Não bộ con người.(www.pixabay.com)
Vì Covid-19 là loại dịch bệnh còn rất mới đối với loài người, nên việc nghiên cứu các tác động, cách ngăn ngừa và điều trị đã được các nhà nghiên cứu khoa học không ngừng làm việc trong nhiều tháng qua. Trong chiều hướng đó, Phó Giáo Sư Về Tâm Lý tại Đại Học Michigan là Natalie C. Tronson đã có bài nghiên cứu được đăng trên trang mạng www.theconversation.com hôm 7 tháng 8 năm 2020 về câu hỏi phải chăng Covid-19 có thể làm tăng nguy cơ mất trí nhớ và giảm nhận thức nơi những người bị bệnh. Việt Báo xin đăng bản dịch Việt của Thụy Âm để cống hiến cho độc giả tường lãm.
*******
Trong tất cả cách đáng sợ mà vi khuẩn SARS-COV-2 ảnh hưởng cơ thể, một trong những cách ngấm ngầm là ảnh hưởng của Covid-19 lên não bộ.
Hiện nay đã rõ rằng nhiều bệnh nhân đau khổ vì Covid-19 có các triệu chứng thần kinh, từ việc mất khứu giác, mê sảng, đến gia tăng nguy cơ bị tai biến mạch máu não. Cũng có nhiều hậu quả kéo dài đối với não bộ, gồm triệu chứng viêm não tủy/mỏi mệt kinh niên và triệu chứng Guillain-Barre [tình trạng yếu cơ bắp khởi phát nhanh do hệ thống miễn dịch làm tổn thương hệ thần kinh ngoại vi.
Những ảnh hưởng này có thể được gây ra bởi nhiễm vi khuẩn trực tiếp của tế bào não. Nhưng ngày càng có nhiều chứng cứ cho thấy các hành động gián tiếp khác được kích thích thông qua việc nhiễm vi khuẩn của các tế bào biểu mô và hệ thống tim mạch, hay thông qua hệ thống miễn nhiễm và viêm, góp phần là thay đổi thần kinh lâu dài sau Covid-19.
Tôi là chuyên gia về khoa học thần kinh trong cách trí nhớ được hình thành, vai trò của các tế bào miễn nhiễm trong não bộ và cách trí nhớ liên tục bị gián đoạn sau cơn bệnh và sự kích thích miễn dịch. Khi tôi nghiên cứu các tài liệu khoa học mới ra, câu hỏi của tôi là: Có phải làn sóng mất trí nhớ, giảm nhận thức và nguyên nhân mất trí trong tương lai có liên quan đến Covid-19?
Hệ thống miễn nhiễm và não bộ
Đa phần của những hệ thống mà chúng ta quy cho sự truyền nhiễm thực sự là vì sự phản ứng bảo vệ của hệ thống miễn nhiễm. Sổ mũi trong lúc cảm thì không phải là ảnh hưởng trực tiếp của vi khuẩn, nhưng là kết quả của sự phản ứng của hệ thống miễn nhiễm đối với vi khuẩn cảm. Điều này cũng là thật khi nói đến việc cảm thấy không khỏe. Khó chịu, mỏi mệt, cúm và xa lánh xã hội được gây ra bởi sự kích hoạt của các tế bào miễn nhiễm đặc biệt trong não, được gọi là các tế bào thần kinh miễn nhiễm, và các dấu hiệu trong não.
Những thay đổi này trong não và hành vi, dù làm phiền cuộc sống hàng ngày của chúng ta, là thích nghi cao và có lợi vô cùng. Qua việc nghỉ ngơi, bạn cho phép sự phản ứng miễn nhiễm đòi hỏi năng lực để làm công việc của nó. Sốt làm cơ thể ít thích nghi với vi khuẩn hơn và gia tăng hiệu quả của hệ thống miễn nhiễm. Xa lánh xã hội có thể giúp làm giảm sự lây lan của vi khuẩn.
