Khoa học về di truyền rất phức tạp. Việc xác định chính xác từng đặc điểm của một người đến từ đâu gần như là bất khả thi. Hầu hết các đặc điểm đều bị ảnh hưởng bởi nhiều gen khác nhau và một số cũng được di truyền từ cha mẹ. (Nguồn: pixabay.com)
Rõ ràng là các gen của quý vị và vợ/chồng của quý vị sẽ xác định giới tính của con cái quý vị. Nhưng quý vị có biết rằng gen xác định giới tính mà quý vị truyền lại cho con cái có thể đã được truyền lại từ ông của chúng không?
Gen di truyền
Quý vị sở hữu chiếc mũi nhỏ y chang mẹ mình? Chứng hắt xì hơi trước ánh sáng là ‘lời nguyền’ được truyền từ cha? Và mái tóc xoăn màu đỏ của con quý vị đến từ đâu trong khi nhiều thế hệ gia đình quý vị không có ai tóc đỏ? Những câu hỏi này nghe thì có vẻ đơn giản nhưng câu trả lời có thể khá là phức tạp. Tại sao? Bởi vì khoa học về di truyền rất phức tạp. Dawn Allain, cố vấn về di truyền và là giám đốc Genetic Counseling Graduate Program tại Trung Tâm Y Tế Wexner thuộc Ohio State University, cho biết: “Việc xác định chính xác từng đặc điểm của chúng ta đến từ đâu gần như là bất khả thi. Hầu hết các đặc điểm đều bị ảnh hưởng bởi nhiều gen khác nhau và một số cũng được di truyền từ cha mẹ.” Ngoài ra, môi trường cũng có ảnh hưởng. Bà giải thích rằng chúng ta sở hữu gen quy định một đặc điểm nào đó không có nghĩa là nó sẽ vĩnh viễn còn ở đó. Cho nên, có những đặc điểm mà mọi người thường cho là được di truyền nhưng thực tế không phải vậy.
Chúng ta được được thừa hưởng các đặc điểm di truyền nào?
Những câu hỏi như vậy vẫn còn rất thú vị, và mặc dù không có nhiều câu trả lời chi tiết, nhưng có một số điều cơ bản mà di truyền học có thể cho chúng ta biết về những đặc điểm thừa hưởng từ cha và mẹ. Nhưng trước tiên, cần phải hiểu di truyền hoạt động như thế nào.
Bà Allain giải thích: “Có ba cách chính để có thể được di truyền những đặc điểm từ cha mẹ mình. Đầu tiên là thông qua một gen trội – nếu được di truyền một gen trội, quý vị sẽ phát triển tính trạng đó. Thí dụ như màu mắt, nếu cha hoặc mẹ của quý vị có mắt nâu, quý vị có thể sẽ có mắt nâu vì đây là tính trạng trội. Thứ hai là do gen lặn – cả cha và mẹ đều phải có gen lặn thì quý vị mới có đặc điểm đó. Thí dụ, nếu quý vị có đôi mắt xanh, thì cả cha và mẹ của quý vị phải mang gen mắt xanh, dù rằng màu mắt của họ không phải là màu xanh. Cuối cùng, có những đặc điểm liên kết với X, chỉ được tìm thấy trên nhiễm sắc thể X và được truyền qua người mẹ.
Khả năng giảm cân
Trong cơ thể chúng ta có hai loại mỡ: mỡ nâu “tốt,” làm tăng quá trình trao đổi chất và giúp duy trì cân nặng khỏe mạnh, và mỡ trắng “xấu”, có thể gây béo phì và bệnh tật nếu có trong cơ thể quá nhiều. Theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature Communications, ai cũng có cả hai loại mỡ này, nhưng việc có bao nhiêu mỡ nâu – và nhờ đó mức độ trao đổi chất cao tới mức nào – có thể được di truyền từ mẹ. Một đặc điểm khác mà chúng ta cũng được di truyền từ mẹ là trí thông minh.
Còn khả năng tăng cân?
Cũng theo nghiên cứu của Nature Communications, nếu như mẹ có thể giúp chúng ta về vấn đề mỡ nâu, thì ta có thể than vãn với cha về mỡ trắng. Các chuyên gia nghiên cứu cho biết lượng mỡ mà chúng ta tích trữ, đặc biệt là xung quanh các cơ quan, có thể được xác định một phần bởi gen di truyền từ người cha. Nhưng cũng cần phải lưu ý, di truyền học không phải là định mệnh trong vấn đề cân nặng, lựa chọn lối sống đóng vai trò to lớn hơn nhiều.
Khả năng tập trung
Theo một nghiên cứu được công bố trên JAMA Psychiatry, nếu người mẹ có mức serotonin thấp hơn, một chất hóa học trong não có liên quan đến tâm trạng, thì con cái có nhiều khả năng mắc chứng rối loạn tăng động giảm chú ý về sau. Các gen này được truyền từ mẹ sang con. Chúng tác động đến việc sản xuất serotonin nên dường như cũng sẽ ảnh hưởng đến khả năng tập trung.
Dậy thì sớm
Tuổi thiếu niên (puberty) và tất cả những cột mốc thú vị đi kèm với nó, như mụn trứng cá, vỡ giọng hoặc có kinh nguyệt, là một nghi thức mà nhiều trẻ em phải trải qua trên con đường trở thành người lớn. Theo một nghiên cứu được công bố trên Tạp Chí Y Học New England, gen di truyền của cả cha và mẹ đều đóng một vai trò trong thời điểm dậy thì của con cái. Tuy nhiên, nếu một đứa trẻ bắt đầu dậy thì sớm – trước 8 tuổi ở bé gái và 9 tuổi ở bé trai – thì đó có thể là do đứa trẻ được di truyền gen từ người cha. Cụ thể, các khoa học gia đã xác định được có một đột biến gen dẫn đến một dạng dậy thì sớm. Điều này có nghĩa là đứa trẻ mang gen đột biến này sẽ dậy thì sớm hơn bạn bè đồng trang lứa.
