PHẠM DUY, Người đi cùng mệnh nước ngược xuôi – Chương Kết

 

Tôi viết về Nhạc sĩ Phạm Duy, một bài khá dài, nhiều chương, với một tình cảm thân thiết, rõ ràng, đơn giản, như ta nói thân hình ông ta chia làm ba phần đầu mình và tay chân, trong đầu có bộ não, vầy thôi, nhưng/ hẳn sẽ làm rất nhiều người không đồng tình. Thậm chí cay đắng, “Thằng này đã ca ngợi thằng kia”.

 

Đây là những người vốn không thích, chẳng ưa, rất ghét Phạm Duy. Tôi không có quyền bình phẩm đúng sai.

 

Tôi vẫn tôn trọng những người này. Vì tôi hiểu, Tự do phải cần được tôn trọng.

 

Phạm Duy thừa biết nhiều người không yêu thích mình. Trong những lá thư gởi tôi, sau lời thăm, chúc cuối thư, ông luôn viết thêm, “thăm cả người yêu lẫn kẻ ghét”.

 

Nhà thơ Phùng Quán đã nói rõ:

[Lời Mẹ dặn]

 

*

 

Những ai đã từng sống trong một xứ sở luôn thiếu dưỡng khí, con người với súc vật lắm khi cùng một mùi hơi, suốt chiều dài non thế kỷ là chiến tranh, chia cắt, nội thù. Không chỉ dùng súng đạn, lưỡi lê mã tấu cho một tình cảm chung của dân tộc là chống ngoại xâm. Mà là, để anh em một nhà thanh toán nhau, bạn bè thù hận nhau, một mối thù truyền kiếp không nguôi.

 

Đối nghịch ý thức hệ chính trị Quốc-Cộng, ly biệt vì tình cảnh trong nước ngoài nước, cái hố thẳm ấy, tận hôm nay, cả một giống nòi chưa thể vượt qua. Nó đã thành máu chảy trong người. Không còn cái máu thù hận nhau ấy, qua trái tim, hầu như ta không còn giá trị gì, để sống trên cõi đời.

 

Mỗi chiều hôm quạnh quẽ, một sớm mai thức giấc, những ai là người nổi danh, có chút tiếng tăm nên hiểu, Có lắm người đang mài dao trên thớt chờ đợi mình. Nhạc sĩ Phạm Duy, cả Thiền sư  Nhất Hạnh, không nằm ngoài. 

 

Có điều lạ lùng. Bây giờ, “Cái bọn người tài ba ấy” chỉ còn là những bộ hài cốt nằm sâu trong lòng đất. Ác nhơn “Bọn ấy” chưa chết. Có thể là không bao giờ khuất mặt. Những nhạc, những áng thơ văn, nói chung những sản phẩm tinh thần, thứ ánh sáng tâm linh “bọn ấy” giọi vào đời, hãy còn mãi đây. Họ sống với những gì đã lưu dấu, không cần thiết là những tượng đài xi măng cốt sắt.

Họ lồng lộng còn đây với tiếng hát đêm đêm dưới ánh đèn màu, của Hôm nay, tận Mai sau, hay trong sâu lắng những chốn riêng mỗi lòng người. Với một bát ngát minh triết, cõi lòng rộng mở, biển trời chờ mong trong hẹn gặp:

 

Tìm nhau trong bom lửa
Tìm nhau trong mưa bão
Tìm nhau trên kinh đô xâу trong xương máu
Tìm nhau trong thống khổ
Tìm nghe câu than thở

[Tìm nhau – Phạm Duy]

 

*

 

Tôi đi trong bao la ấy.

 

Tôi thanh thản với tự do riêng mình.

 

Tôi vẫn thở, và viết.

 

Cái sự trục trặc, trắc ẩn trong lòng người gian thế đâu chỉ có hôm nay. Không chỉ hôm nay. Từ sâu trong thiên cổ hãy còn vang dội. Nguyễn Trãi với Bình Ngô Đại cáo. Ông từng bị tru di tam tộc – giết cả ba họ, họ cha họ mẹ, họ vợ – vì vụ án Lệ Chi viên. Với Thiền thi, Trần Nhân Tông, vị Vua này há không có nỗi niềm trước khi thành vị Phật Hoàng. Với truyện Kiều, Nguyễn Du, ông vui gì trong tiếng đàn của Thúy Kiều.

 

Sau cùng, cái mà thế gian nhớ, nhân gian cần, là trên những tác phẩm họ để lại. Cái đời xác thân kia, cái hữu thể được giả định là một mệnh người, đã từ lâu hóa tro.

