Định nghĩa
Occupational therapy là một chuyên ngành y tế nhằm giúp bệnh nhân hoặc người cần trị liệu có thể hồi phục và thực hiện lạI những công việc, những chức năng hàng ngày vốn rất quan trọng, có ý nghĩa hay bao hàm mục đích đối với bệnh nhân khiến họ có thể tiếp tục những vai trò trong đờI sống và trong xã hộI hoặc giúp họ tiếp tục sống vui sống khoẻ.
Trong lãnh vực phục hồi tại các bệnh viện chú trọng việc sử dụng những chức năng hay hoạt động thường ngày để nhận định và chữa trị cho những người mà thể chất hoặc tinh thần bị suy yếu chẳng hạn như sau khi giải phẫu, bị chấn thương, bị tàn tật, bị khuyết tật, bị bệnh tâm thần v.v...
Thành phần cấu tạo việc trị liệu
Theo thuật ngữ chuyên ngành, từ "occupation" bao hàm tất cả các hoạt động mà ngườI cần trị liệu thường làm trong đờI sống hàng ngày của mình. Nói chung, occupations bao gồm 3 lãnh vực như sau: (a) hoạt động hàng ngày (tức activities of daily living hoặc ADL), (b) chăm sóc nhà cửa và công việc làm (tức work and productive activities), và (c) hoạt động vui chơi giảI trí (play or leisure activities).
(a) Hoạt động thường ngày (activities of daily living hoặc ADL) gồm các việc vệ sinh cá nhân như chăm sóc răng miệng và cơ thể, vệ sinh bài tiết, phục sức, trang điểm, ăn uống, tập thể dục, uống thuốc, chăm sóc những vật dụng như răng giả, lau rửa kính hay contact lenses. Cũng bao gồm việc trao đổI thông tin vớI ngườI khác (functional communication) như đàm đạo/nói chuyện, bút ký/viết, điện thoạI hay việc di chuyển (functional mobility) như đi bộ, đón xe bus, lái xe v.v.
(b) Chăm sóc nhà cửa và công việc làm (work and productive activities) gồm những việc như quản lý nhà cửa bao gồm giặt sấy ủi quần áo, thu dọn lau chùi phòng ốc, chăm sóc vườn tược, đi mua sắm, đi chợ, sửa soạn và nấu ăn, quản lý tiền bạc và những việc liên quan về an toàn trong nhà . Đó cũng gồm việc chăm sóc người khác như chăm sóc con trẻ, bố mẹ già, người bệnh, v.v... Trong nhóm này còn bao gồm những hoạt động liên quan đến học tập và giáo dục của bản thân. Ngoài ra cũng gồm các hoạt động liên hệ đến ngành nghề như thăm dò hướng nghiệp, tìm việc làm, làm việc, dự tính hưu trí hoặc tham gia công tác tình nguyện.
(c) Hoạt động vui chơi giải trí bao gồm thăm dò tìm tòi các hoạt động vui chơi giaỉ trí phù hợp với ý thích cá nhân và tham gia vào các hoạt động vui chơi giải trí này.
Lựa chọn hình thức chữa trị
Để lựa chọn hoạt động điều trị bệnh nhân, trước nhất các chuyên viên ngành occupational therapy đánh giá các yếu tố như nhận thức các giác quan (sensory processing and perceptual skills), hệ thống thần kinh bắp thịt (neuromuscular), hệ thống vận động (motor), ý thức (cognition), tâm lý và xã hội (psychological and psychosocial), và khả năng tự điều chỉnh thích ứng của bệnh nhân (self-management).
Sau đó, họ sẽ căn cứ theo yêu cầu, sở thích của bệnh nhân và đặc biệt chú trọng đến những vai trò trong đờI sống hàng ngày cũng như tuổi tác, phong tục tập quán và môi trường sinh sống của bệnh nhân. Ngoài ra, việc lưa chọn các hoạt động hoặc chức năng còn tùy theo môi trường chữa trị thí dụ như tại bệnh viện hay tại trung tâm phục hồi.
