Liệu Chúng Ta Có Thể Chết vì “Vỡ Tim”?

Ngày 26 tháng 5 năm 2022, Joe Garcia đột ngột qua đời vì một cơn đau tim. Trước đó chỉ hai ngày, vợ ông, Irma, bị giết hại trong vụ xả súng ở trường tiểu học Uvalde, Texas. Báo chí đồng loạt đưa tin với lời trích từ câu nói của một thành viên trong gia đình của Garcia rằng: “Tôi tin Joe bị vỡ tim mà chết.”

 

Là một khoa học gia trong lĩnh vực tim mạch, Bác sĩ Sian Harding thường được yêu cầu bình luận về những bi kịch như vậy. Có lúc là những người nổi tiếng, chẳng hạn như Debbie Reynolds, qua đời ngay sau con gái bà, Carrie Fisher qua đời. Nhưng thông thường, đó là những cặp vợ chồng lâu năm, qua đời trong cùng một ngày hoặc ngay sau đó.

 

Những bi kịch này hiếm gặp và rời rạc, nên rất khó để tìm ra một khuôn mẫu cho nó. Tuy nhiên, một số cuộc nghiên cứu lớn có kiểm chứng đang xác nhận rằng đây là một hiện tượng có thật và đang cố gắng đo lường mức độ của nó. Một nghiên cứu đang được tiến hành ở Hoa Kỳ, tìm hiểu về mối liên quan ngắn hạn và dài hạn giữa tình trạng góa bụa và tỷ lệ tử vong. Nghiên cứu này theo dõi 12,000 người trên 50 tuổi và đang trong một cuộc hôn nhân ổn định, kết quả chỉ ra rằng phái nam có nguy cơ tử vong cao gần gấp đôi trong ba tháng sau khi bạn đời của họ qua đời, và tỷ lệ tử vong vẫn gia tăng trong hơn một năm sau đó.

 

Sau khi mất người thân, tử vong vì bệnh tim có thể xảy ra đột ngột, đặc biệt là trong những hoàn cảnh tàn khốc như vụ xả súng ở Uvalde. Đột tử do đứng tim (Sudden cardiac death) thường là do nhịp tim bị rối loạn nghiêm trọng (hay rối loạn nhịp tim – arrhythmia), được gọi là rung tâm thất, hoặc là một phần của cơn đau tim, hoặc chỉ đơn giản là do chính bản thân trái tim. Trái tim co bóp và quặn thắt loạn xạ, không còn phối hợp nhịp nhàng, và không còn khả năng bơm máu vào cơ thể. Nếu không được làm CPR (hồi sức tim phổi) hoặc được tiếp cận với máy trợ tim ngay lập tức, nạn nhân sẽ chết trong khoảng bốn phút.

 

Tác nhân chính gây ra hậu quả tai hại này là chất kích thích adrenaline. Có lẽ ai cũng biết adrenaline là chất kích thích tim khiến tim đập mạnh hơn và nhanh hơn những khi chúng ta tập thể dục hoặc bị căng thẳng. Adrenaline là một phần của cơ chế với chức năng chiến-hay-chạy (fight-or-flight), giúp cơ thể chúng ta tìm cách thoát khỏi nguy hiểm và tiếp thêm canxi vào các tế bào tim để tăng lực đập. Nồng độ adrenaline trong máu tăng lên khi chúng ta cảm thấy bị đe dọa.

 

Nhưng thứ gì cũng có mặt trái của nó – quá nhiều adrenaline có thể khiến tim rơi vào tình trạng quá tải canxi và rối loạn nhịp tim mất kiểm soát.

 

Mất người thân là một cú sốc tinh thần rất lớn. Và điều này có thể khiến adrenaline tăng vọt nhanh chóng. Những căng thẳng cực độ về thể chất hoặc tinh thần khác có thể gây ra tác động tương tự: động đất và các thảm họa thiên nhiên khác, không quen với tập thể dục cường độ cao, tranh luận kịch liệt hoặc gây mê bằng súng điện. Xem các trận đấu thể thao cũng là một tác nhân kích thích mạnh mẽ. Số người phải vào bệnh viện vì lên cơn bệnh tim thường tăng rất cao trong các trận chung kết bóng đá lớn như World Cup.

