các nhân vật quan trọng của quốc gia.”
Khoảng 40% đơn vị truyền thông của đất nước đã đóng cửa, 6,400 nhà báo bị thất nghiệp, trong đó có 84% nhà báo nữ. Bạo lực đối với các phương tiện truyền thông và các nhà báo một lần nữa trở nên phổ biến.
Nhiều nhà báo khác đã rời bỏ đất nước.
Cuộc đàn áp trên các phương tiện truyền thông có lý do thực tế: bưng bít thông tin về các vi phạm nhân quyền của chế độ mới. Các chuyên gia nhân quyền của Liên Hợp Quốc cho biết họ đã nhận được những báo cáo đáng tin cậy về việc Taliban giết hại dân thường, cũng như hàng trăm cựu nhân viên an ninh Afghanistan trên khắp đất nước. Ở Taliban, những vụ treo cổ và ném đá cho tới chết đầy ghê rợn vẫn đang diễn ra.
Cuộc khủng hoảng nhân đạo đang nhức nhối
Tình hình nhân đạo đã trở nên xấu đi dưới thời Taliban. Khoảng 23 triệu người Afghanistan đang phải chịu nạn đói, trong đó có 3.2 triệu trẻ em bị suy dinh dưỡng nghiêm trọng.
Giới lãnh đạo Taliban phủi tay mọi trách nhiệm trong việc làm dịu đi cuộc khủng hoảng nhân đạo đang bùng phát. Vào tháng 11 năm 2021, Thủ tướng Taliban Mullah Hasan bác bỏ trách nhiệm của chế độ mới đối với tình trạng mất an ninh lương thực ở Afghanistan và kêu mọi người “cầu nguyện để giảm bớt nạn đói và hạn hán.”
Anas Haqqani, một thành viên cấp cao của nhóm đàm phán Taliban ở Doha, cũng hạ thấp mức độ nghiêm trọng của nạn đói đang rình rập bằng cách hỏi ngược lại một phóng viên BBC rằng: ‘Cô đã từng chứng kiến ai đó chết vì đói chưa mà nói?’
Quyền của phụ nữ và trẻ em gái: vẫn rẻ rúng như trước
Cách đối xử của Taliban đối với trẻ em gái và phụ nữ cũng là một bước lùi về với những kiểu cách cũ.
Taliban cấm phụ nữ đi xa nhà hơn 72 km mà không có đàn ông đi cùng. Đầu tháng 12 năm 2021, Taliban công bố một sắc lệnh nói rằng phụ nữ là “con người cao quý và tự do” và không nên bị ép buộc phải kết hôn. Điều này được cộng đồng quốc tế hoàn toàn hoan nghênh.
Tuy nhiên, khi xem xét kỹ hơn sắc lệnh, ta lại thấy Taliban chính thức hóa quyền lực của chế độ mới trong việc xác định xem một người phụ nữ có nên kết hôn hay không.
Taliban đã khôi phục một cách có hệ thống những hạn chế cũ đối với giáo dục trẻ em gái và việc làm của phụ nữ. Hầu hết các trường tiểu học dành cho trẻ em gái bị đóng cửa trên toàn quốc, còn giáo dục trung học và đại học thì vẫn bị cấm hoàn toàn đối với các em học sinh, sinh viên nữ.
Năm 2017, số liệu của Quỹ Trẻ em Liên Hợp Quốc cho thấy 3.7 triệu trẻ em Afghan không được đến trường, 60% trong số đó là trẻ em gái. Tỷ lệ giờ đây có thể còn cao hơn nhiều với lệnh cấm trẻ em gái được hưởng giáo dục của Taliban.
Điều này khác với thông điệp công khai gần đây của Taliban về “quyền được học hành và làm việc” của phụ nữ và trẻ em gái.
Đối với ‘khán giả trong nước,’ thông điệp của chế độ mới rất mơ hồ. Chẳng hạn, các nhà lãnh đạo cho mở lại giáo dục dành cho trẻ em gái, nhưng mà với những điều kiện rất mập mờ về kinh tế và đạo đức.
Phó Thủ tướng Mullah Abdul Ghani Baradar cho biết sau khi “các thách thức kinh tế được giải quyết, chúng tôi sẽ cung cấp giáo dục cho tất cả những ai muốn theo đuổi việc học.”
Taliban cũng đã cấm hầu hết những nhân viên nữ làm việc trong chính phủ quay trở lại công việc, dẫn đến việc hạn chế lực lượng lao động có thể dẫn đến thiệt hại kinh tế lên tới 1 tỷ USD.
Dấu hiệu duy nhất về một “Taliban mới” là một cách tiếp cận quan hệ công chúng có chiến lược và tinh vi hơn nhiều, để che đậy những vi phạm nhân quyền đang diễn ra.
Gửi ý kiến của bạn