 

*

 

Tương truyền, Cao Bá Quát, nhà thơ vào hàng thi bá, lại giỏi chữ, vào thời Nhà Nguyễn, ông rất ngạo mạn, cho rằng “Trong thiên hạ có ba bồ chữ, họ Cao này đã một bồ”.

 

Về Phạm Duy, ta ví von theo lời họ Cao, “Trên đất Việt có ba bồ nhạc, người họ Phạm đã một bồ”. Đúng bon.

 

Cứ phân loại ra từng mục các thể loại nhạc rồi liệt kê ra số tác phẩm, ta hẳn thấy rất nhiều loại Phạm Duy đứng đầu. Mà hạng nhứt này trên hạng nhì kia xa lắm. Hạng nhứt vài trăm bài, người về hạng nhì chưa tới vài chục bài!

 

Nhạc tình chăng hạn. Không chỉ là tình yêu nam nữ, người họ Phạm có chục thứ tình, tình ca quê hương, tình yêu đất nước, tình hoa cỏ, tình mẹ, tình kháng chiến. Liệt kê một cách khiêm tốn đã trên nghìn bài!

 

Nhạc ngoại quốc được chuyển lời sang tiếng Việt họ Phạm có trên vài trăm bài. Con số tương đối đầy đủ là 255 bài! Đủ thể loại, dân ca, tình ca, POP, nhạc Khiêu Vũ... Ông đặt lời cho nhạc không lời – những danh tác bất hủ bán-cổ-điển Tây Phương. Nhạc chuyển lời của Phạm Duy, phần lớn là những bài được đông đảo người thưởng ngoạn lắng nghe, ca ngợi.

 

*

 

Trong sinh hoạt âm nhạc Việt Nam, Phạm Duy là ngôi sao Trường Canh.

 

Trời bắt đầu vào đêm, sao xuất hiện ở chân trời phương đông. Nửa đêm sao đứng giữa trời. Tàn đêm, sao mờ nhạt phía trời tây. Quê tôi, phía đông là biển, phương tây là dãy Trường Sơn. Trường Canh, sao mọc từ biển, lặn vào núi. Hiện ra lúc sóng gào gió lộng của đại dương, lặn vào chốn lặng im rừng thẳm. Ấy là tôi nhìn Trường Canh trong cái không gian giới hạn từ địa lý Việt Nam.

Tương đồng như thế, từ khởi đầu thời đại đại biến, 1945, đã có Phạm Duy. Buổi kết thúc chiến chinh, 1975, vẫn còn Phạm Duy. Khởi đầu cuộc bỏ nước ra đi, Phạm Duy đi trước ngày 30 tháng Tư 1975. Quy hồi cố quận, Phạm Duy về, tương đối sớm so với những người cùng hoàn cảnh với ông.

 

Trong cái dài dặc ấy, Phạm Duy luôn có sáng tác mới. Như sao Trường Canh suốt đêm tỏa ánh sáng. Ánh sáng, chỉ mờ dần khi đêm sắp tàn.

 

Phạm Duy, có một phong cách, một bản lĩnh, một sức sáng tạo đường trường. Viết mãi không thôi như thở mãi không ngừng. Thôi viết là ngưng thở.

 

Trong mấy chục năm sống trong nước, cách nhau một Thái Bình Dương, tôi với ông thỉnh thoảng vẫn có thư từ cho nhau. Trong nước tôi vẫn được nghe những bản nhạc của ông sáng tác sau này, qua các băng đĩa, hàng chui.

Năm 1996, đọc được Hồi ký của ông, được chép trong đĩa nhựa, nhờ một nhạc sĩ trẻ [TK] chuyển cho tôi. Ông kỹ lưỡng lắm, phải có mật mã, password, mới đọc được. Chừng như các bản in thành sách của ông có khác phần nào với bản đĩa mà tôi đã đọc.

 

Trong thư từ qua lại, có một lá thư tôi thấy thái độ của ông khá lạ. Lòng ông đầy trăn trở.

 

Nội dung thư:

Thư ghi, tháng Chín, 1996. Cũng đà trên một phần tư thế kỷ trôi qua. 2022, tôi ngồi viết những dòng này, nhà tôi đường Jackson, một nơi chốn chừng như rất gần nhà của ông năm xưa, cùng thành phố Midway. Buổi chiều thả bộ, lang thang đường Bolsa, qua Newland, là đến Hunter Lane.

 

Phạm Duy ở Midway City, ông đặt tên cho nó, cũng là dịch ra tiếng Việt, một cách thơ mộng, là Thị trấn Giữa Đàng. Trời Cali, chiều êm, lại nghĩ có Động Hoa vàng đâu đây, lại nhớ:

 

Tôi mượn lời Nguyễn Hưng Quốc, một nhà nghị luận tài hoa, cái nhìn về Phạm Duy, như một kết thúc cho sự tình: