Khi nhận báo cáo hàng năm của IMF về nước bạn, bạn nên trả lời, "Xin cám ơn quí vị rất nhiều, rồi vứt ngay nó vào sọt rác."
J.E. Stiglitz
The Nation ngày 10 tháng Sáu, 2002.
Người giới thiệu được biết, trên Diễn Đàn Forum, số mới nhất (Tháng Sáu, 2002) có bài viết của Trần Hữu Dũng, về Stiglitz và cuốn sách của ông.
Qua bài viết, "khoảng chục năm gần đây Joseph Stiglitz có lẽ là nhà kinh tế gây nhiều sôi nổi dư luận nhất, đặc biệt là trong giới kinh tế tài chính và phát triển quốc tế. Với quá khứ hoàn toàn 'chính thống tân cổ điển' (được đào tạo rồi trở thành giáo sư thực thụ trẻ nhất ở MIT, sau đó sang Yale, Oxford, Stanford, và Columbia hiện nay), với con đường thăng tiến công danh ít ai bằng... Nobel kinh tế năm 2001 - trong mắt của nhiều đồng sự - [ông] đãõ trở thành một kẻ 'nghịch thường, bội phản', và những tên khác không tiện nói ra đây, đồng thời lại là thần tượng của đông đảo đã chưa từng nghe tên ông trước đó.... một cuốn sách quan trọng, mang dấu ấn một tác giả vinh danh Nobel, chắc chắn sẽ là cái mốc lớn trong những bàn cãi về cơ cấu kinh tế tài chính quốc tế từ rày về sau."
"Quê quán tại thành phố thép Gary (bang Indiana) nhiều thất nghiệp, cha làm nghề bán bảo hiểm, mẹ giáo viên, từ thuở niên thiếu Stiglitz đã quan tâm đến tình trạng công nhân thất nghiệp, và sự khác biệt giữa nhu cầu lao động (việc làm, lương bổng) và quyền lợi người bỏ vốn (lợi nhậun, lạm phát)... Sau khi tốt nghiệp MIT, Stiglitz qua Kenya làm việc nhiều năm, rõ ràng là những ấn tượng về châu Phi đã ảnh hưởng sâu đậm sự nghiệp trí thức của ông từ đó đến nay."
"Cốt lõi lý thuyết kinh tế của S. là triển khai những phân tích về hiện tượng 'thông tin không đối xứng', theo đó, trong các giao dịch kinh tế giữa hai phe, gần như bao giờ một phe (ví dụ người bán) cũng biết nhiều hơn phe kia (ví dụ người mua) về những đặc tính của giao dịch đó (chẳng hạn như chất lượng món hàng). Nhận xét này thực sự bắt nguồn từ quan sát của S. về cơ chế 'tá điền' làm thuê ở Kenya (và đúng ra ở mọi nơi). Đại để là, người chủ điền không bao giờ có thể quan sát hành động của người tá điền từng phút từng giờ. Nói cách khác, người tá điền luôn biết rõ về hoạt động của mình, cũng như công việc đồng áng hơn người thuê anh. Trong hoàn cảnh 'thông tin không đối xứng' tất cả những lý thuyết tân cổ điển về lương lao động cần được xét lại..." Với nhiều dè dặt, S. nhìn nhận vai trò của (1) nhà nước và (2) những thể chế cổ truyền (gia đình) là có ích cho hoạt đông kinh tế vì nó cung cấp thông tin (ông đánh giá cao những thể chế 'ngoại thị trường' hữu ích trong hoàn cảnh thông tin thiếu thốn không đối xứng). Chính điểm thứ hai này là điều khác biệt căn bản giữa những người (chỉ trích kinh tế tân cổ điển từ bên trong với ý muốn bổ sung nó) như S. và những người cánh tả hay chống đối buông lỏng thị trường vì lý do bóc lột giai cấp hay tương tự."
"Nói cách khác, sự thiếu tin tưởng của S. vào lập luận thị trường dung tục (theo đó thị trường hoàn toàn tự do sẽ là liều thuốc vạn năng cho mọi vấn đề) là căn cứ vào những phân tích vượt lên trên và sâu hơn những người khác, không phải (như mác xít) dựa trên sự bài bác (gần như) trọng gói căn bản kinh tế thị trường. Chính điều này làm lý luận của S. khó bị quật ngã bàng những đòn phân tích tân cổ điển sơ đẳng, trình độ đại học năm thứ nhất."