Cộng với việc thay đổi hành vi và việc điều chỉnh phản ứng sinh lý trong lúc bệnh, hệ thống miễn nhiễm đặc biệt trong não bộ cũng đóng nhiều vai trò khác. Gần đây đã trở nên rõ ràng rằng các tế bào thần kinh miễn nhiễm trụ ở những nối kết giữa các tế bào não (khớp thần kinh), cung cấp năng lực và số lượng nhỏ các tín hiệu viêm, là chủ yếu cho sự hình thành trí nhớ bình thường.
Không may, điều này cũng cung cấp cách mà trong đó các bệnh như Covid-19 có thể gây ra các hệ thống thần kinh cấp tính và các vấn đề tồn đọng lâu dài trong não.
Trong lúc bệnh và viêm, các tế bào miễn nhiễm đặc biệt trong não trở thành năng động, tung ra nhiều dấu hiệu viêm, và điều chỉnh cách chúng tương thông với các tế bào thần kinh. Đối với một loại tế bào, microglia, điều này có nghĩa là thay đổi hình dạng, rút các cánh tay khẳng khiu và trở thành các tế bào di động lông bông, bao bọc các mầm bệnh tiềm ẩn hay các mảnh vụn tế bào trên đường đi của chúng. Nhưng trong việc làm như thế, chúng cũng tiêu diệt và ăn mất những nối kết thần kinh rất quan trọng cho việc cất giữ trí nhớ.
Một loại tế bào thần kinh miễn nhiễm khác được gọi là tế bào hình sao, thường quấn chung quanh nối kết giữa tế bào thần kinh trong lúc kích hoạt do bệnh và quăng bỏ các dấu hiệu viêm lên các điểm nối kết này, ảnh hưởng đến việc ngăn chận những thay đổi trong các nối kết giữa các tế bào thần kinh chứa cất các ký ức.
Bởi vì Covid-19 liên quan tới việc tung ra nhiều dấu hiệu viêm, ảnh hưởng của bệnh này lên trí nhớ thì đặc biệt lôi cuốn tôi. Đó là bởi vì có những ảnh hưởng ngắn hạn lên việc nhận thức (mê sảng), và khả năng đối với những thay đổi lâu dài trong trí nhớ, sự chú ý và nhận thức. Cũng có nguy cơ gia tăng đối với sự sút giảm nhận thức và mất trí, gồm bệnh Alzheimer’s, trong thời kỳ tuổi già.
Hệ thống tế bào thần kinh trong não bộ con người.(www.pixabay.com)
Nhiễm trùng ảnh hưởng lâu dài đến trí nhớ ra sao?
Nếu sự kích hoạt của các tế bào thần kinh miễn nhiễm bị hạn chế đối với khoảng thời gian bệnh, thì sự viêm nhiễm có thể gây ra giảm trí nhớ lâu dài hay gia tăng nguy cơ sút giảm nhận thức như thế nào?
Cả não bộ và hệ thống miễn nhiễm đều đã phát triển đặc biệt để thay đổi như một hệ quả của kinh nghiệm, để vô hiệu hóa sự nguy hiểm và tối đa hóa sự sống còn. Trong não bộ, những thay đổi trong các nối kết giữa các tế bào thần kinh cho phép chúng ta cất giữ các ký ức và thay đổi nhanh chóng hành vi để thoát khỏi đe dọa, hay tìm kiếm thực phẩm hay các cơ hội xã hội. Hệ thống miễn nhiễm đã phát triển để làm tốt sự phản ứng với viêm và sản xuất kháng thể chống lại những mầm bệnh đã gặp trước đó.
Tuy nhiên những thay đổi lâu dài trong não bộ sau cơn bệnh cũng gắn kết với nguy cơ gia tăng đối với sự sút giảm nhận thức liên quan đến tuổi già và bệnh Alzheimer’s. Những hành động gián đoạn và hủy hoại của các tế bào thần kinh miễn nhiễm và việc ra dấu hiệu viêm có thể làm suy yếu vĩnh viễn trí nhớ. Điều này có thể xảy ra thông qua thiệt hại lâu dài đối với các kết nối thần kinh hay chính các tế bào thần kinh và cũng thông qua những thay đổi tinh vi trong cách hoạt động của tế bào thần kinh.