Nếp nhăn khóe miệng khi cười
Chúng ta lão hóa thế nào và mức độ lão hóa ra sao được quyết định ở cấp độ tế bào, bởi sự tích lũy thiệt hại đối với ty thể DNA (mitochondrial DNA – mtDNA) của chúng ta – đây là các gen chỉ được di truyền từ mẹ. Theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature, các yếu tố môi trường như tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, hút thuốc và chế độ dinh dưỡng không lành mạnh có thể gây ra tổn thương mtDNA, nhưng có một số tổn thương là được di truyền từ người mẹ. Càng thừa hưởng nhiều mtDNA với các đột biến từ mẹ, chúng ta càng lão hóa nhanh hơn và điều đó sẽ càng thể hiện rõ qua các đặc điểm như nếp nhăn và tóc bạc.
Tâm trạng
Các bà mẹ có thể ảnh hưởng đến tâm trạng chúng ta theo nhiều cách. Không chỉ bằng cách cấm đoán chúng ta làm gì đó, hay cho ta ăn một món cả tuần. Theo một nghiên cứu được công bố trên The Journal of Neuroscience, một phần não có một cấu trúc gọi là hệ thống corticolimbic, kiểm soát sự điều chỉnh cảm xúc và đóng một vai trò trong các chứng rối loạn tâm trạng như trầm cảm. Cấu trúc này có khả năng được truyền từ mẹ sang con gái nhiều hơn là từ mẹ sang con trai, hoặc từ cha sang con. Điều này có thể có nghĩa là con gái sẽ thừa hưởng tối thiểu một phần tâm trạng từ mẹ mình.
Giới tính của con cái
Rõ ràng là các gen của quý vị và vợ/chồng của quý vị sẽ xác định giới tính của con cái quý vị. Nhưng quý vị có biết rằng gen xác định giới tính mà quý vị truyền lại cho con cái có thể đã được truyền lại từ ông của chúng không? Nó hoạt động ra sao? Theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Evolutionary Biology, một người đàn ông có nhiều anh trai sẽ có nhiều khả năng có con trai hơn, trong khi một người đàn ông có nhiều chị em gái thì có nhiều khả năng có con gái hơn.
Trí nhớ của quý vị
Từ lâu, người ta đã biết rằng nếu gia đình có tiền sử mắc bệnh Alzheimer sẽ làm tăng đáng kể nguy cơ phát triển bệnh của một người. Tuy nhiên, một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Biological Psychiatry đã phát hiện ra rằng nguy cơ di truyền chủ yếu đến từ người mẹ. Bệnh Alzheimer là nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến chứng sa sút trí nhớ khi về già. Chỉ tính riêng ở Hoa Kỳ đã có 6 triệu người đang phải sống chung với căn bệnh này. Vì vậy, quý vị nên biết rõ những yếu tố nào làm tăng nguy cơ mắc bệnh này, bao gồm cả tiền sử bệnh của mẹ, để có thể bắt đầu thực hiện các bước bảo vệ sức khỏe não bộ ngay từ bây giờ. Tiền sử bệnh tật chỉ là một trong những câu hỏi mà quý vị nên hỏi cha mẹ mình trước khi quá muộn.
Khả năng sinh sản
Theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Science, khả năng sinh sản của một người phụ nữ có thể bị ảnh hưởng bởi một gen được thừa hưởng từ cha. Trong một tế bào trứng bình thường, có một phần của tế bào được gọi là trung thể (centrioles). Nó sẽ bị loại bỏ như một phần của quá trình phát triển tự nhiên. Tuy nhiên, nếu các centrioles không bị loại bỏ - thường là do rối loạn chức năng di truyền được truyền lại từ người cha – thì người phụ nữ đó sẽ bị vô sinh.
Rụng tóc?
Có thể quý vị đã nghe đâu đó rằng việc một người đàn ông rụng tóc như thế nào và khi nào là do một đặc điểm di truyền từ mẹ anh ta. Tuy nhiên, theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí PLoS Genetics, phân tích hơn 55,000 nam giới, đã chứng minh điều này là hoang đường. Các chuyên gia nghiên cứu đã tìm thấy 287 tín hiệu di truyền độc lập có liên quan đến chứng rụng tóc ở nam giới. Chỉ có 40 tín hiệu chỉ được tìm thấy trên nhiễm sắc thể X, nghĩa là chúng được di truyền từ mẹ; phần còn lại nằm rải rác trong DNA được thừa hưởng từ cả cha và mẹ. Điều thú vị nữa là, một số gen liên quan đến rụng tóc dường như cũng liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc bệnh tim ở nam giới. Và trong khi một số đặc điểm thì được di truyền, một số khác thì không liên quan. Giờ thìđàn ông không thể đổ lỗi cho mẹ về tình trạng rụng tóc của họ nữa.
Việt Báo phỏng dịch theo bài viết “5 Traits You Didn’t Know You Inherit from Mom (and 4 You Inherit from Dad)” của Charlotte Hilton Andersen, được đăng trên trang thehealthy.com.
Gửi ý kiến của bạn