 

Hầu hết chúng ta có thể đương đầu với những sự kiện vô cùng đau buồn mà tim không bị suy sụp trầm trọng. Nhưng đâu là khác biệt giữa chết vì vỡ tim và sống sót sau một sự kiện chấn động?

 

Manh mối đến từ một nguồn không chắc chắn, một căn bệnh khác gọi là hội chứng vỡ tim (broken heart syndrome,), nhưng có kết quả và nhân khẩu học rất khác: bệnh cơ tim Takotsubo. Khác ở chỗ là bệnh cơ tim Takotsubo chủ yếu (80 đến 90%) xảy ra ở phụ nữ sau mãn kinh, trong khi đột tử do đứng tim thì 80% xảy ra ở nam giới. Chính xác là các yếu tố kích hoạt tương tự có liên quan đến đột tử do đứng tim, nhưng tỷ lệ tử vong thấp hơn nhiều – khoảng 5%.

 

Thông thường, bệnh nhân bị Takotsubo đến bệnh viện sau khi trải qua một sự kiện chấn động lớn và có các dấu hiệu của một cơn đau tim: đau ngực, thay đổi tín hiệu điện và trong máu tăng các dấu hiệu tổn thương tim. Nhưng khi chụp hình tim của họ, sẽ không thấy có tắc nghẽn mạch máu hay chết cơ tim.

 

Thay vào đó, cơ tim trải qua một kiểu tê liệt một phần rất bất thường, thường là ở phần dưới của tim, được gọi là đỉnh tim (the apex). Chụp hình tim cho kiểu tê liệt này lần đầu tiên được sử dụng ở Nhật Bản hơn 20 năm trước trên các bệnh nhân phải vào bệnh viện vì các vấn đề về tim sau khi họ trải qua một trận động đất làm họ sợ hãi chấn động. Các bác sĩ tim mạch Nhật Bản đặt tên cho tình trạng này theo tako-tsubo – một chiếc bình câu cá dùng để bẫy bạch tuộc – vì tâm thất trái của tim có hình dạng giống với loại bình này.

 

Dù có nguy cơ đe dọa tính mạng ngay trước mắt do suy tim, nhưng thông thường thì quá trình phục hồi diễn ra rất nhanh chóng – vài ngày hoặc vài tuần. Bệnh nhân ra khỏi bệnh viện trong tình trạng hoàn toàn khỏe mạnh. Suy tim mãn tính nặng thế này thường rất dai dẳng và khó trị dứt, ngay cả với các phương pháp điều trị tốt nhất.

 

Nguyên nhân dẫn đến đột tử do ngừng tim cũng là nguyên nhân gây ra bệnh cơ tim Takotsubo: mất người thân và những căng thẳng về thể chất hoặc tinh thần mạnh mẽ. Ngay cả những sự kiện vui vẻ nhưng vẫn gợi lên nhiều cảm xúc, chẳng hạn như một bữa tiệc sinh nhật bất ngờ, cũng có tác dụng tương tự. Hai nguyên nhân đặc biệt nổi bật: một khối tiết ra adrenaline và epi-pens dùng trong trường hợp bị sốc phản vệ, có chứa adrenaline. Adrenaline cũng là thủ phạm gây ra Takotsubo.

 

Nhưng tại sao trong những trường hợp này, adrenaline lại làm giảm chức năng của tim thay vì kích thích nó? Và quan trọng hơn, tại sao phụ nữ sau mãn kinh lại có phản ứng khác biệt như vậy?

 

Các khoa học gia quyết định làm thử nghiệm. Trong phòng thí nghiệm, họ thiết lập một hệ thống để khám phá cơ chế của bệnh cơ tim Takotsubo. Những con chuột được gây mê và được tiêm một liều adrenaline tương đương (được điều chỉnh theo trọng lượng cơ thể của chúng) với một lần điều trị bằng epi-pen ở người. Thật đáng ngạc nhiên, chỉ một liều thuốc này đã có thể tạo ra kiểu tê liệt như bệnh cơ tim Takotsubo ở đỉnh tim của chuột, và hiệu ứng này có thể hết khi lượng thuốc giảm dần trong vòng một giờ.

 

Sử dụng mô hình này, nhóm nghiên cứu phát hiện ra rằng lượng adrenaline rất cao có thể chuyển sang một kiểu truyền tín hiệu mới, làm suy giảm chức năng tim tạm thời. Điều thú vị là hệ thống tín hiệu mới này cũng được liên kết với các kiểu bảo vệ đã được biết, có tác dụng bảo vệ tim khỏi bị tổn thương.

 

Cuối cùng, nhóm nghiên cứu đã thử xem liệu chặn kiểu truyền tín hiệu mới này có ngăn được bệnh cơ tim Takotsubo hay không, với hy vọng sẽ tìm ra phương pháp điều trị cho căn bệnh này. Bệnh nhân mắc Takotsubo sẽ được điều trị hỗ trợ để giúp họ tự hồi phục, chứ không có loại thuốc đặc trị nào.

 

Những con chuột đã được cho dùng thuốc chặn cùng với adrenaline để cố gắng ngăn chặn Takotsubo và nó đã có hiệu quả. Sự co bóp của tim không bị ức chế. Tuy nhiên, điều gây thất vọng là việc chặn kiểu truyền mới cũng gây ra chứng rối loạn nhịp tim nghiêm trọng. Liều adrenaline cao đã kích thích tim quá mức và khiến các tế bào bị tràn ngập lượng canxi dư thừa. Lúc bấy giờ, adrenaline gây ra các tác động giống hệt như trong chứng đột tử do đứng tim, với rung tâm thất (ventricular fibrillation) và suy giảm chức năng tim nhanh chóng.

 

Phương pháp chữa bệnh Takotsubo được kỳ vọng lại trở thành một thảm họa. Tuy nhiên, nó đã mang đến một cái nhìn mới, sâu sắc và quan trọng, về căn bệnh này. Có lẽ Takotsubo là một nỗ lực của cơ thể để ngăn chặn hậu quả tồi tệ nhất của tình trạng tăng vọt adrenaline, bằng cách chuyển tín hiệu sang chế độ bảo vệ. Trái tim tạm thời ngừng hoạt động để tránh những hậu quả tồi tệ hơn, và có thể cơ chế bảo vệ kiểu này đang hoạt động để cứu chúng ta khỏi tác động của những căng thẳng bất ngờ. Ví dụ, trong cơn hoảng loạn, mọi người có thể có cảm giác như thể họ đang bị đau tim, nhưng cảm giác này sẽ nhanh chóng biến mất khi họ hồi phục.

 

Cuối cùng, đâu là cơ sở cho sự khác biệt giới tính trong phản ứng đối với adrenaline? Như đã biết, Estrogen là chất bảo vệ mạnh mẽ chống lại chứng rối loạn nhịp tim, và phụ nữ trẻ tuổi hơn thường ít mắc phải hội chứng vỡ tim. Sự khác biệt về nguy cơ đột tử do đứng tim giữa nam và nữ là lớn nhất ở độ tuổi dưới 50. Theo phỏng đoán cá nhân của Bác sĩ Sian Harding, nguy cơ do căng thẳng về thể chất và tinh thần khi chuyển dạ và sinh nở đã dẫn đến áp lực tiến hóa đối với các cơ chế bảo vệ chống lại độc tính của adrenaline trong cơ thể phụ nữ sinh sản.

 

Phụ nữ trong độ tuổi mãn kinh sẽ có mức độ estrogen giảm dần, nhưng vẫn còn lại chút ít. Có lẽ lúc này, họ đang chuyển từ tình trạng được bảo vệ (như ở phụ nữ trẻ) sang tình trạng dễ bị tổn thương hơn (như ở nam giới), nhưng vẫn còn một số lợi thế. Đàn ông có khả năng tử vong cao hơn 90% trong ba tháng đầu tiên sau khi mất người thân, nhưng đối với phụ nữ ở độ tuổi 50 trở lên, con số này chỉ là 50%.

 

Vì vậy, đúng là chúng ta có thể chết vì trái tim tan vỡ, nhưng nguy cơ sẽ phụ thuộc vào giới tính và tuổi tác của mỗi người. Có lẽ, câu hỏi hay hơn là: nếu một người có thể chết vì vỡ tim, vậy tại sao rất nhiều người khác lại có thể sống sót?