J.E. Stiglitz
The Nation ngày 10 tháng Sáu, 2002.
Người giới thiệu được biết, trên Diễn Đàn Forum, số mới nhất (Tháng Sáu, 2002) có bài viết của Trần Hữu Dũng, về Stiglitz và cuốn sách của ông.
Qua bài viết, "khoảng chục năm gần đây Joseph Stiglitz có lẽ là nhà kinh tế gây nhiều sôi nổi dư luận nhất, đặc biệt là trong giới kinh tế tài chính và phát triển quốc tế. Với quá khứ hoàn toàn 'chính thống tân cổ điển' (được đào tạo rồi trở thành giáo sư thực thụ trẻ nhất ở MIT, sau đó sang Yale, Oxford, Stanford, và Columbia hiện nay), với con đường thăng tiến công danh ít ai bằng... Nobel kinh tế năm 2001 - trong mắt của nhiều đồng sự - [ông] đãõ trở thành một kẻ 'nghịch thường, bội phản', và những tên khác không tiện nói ra đây, đồng thời lại là thần tượng của đông đảo đã chưa từng nghe tên ông trước đó.... một cuốn sách quan trọng, mang dấu ấn một tác giả vinh danh Nobel, chắc chắn sẽ là cái mốc lớn trong những bàn cãi về cơ cấu kinh tế tài chính quốc tế từ rày về sau."
"Quê quán tại thành phố thép Gary (bang Indiana) nhiều thất nghiệp, cha làm nghề bán bảo hiểm, mẹ giáo viên, từ thuở niên thiếu Stiglitz đã quan tâm đến tình trạng công nhân thất nghiệp, và sự khác biệt giữa nhu cầu lao động (việc làm, lương bổng) và quyền lợi người bỏ vốn (lợi nhậun, lạm phát)... Sau khi tốt nghiệp MIT, Stiglitz qua Kenya làm việc nhiều năm, rõ ràng là những ấn tượng về châu Phi đã ảnh hưởng sâu đậm sự nghiệp trí thức của ông từ đó đến nay."
"Cốt lõi lý thuyết kinh tế của S. là triển khai những phân tích về hiện tượng 'thông tin không đối xứng', theo đó, trong các giao dịch kinh tế giữa hai phe, gần như bao giờ một phe (ví dụ người bán) cũng biết nhiều hơn phe kia (ví dụ người mua) về những đặc tính của giao dịch đó (chẳng hạn như chất lượng món hàng). Nhận xét này thực sự bắt nguồn từ quan sát của S. về cơ chế 'tá điền' làm thuê ở Kenya (và đúng ra ở mọi nơi). Đại để là, người chủ điền không bao giờ có thể quan sát hành động của người tá điền từng phút từng giờ. Nói cách khác, người tá điền luôn biết rõ về hoạt động của mình, cũng như công việc đồng áng hơn người thuê anh. Trong hoàn cảnh 'thông tin không đối xứng' tất cả những lý thuyết tân cổ điển về lương lao động cần được xét lại..." Với nhiều dè dặt, S. nhìn nhận vai trò của (1) nhà nước và (2) những thể chế cổ truyền (gia đình) là có ích cho hoạt đông kinh tế vì nó cung cấp thông tin (ông đánh giá cao những thể chế 'ngoại thị trường' hữu ích trong hoàn cảnh thông tin thiếu thốn không đối xứng). Chính điểm thứ hai này là điều khác biệt căn bản giữa những người (chỉ trích kinh tế tân cổ điển từ bên trong với ý muốn bổ sung nó) như S. và những người cánh tả hay chống đối buông lỏng thị trường vì lý do bóc lột giai cấp hay tương tự."