Sự nối kết khả dĩ giữa Covid-19 và những ảnh hưởng dai dẳng trên trí nhớ dựa vào những quan sát của các chứng bệnh khác. Thí dụ, nhiều bệnh nhân là người bình phục từ suy tim hay giải phẫu thông tim báo cáo những suy giảm nhận thức lâu dài đã trở thành dữ dội trong thời gian tuổi già.
Một chứng bệnh lớn khác với biến chứng nhận thức tương tự là nhiễm trùng máu – sự rối loạn chức năng nhiều cơ phận được gây ra bởi sự viêm nhiễm. Trong các mô hình thú vật của những bệnh này, chúng ta cũng thấy những suy yếu trí nhớ, và những thay đổi trong thần kinh miễn nhiễm và chức năng thần kinh kéo dài nhiều tuần và nhiều tháng sau khi bệnh.
Ngay cả việc viêm nhẹ, gồm căng thẳng kinh niên, hiện được thừa nhận như là các yếu tố nguy hiểm đối với việc suy giảm trí nhớ và nhận thức trong tuổi già.
Trong phòng thí nghiệm của chính tôi, tôi và các đồng nghiệp cũng đã quan sát thấy rằng ngay cả không có truyền nhiễm vi trùng hay vi khuẩn, việc kích hoạt tín hiệu viêm trong thời gian ngắn sẽ dẫn đến những thay đổi lâu dài trong chức năng tế bào thần kinh ở các vùng não bộ liên quan đến trí nhớ và suy giảm trí nhớ.
Có phải Covid-19 làm tăng nguy cơ suy giảm nhận thức?
Sẽ phải mất nhiều năm trước khi chúng ta biết có phải bị nhiễm Covid-19 gây ra nguy cơ gia tăng suy giảm nhận thức hay bệnh Alzheimer’s. Nhưng nguy cơ này có thể được giảm hay làm dịu bớt qua việc ngăn chận và điều trị Covid-19.
Việc ngăn ngừa và điều trị đều dựa vào khả năng làm giảm bớt sự nghiêm trọng và thời gian của bệnh và nhiễm trùng. Một cách hấp dẫn, nghiên cứu rất mới cho thấy rằng các thuốc chích ngừa thông thường, gồm các thuốc chích ngừa cúm và thuốc chích ngừa viêm phổi, có thể giảm nguy cơ bệnh Alzheimer’s.
Hơn nữa, nhiều phương pháp điều trị mới ra cho Covid-19 là những loại thuốc áp chế sự kích hoạt miễn nhiễm quá mức và tình trạng bị nhiễm. Có khả năng những điều trị này cũng sẽ làm giảm ảnh hưởng của việc nhiễm trùng lên não bộ, và giảm ảnh hưởng lên sức khỏe não bộ lâu dài.
Covid-19 sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến sức khỏe và cuộc sống khỏe mạnh lâu dài sau khi đại dịch chấm dứt. Như thế, sẽ là quan trọng để tiếp tục đánh giá các ảnh hưởng của bệnh Covid-19 trong khả năng dễ bị tổn ghương đối với sự sút giảm nhận thức trí nhớ về sau này.
Trong việc làm như thế, các nhà nghiên cứu sẽ có thể có được cái nhìn mới quan trọng về vai trò của sự nhiễm trùng trong suốt cuộc đời đối với sự suy giảm nhận thức liên quan đến tuổi tác. Điều này sẽ giúp cho việc phát triển các chiến lược hữu hiệu hơn cho việc ngăn ngừa và điều trị của những chứng bệnh suy nhược này.
Gửi ý kiến của bạn