Đối tượng phục vụ của ngành OT
Đối tượng ngành OT phục vụ bao gồm từ trẻ em đến ngườI cao niên, ngườI đau yếu cũng như khoẻ mạnh. Thông thường, các chuyên viên OT làm việc nhiều nhất là bệnh nhân bị stroke và bị khuyết tật bẩm sinh như Down syndrome, cerebral palsy, spinal bifida . Tiếp đến là chấn thương ở cánh tay và bàn tay, đau lưng, chấn thương sọ não, chấn thương cột sống, bệnh tim mạch, thấp khớp, thay khớp xương hông (total hip replacement), thay khớp gối, bị ung thư, Alzheimer's, v.v. Bệnh nhân bệnh tâm thần thường gồm các bệnh schizophrenia và rối loạn tính khí (mood disorder). Ở trường học, các chuyên viên của ngành OT cũng thường giúp các học sinh có vấn đề ở cơ bắp bàn tay làm viết chữ xấu hoặc cắt dán thủ công vụng về. Cũng có thể đó là những thanh thiếu niên bị rốI loạn trong việc học (learning disorder) hay có thái độ bất thường (behavior) cần chữa trị về tâm lý hoặc bị chứng khờ khạo (mental retardation).
Hiện nay, ngành trị liệu bằng chức năng hoạt động đang phát triển mạnh tại các địa bàn ngoài các bệnh viện hoặc trung tâm phục hồi. Ở các lĩnh vực mới này, các chuyên viên OT thường làm việc với các nhóm cộng đồng để tổ chức hướng dẫn phong trào sống vui khỏe phù hợp với xu hướng phòng chống bệnh tật và bảo vệ sức khỏe công đồng hiện nay .
Ngoài ra, nhiều những chuyên gia ngành phục hồi làm tư vấn trong nhà máy xí nghiệp về điều kiện làm việc của cơ xưởng (ergonomics), về tư thế làm việc của công nhân và nhân viên (body mechanics) nhằm giảm thiểu những tai nạn hay chấn thương gây ra trong sở làm cùng nâng cao hiệu suất lao động. Bên cạnh đó, nhu cầu chuyên viên occupational therapy làm việc tại các nơI quản giáo, nhà giam, và những trung tâm tạm giữ các trẻ vị thành niên phạm pháp đang gia tăng bởi một số đáng kể các cá nhân đang giam giữ tại những nơi này mắc bệnh tâm thần hoặc bị xáo trộn tâm lý hay cần học hỏi kỹ năng giúp họ có thể kiếm được việc làm khi trở về nếp sống thường nhật .
Những dụng cụ thích ứng (adaptive equipment/ assistive device)
Một trong những phương cách các chuyên viên OT giúp đỡ bệnh nhân có thể tự làm lấy những công việc hàng ngày của mình là tập cho họ sử dụng những dụng cụ thích ứng. Thí dụ như dùng miến chùi có cán dài để giúp những người bị đau lưng, bị thay khớp xương hông hay thay khớp đầu gối có thể tắm rửa được dễ dàng, reacher giúp họ có thể với lấy vật ở xa, dùng dressing stick giúp mặc quần dài, dùng sock-aid và shoe horn giúp mang vớ và giầy.
Những người bị stroke chỉ sử dụng được một tay có thể dùng button hook giúp gài nút áo, dùng cutting board và dycem (một loại cao su mỏng dính sát vào mặt bàn dùng cố định vật) giúp họ có thể cắt thức ăn. Những người bị run tay có thể dùng muỗng hoặc nĩa nặng (weighted spoon or fork) có cán hay tay cầm to hoặc đĩa có vành cao giúp việc xúc thức ăn dễ dàng hơn. Tương tự như vậy, những ngườI tay run rẩy cũng có thể dùng weighted pen (viết nặng) để viết dễ dàng hơn. Những ngườI bị thấp khớp tay hay nắm tay bị yếu có thể sử dụng muỗng nĩa loạI nhẹ có tay cầm bằng cao su nhẹ và to rất thuận tiện trong bữa ăn.
Ngoài ra, các chuyên viên OT còn hướng dẫn bênh nhân những cách thức như hemi technique để giúp bệnh nhân bị stroke bị yếu hoặc liệt nửa ngườI tự mặc lại quần áo, như cách bảo vệ các khớp xương tay để tránh bi biến dạng để giúp những ngườI bị thấp khớp, như cách tổ chức công việc hoặc cách làm việc để tránh bị mệt cho những người yếu sức mau mệt như bi bệnh tim mạch, bị cancer, v.v. Họ cũng có thể giúp bệnh nhân tập luyện để hai tay tăng cường sức mạnh và có thể hoạt đông hữu hiệu lại với nhiêu hình thức như dùng quả tạ, hệ thống dây kéo (pulley system), bàn trượt (skateboards), kích thích điện từ (functional electrical stimulation), siêu âm (ultrasound), hoặc máy BTE (Baltimore Therapeutic Equipment) có thể giúp bệnh nhân tập lại tất cả các thao tác, động tác cần thiết trong công việc hàng ngày.
Kết luận
Nói tóm lại, những người ngành trị liệu bằng chức năng hoạt động có thể giúp ích bao gồm đủ lứa tuổi, từ em bé muốn hoàn chỉnh chữ viết đến người công nhân bị tai nạn nghề nghiệp, người phụ nữ trung niên đau đớn vì thấp khớp mà vẫn đảm trách công việc nhà cho đến ngườI lớn tuổi đang phục hồI sau khi bị tai biến mạch máu não.
Nếu muốn biết mình hay người thân của mình có cần đến occupational therapy hay không, xin thảo luận với bác sĩ của mình hoặc tham khảo mục Người tiêu thụ (Consumer section) qua mạng lướI của Hiệp hội Occupational Therapy Hoa kỳ (American Occupational Therapy Association) tại địa chỉ www.aota.org hoặc Hiệp hội Occupational Therapy của California (Occupational Therapy Association of California) tại địa chỉ www.healthcaresource.com/otac
Occupational therapy là một chuyên ngành y tế nhằm giúp bệnh nhân hoặc người cần trị liệu có thể hồi phục và thực hiện lạI những công việc, những chức năng hàng ngày vốn rất quan trọng, có ý nghĩa hay bao hàm mục đích đối với bệnh nhân khiến họ có thể tiếp tục những vai trò trong đờI sống và trong xã hộI hoặc giúp họ tiếp tục sống vui sống khoẻ.
Trong lãnh vực phục hồi tại các bệnh viện chú trọng việc sử dụng những chức năng hay hoạt động thường ngày để nhận định và chữa trị cho những người mà thể chất hoặc tinh thần bị suy yếu chẳng hạn như sau khi giải phẫu, bị chấn thương, bị tàn tật, bị khuyết tật, bị bệnh tâm thần v.v...
Thành phần cấu tạo việc trị liệu
Theo thuật ngữ chuyên ngành, từ "occupation" bao hàm tất cả các hoạt động mà ngườI cần trị liệu thường làm trong đờI sống hàng ngày của mình. Nói chung, occupations bao gồm 3 lãnh vực như sau: (a) hoạt động hàng ngày (tức activities of daily living hoặc ADL), (b) chăm sóc nhà cửa và công việc làm (tức work and productive activities), và (c) hoạt động vui chơi giảI trí (play or leisure activities).
(a) Hoạt động thường ngày (activities of daily living hoặc ADL) gồm các việc vệ sinh cá nhân như chăm sóc răng miệng và cơ thể, vệ sinh bài tiết, phục sức, trang điểm, ăn uống, tập thể dục, uống thuốc, chăm sóc những vật dụng như răng giả, lau rửa kính hay contact lenses. Cũng bao gồm việc trao đổI thông tin vớI ngườI khác (functional communication) như đàm đạo/nói chuyện, bút ký/viết, điện thoạI hay việc di chuyển (functional mobility) như đi bộ, đón xe bus, lái xe v.v.
(b) Chăm sóc nhà cửa và công việc làm (work and productive activities) gồm những việc như quản lý nhà cửa bao gồm giặt sấy ủi quần áo, thu dọn lau chùi phòng ốc, chăm sóc vườn tược, đi mua sắm, đi chợ, sửa soạn và nấu ăn, quản lý tiền bạc và những việc liên quan về an toàn trong nhà . Đó cũng gồm việc chăm sóc người khác như chăm sóc con trẻ, bố mẹ già, người bệnh, v.v... Trong nhóm này còn bao gồm những hoạt động liên quan đến học tập và giáo dục của bản thân. Ngoài ra cũng gồm các hoạt động liên hệ đến ngành nghề như thăm dò hướng nghiệp, tìm việc làm, làm việc, dự tính hưu trí hoặc tham gia công tác tình nguyện.
(c) Hoạt động vui chơi giải trí bao gồm thăm dò tìm tòi các hoạt động vui chơi giaỉ trí phù hợp với ý thích cá nhân và tham gia vào các hoạt động vui chơi giải trí này.
Lựa chọn hình thức chữa trị
Để lựa chọn hoạt động điều trị bệnh nhân, trước nhất các chuyên viên ngành occupational therapy đánh giá các yếu tố như nhận thức các giác quan (sensory processing and perceptual skills), hệ thống thần kinh bắp thịt (neuromuscular), hệ thống vận động (motor), ý thức (cognition), tâm lý và xã hội (psychological and psychosocial), và khả năng tự điều chỉnh thích ứng của bệnh nhân (self-management).
Sau đó, họ sẽ căn cứ theo yêu cầu, sở thích của bệnh nhân và đặc biệt chú trọng đến những vai trò trong đờI sống hàng ngày cũng như tuổi tác, phong tục tập quán và môi trường sinh sống của bệnh nhân. Ngoài ra, việc lưa chọn các hoạt động hoặc chức năng còn tùy theo môi trường chữa trị thí dụ như tại bệnh viện hay tại trung tâm phục hồi.
Đối tượng phục vụ của ngành OT
Đối tượng ngành OT phục vụ bao gồm từ trẻ em đến ngườI cao niên, ngườI đau yếu cũng như khoẻ mạnh. Thông thường, các chuyên viên OT làm việc nhiều nhất là bệnh nhân bị stroke và bị khuyết tật bẩm sinh như Down syndrome, cerebral palsy, spinal bifida . Tiếp đến là chấn thương ở cánh tay và bàn tay, đau lưng, chấn thương sọ não, chấn thương cột sống, bệnh tim mạch, thấp khớp, thay khớp xương hông (total hip replacement), thay khớp gối, bị ung thư, Alzheimer's, v.v. Bệnh nhân bệnh tâm thần thường gồm các bệnh schizophrenia và rối loạn tính khí (mood disorder). Ở trường học, các chuyên viên của ngành OT cũng thường giúp các học sinh có vấn đề ở cơ bắp bàn tay làm viết chữ xấu hoặc cắt dán thủ công vụng về. Cũng có thể đó là những thanh thiếu niên bị rốI loạn trong việc học (learning disorder) hay có thái độ bất thường (behavior) cần chữa trị về tâm lý hoặc bị chứng khờ khạo (mental retardation).
Hiện nay, ngành trị liệu bằng chức năng hoạt động đang phát triển mạnh tại các địa bàn ngoài các bệnh viện hoặc trung tâm phục hồi. Ở các lĩnh vực mới này, các chuyên viên OT thường làm việc với các nhóm cộng đồng để tổ chức hướng dẫn phong trào sống vui khỏe phù hợp với xu hướng phòng chống bệnh tật và bảo vệ sức khỏe công đồng hiện nay .
Ngoài ra, nhiều những chuyên gia ngành phục hồi làm tư vấn trong nhà máy xí nghiệp về điều kiện làm việc của cơ xưởng (ergonomics), về tư thế làm việc của công nhân và nhân viên (body mechanics) nhằm giảm thiểu những tai nạn hay chấn thương gây ra trong sở làm cùng nâng cao hiệu suất lao động. Bên cạnh đó, nhu cầu chuyên viên occupational therapy làm việc tại các nơI quản giáo, nhà giam, và những trung tâm tạm giữ các trẻ vị thành niên phạm pháp đang gia tăng bởi một số đáng kể các cá nhân đang giam giữ tại những nơi này mắc bệnh tâm thần hoặc bị xáo trộn tâm lý hay cần học hỏi kỹ năng giúp họ có thể kiếm được việc làm khi trở về nếp sống thường nhật .
Những dụng cụ thích ứng (adaptive equipment/ assistive device)
Một trong những phương cách các chuyên viên OT giúp đỡ bệnh nhân có thể tự làm lấy những công việc hàng ngày của mình là tập cho họ sử dụng những dụng cụ thích ứng. Thí dụ như dùng miến chùi có cán dài để giúp những người bị đau lưng, bị thay khớp xương hông hay thay khớp đầu gối có thể tắm rửa được dễ dàng, reacher giúp họ có thể với lấy vật ở xa, dùng dressing stick giúp mặc quần dài, dùng sock-aid và shoe horn giúp mang vớ và giầy.
Những người bị stroke chỉ sử dụng được một tay có thể dùng button hook giúp gài nút áo, dùng cutting board và dycem (một loại cao su mỏng dính sát vào mặt bàn dùng cố định vật) giúp họ có thể cắt thức ăn. Những người bị run tay có thể dùng muỗng hoặc nĩa nặng (weighted spoon or fork) có cán hay tay cầm to hoặc đĩa có vành cao giúp việc xúc thức ăn dễ dàng hơn. Tương tự như vậy, những ngườI tay run rẩy cũng có thể dùng weighted pen (viết nặng) để viết dễ dàng hơn. Những ngườI bị thấp khớp tay hay nắm tay bị yếu có thể sử dụng muỗng nĩa loạI nhẹ có tay cầm bằng cao su nhẹ và to rất thuận tiện trong bữa ăn.
Ngoài ra, các chuyên viên OT còn hướng dẫn bênh nhân những cách thức như hemi technique để giúp bệnh nhân bị stroke bị yếu hoặc liệt nửa ngườI tự mặc lại quần áo, như cách bảo vệ các khớp xương tay để tránh bi biến dạng để giúp những ngườI bị thấp khớp, như cách tổ chức công việc hoặc cách làm việc để tránh bị mệt cho những người yếu sức mau mệt như bi bệnh tim mạch, bị cancer, v.v. Họ cũng có thể giúp bệnh nhân tập luyện để hai tay tăng cường sức mạnh và có thể hoạt đông hữu hiệu lại với nhiêu hình thức như dùng quả tạ, hệ thống dây kéo (pulley system), bàn trượt (skateboards), kích thích điện từ (functional electrical stimulation), siêu âm (ultrasound), hoặc máy BTE (Baltimore Therapeutic Equipment) có thể giúp bệnh nhân tập lại tất cả các thao tác, động tác cần thiết trong công việc hàng ngày.
Kết luận
Nói tóm lại, những người ngành trị liệu bằng chức năng hoạt động có thể giúp ích bao gồm đủ lứa tuổi, từ em bé muốn hoàn chỉnh chữ viết đến người công nhân bị tai nạn nghề nghiệp, người phụ nữ trung niên đau đớn vì thấp khớp mà vẫn đảm trách công việc nhà cho đến ngườI lớn tuổi đang phục hồI sau khi bị tai biến mạch máu não.
Nếu muốn biết mình hay người thân của mình có cần đến occupational therapy hay không, xin thảo luận với bác sĩ của mình hoặc tham khảo mục Người tiêu thụ (Consumer section) qua mạng lướI của Hiệp hội Occupational Therapy Hoa kỳ (American Occupational Therapy Association) tại địa chỉ www.aota.org hoặc Hiệp hội Occupational Therapy của California (Occupational Therapy Association of California) tại địa chỉ www.healthcaresource.com/otac
Ý kiến bạn đọc
23/09/201520:41:47
Tiên Lưu
Khách
Hi chị! I'm a new OT graduate from Texas. I would like to contact you about the potentials/opportunities of the OT profession in VN. Plz contact me via my email. Thank you!