"Nói cách khác, sự thiếu tin tưởng của S. vào lập luận thị trường dung tục (theo đó thị trường hoàn toàn tự do sẽ là liều thuốc vạn năng cho mọi vấn đề) là căn cứ vào những phân tích vượt lên trên và sâu hơn những người khác, không phải (như mác xít) dựa trên sự bài bác (gần như) trọng gói căn bản kinh tế thị trường. Chính điều này làm lý luận của S. khó bị quật ngã bàng những đòn phân tích tân cổ điển sơ đẳng, trình độ đại học năm thứ nhất."
Trở lại với bài giới thiệu "của chúng ta", mà người viết lược thuật từ bài điểm cuốn sách của S. trên tờ Điểm Sách New York, số đề ngày 15 tháng Tám 2002 (cuốn sách của S. được xuất bản ở Âu Châu trước, theo bài viết của Trần Hữu Dũng), của tác giả Benjamin M. Friedman, "Toàn cầu hóa: Trường hợp Stiglitz), S. lập đi lập lại những lời chỉ trích của ông, rằng những chính sách của IMF không phải là từ những nghiên cứu và quan sát kinh tế, nhưng từ một ý thức hệ - nhất là tin tưởng hết mình, theo nghĩa ý thức hệ, cho thị trường tự do [tương tự như tin tưởng hết mình cho chủ nghĩa xã hội hiện thực, cho một xã hội không còn người bóc lột người của Marx], cộng thêm vào đó, là một thái độ ác cảm với nhà cầm quyền [của những nước là con nợ của nó]. S. liên tiếp chỉ trích IMF đã vờ hẳn đi những"sự kiện ở trên mặt đất" tại những xứ sở mà nó đưa ra những mệnh lệnh, khuyến cáo. Giải phóng thương mại tại một xứ sở chỉ có ý nghĩa khi nền kỹ nghệ tại đây đã trưởng thành, đủ sức để mà đương đầu với cạnh tranh, đừng đặt con trâu trước cái cày. Tư hữu hóa những cơ sở thuộc nhà nước chỉ có ý nghĩa, một khi hệ thống lưu thông, điều chỉnh và những pháp lệnh đã tỏ ra có hiệu lực, nghĩa là đã đi vào thực tế, chứ không phải trước đó. IMF đã "vô tư" bỏ qua những sự kiện, yếu tố như vậy, và chấp nhận một sách lược kinh tế được áp dụng chung cho tất cả các xứ sở chẳng cần biết tới những hoàn cảnh riêng rẽ của từng quốc gia. Nhưng quan trọng nhất [tởm lợm nhất], IMF đã đặt để những chính sách kinh tế của nó dưới cái dù ý thức hệ, và được Hoa Thịnh Đốn "hoàn toàn nhất trí", qua đó, là một niềm tin mãnh liệt vào "thế tất thắng, vô địch, kẻ thù nào cũng đánh thắng, trở ngại nào cũng vượt qua": niềm tin vào thế ưu việt của chủ nghĩa toàn cầu. Và niềm tin này được coi là như một thứ tôn giáo, nó không cho bất cứ một ai được phép phản bác, đi ngược lại.
Điều quan trọng thứ hai, theo S., là IMF đã từ bỏ cái thiên chức khởi đầu của nó: giúp đỡ những xứ sở nghèo đói, kém phát triển và trên đà phát triển giữ được cán cân chi thu của họ, thay thì vậy, IMF đã chỉ làm cho họ đi xuống, và càng ngày càng có thêm những người thất nghiệp. Không phải là IMF vô tình độc ác tới độ muốn cho sự tình bi đát đến như vậy, theo S., nhưng mà IMF dựa trên niềm tin, rằng, cứ để cho thị trường tự do hoạt động, tình trạng thất nghiệp sẽ tự triệt tiêu, và đây là một lầm lẫn, theo S. Hơn thế nữa, ông khẳng định, IMF đã không hành động với thiện ý: làm tăng trưởng kinh tế (tức là làm sao cho mọi người đều có việc làm). Ở đây, S khẳng định, không phải IMF độc địa chỉ muốn túi tiền của mỗi người sẽ nhẹ đi, nhưng mà là nó tin rằng, có thị trường tự do là có tất cả. Có nó là có tăng trưởng kinh tế.
(Còn tiếp)
Jennifer Tran giới thiệu
Gửi ý kiến của bạn
