Phi thuyền đổ bộ InSight của NASA gần đây đã không hoạt động nữa, vì mức năng lượng đã giảm dần vì bụi phủ lên các tấm pin mặt trời. (Nguồn: NASA)
Vĩnh biệt InSight, tàu vũ trụ mang sứ mệnh khám phá Sao Hỏa của NASA.
Nhiều tháng qua, các nhà giám sát sứ mệnh đã dự kiến cuộc chia ly này, vì bụi tích tụ quá dày trên các tấm pin mặt trời của tàu đổ bộ InSight, cản trở ánh sáng mặt trời mà nó cần để tạo ra năng lượng.
Hơn 4 năm về trước, phi thuyền InSight đã đáp xuống bề mặt Sao Hỏa, mang nhiệm vụ đo lường những rung chuyển địa chấn của hành tinh đỏ. Lần liên lạc cuối cùng của nó là vào ngày 15 tháng 12 năm 2022. Hai nỗ lực liên lạc cuối cùng sau đó đã thất bại. Đến ngày 21 tháng 12, NASA thông báo rằng InSight đã ‘chết.’
InSight là cái tên viết tắt từ tên đầy đủ của sứ mệnh, Interior Exploration Using Seismic Investigations, Geodesy and Heat Transport (Thám hiểm bên trong sử dụng điều tra địa chấn, trắc địa và vận chuyển nhiệt). Nó là một sự chuyển hướng từ các sứ mệnh rover nổi tiếng hơn của NASA, tập trung khám phá những bí ẩn sâu bên trong Sao Hỏa thay vì tìm kiếm dấu hiệu của nước và sự sống. Nói chung, sứ mệnh trị giá 830 triệu đô la nhằm trả lời các câu hỏi về cấu trúc, thành phần và lịch sử địa chất của hỏa tinh.
Sao Hỏa thiếu sự kiến tạo mảng (plate tectonics), sự trượt của các mảnh vỏ hình thành nên bề mặt Trái Đất của chúng ta. Tuy nhiên, các trận động đất vẫn xảy ra trên hỏa tinh do các áp lực khác như sự co lại và nứt của lớp vỏ khi nó nguội đi.
Năm cuối cùng trong sứ mệnh của InSight đặc biệt sôi động, các thiết bị của nó phát hiện ra những rung động từ vụ va chạm của một tảng đá khá lớn ngoài vũ trụ, có đường kính từ 15 đến 40 feet, va vào Sao Hỏa. Vụ va chạm xảy ra cách con tàu 2,000 dặm và vào ngay đêm Giáng Sinh năm ngoái. Sau đó, Tàu Mars Reconnaissance Orbiter của NASA đã chụp lại hình ảnh miệng núi lửa mới và những khối băng ngầm bị đẩy lên bề mặt do vụ va chạm. Phần băng bị phát hiện đó nằm gần xích đạo hơn bất kỳ lần phát hiện nào trước đây.
Hồi tháng 5, InSight đã đo được trận động đất có cường độ 4.7 độ, lớn nhất trong suốt sứ mệnh của nó.
Về cơ bản, các sóng địa chấn dội xung quanh phần bên trong Sao Hỏa đã cung cấp một bản đồ siêu âm của hành tinh, cung cấp các thông tin mới mẻ về lớp vỏ, lớp phủ và lõi.
Lớp vỏ của Hỏa tinh hóa ra lại mỏng hơn dự kiến, chỉ dày khoảng 15 đến 25 dặm. Lõi của hành tinh đỏ vẫn đang nóng chảy. Điều này phần nào gây ngạc nhiên cho các khoa học gia, bởi vì Sao Hỏa nhỏ hơn Trái Đất rất nhiều. Lõi Sao Hỏa cũng lớn hơn dự kiến – có đường kính khoảng 1,120 dặm – và cũng ‘ít đặc’ hơn so với dự đoán, cho thấy các nguyên tố nhẹ hơn trộn lẫn với sắt. Những nguyên tố đó sẽ làm giảm điểm nóng chảy, điều này có thể giúp giải thích tại sao phần lõi lại không đặc, rắn.
Cấu trúc địa chất giúp các khoa học gia hiểu được nhiệt thoát ra khỏi Sao Hỏa nhanh như thế nào, từ đó giúp họ có thể tái tạo lại bề mặt của nó như hồi vài tỷ năm trước, và bề mặt đó có thể ở được hay không vào thời điểm đó.
Các thiết bị khác trên InSight đã đo đạc thời tiết trên Hỏa tinh và tàn dư của một từ trường cổ xưa còn sót lại trong đá.
Vẫn có khả năng InSight có thể hoạt động trở lại, đặc biệt nếu có những cơn lốc xoáy đi qua giúp quẹt sạch bụi trên các tấm pin của nó. Nếu các tấm pin mặt trời có thể sạc đầy pin, InSight sẽ cố gắng tái khởi động và liên lạc lại với Trái Đất. Truyền vô tuyến từ InSight, trong trường hợp được hồi sinh, có thể xuất hiện dưới dạng nhiễu trong thông tin liên lạc được gửi từ tàu vũ trụ khác của NASA tại hành tinh đỏ.
NASA vẫn còn hai xe tự hành đang hoạt động trên Hỏa tinh: chiếc Curiosity, hiện đã chuyển khu vực từ năm 2012 và chiếc Perseverance, đổ bộ xuống vào đầu năm ngoái.
Perseverance đang tạo tiền đề cho một sứ mệnh khác trong tương lai. Kế hoạch là để lại 10 ống lõi đá trên bề mặt để dự phòng cho các mẫu xe tự hành thu được. Perseverance đã khoan nhiều loại đá ở miệng núi lửa Jezero nơi nó hạ cánh. Nhiệm vụ tiếp theo là Mars Sample Return, vẫn đang trong giai đoạn lập kế hoạch, sẽ mang những tảng đá mẫu này trở lại Trái đất để các khoa học gia nghiên cứu trong phòng thí nghiệm.
Perseverance còn có một người bạn đồng hành là chiếc trực thăng mini mang tên Ingenuity. Nó vừa hoàn thành chuyến bay thứ 37 và hiện đã ghi lại hơn một giờ bay trên hành tinh đỏ.
Việt Báo phỏng dịch theo bài viết “NASA’s InSight Mission Dies After 4 Years of Listening for Marsquakes” của Kenneth Chang, được đăng trên trang NYTimes.
Gửi ý kiến của bạn
