“Đối đầu cùng một chế độ độc tài chuyên nghiệp không thể chỉ bằng một lực lượng cách mạng nghiệp dư. Việc chú tâm đào tạo lực lượng cán bộ dân chủ có kỹ năng cao là một mục tiêu sanh tử của các tập thể chính trị dân chủ hôm nay. Nếu trong kinh tế, một trong những vũ khí quyết định thành bại trong nền kinh tế cạnh tranh thế kỷ XXI là kỹ năng của lực lượng lao động thì trong chính trị, kỹ năng làm việc của các cán bộ đấu tranh chính trị sẽ quyết định sự thành bại của cách mạng dân chủ.”
Trong tình hình đất nước hiện nay, song song với việc kiện toàn hệ thống lý luận dân chủ, việc phát triển lý thuyết xây dựng tổ chức tranh đấu dân chủ cũng là một công tác quan trọng. Đấu tranh vì dân chủ là đấu tranh chính trị, đấu tranh chính trị về mặt hình thức là trước hết là đấu tranh tổ chức. Trong giới hạn bài viết này, người viết chỉ đề cập đến tình hình chung của xu hướng dân chủ trong nước; nhằm đảm bảo yếu tố an ninh, không đi sâu vào tình hình của bất cứ tập thể chính trị (đảng, câu lạc bộ, tập hợp) cụ thể nào trong nước.
Thực trạng sóng ngầm bên trong Việt Nam chưa bộc lộ hoàn toàn với cộng đồng hải ngoại, một phần do thông tin trao đổi giữa trong và ngoài nước chưa thực sự thông suốt. Bài học thực tế đã xác nhận: đa số nguyên nhân gây ra bại lộ tổ chức từ những năm 1980 đến nay, dẫn đến tình trạng nhân sự trong nước bị bắt hàng loạt thường xuất phát từ những mối liên hệ với người ngoài nước. Cộng đồng hải ngoại có vẻ đã chểnh mảng trong việc thanh lọc các tổ chức của mình. Kể từ sau vụ án gián điệp Đặng Mỹ Dung (Yung Krall) tháng 01/1978 do CIA cộng tác với FBI thực hiện, dẫn đến việc một trong những người điều phối mạng lưới điệp viên cộng sản ở Mỹ - đại sứ VN tại Liên Hiệp Quốc là Đinh Bá Thi bị trục xuất; khoảng thời gian còn lại là một tình trạng êm ả đáng sợ suốt gần 30 năm qua. Ðiệp viên cộng sản VN sang Mỹ trước 1975, ngay trong và sau 1975; sau đó là vào năm 1978 theo chủ trương cho người Tàu rời VN. Ðợt chuyển quân rầm rộ cuối cùng nhất nằm ngay trong chương trình ODP được thực hiện qua kế hoạch H. Phòng tuyến hải ngoại chống độc tài đã bị hở lưng trước mạng lưới tình báo cộng sản VN tại Tây Âu và Bắc Mỹ. Điều này khiến nhiều người trong nước khó tránh được ánh mắt nghi ngờ khi nhìn sang kia bờ Thái Bình dương. Các tập thể đấu tranh trong nước rất thận trọng trong việc liên lạc bên ngoài…
Từ vị trí của mình, mỗi người có quyền đặt vấn đề theo mỗi góc độ khác nhau. Tuy nhiên, sẽ là sai lầm nếu phân tích tập hợp bất đồng chính kiến Việt Nam như là một tổ chức đối lập có nền tảng thể chế chung, tập trung quanh một hệ thống lý thuyết có lý luận chặt chẽ. Trong thực tế, những người yêu nước Việt Nam tìm đến dân chủ như một giải pháp tối ưu nhằm giải thoát tình trạng luôn bị áp chế tùy hoàn cảnh cá nhân, tập thể nhỏ và tầng lớp của mình. Xu hướng đấu tranh dân chủ trong nước là một hệ thống mở, có khả năng hòa nhập nhiều cơ chế hoạt động không rập khuôn nhau. Nương theo những quy phạm dẫn đạo (code of conduct) các đoàn thể vì lợi ích chung mà đối thoại để cùng hướng đến mục tiêu trước mắt: triệt hạ chế độ độc tài của đảng cộng sản. Hình thức đấu tranh võ trang đã rút lui vào quá khứ để thay thế vào đó là những phương thức đấu tranh cách mạng phi bạo lực.
Trong cuộc cách mạng dân chủ hiện nay, người chiến sĩ cách mạng không đợi chờ những ưu đãi từ cơ chế chính trị đương quyền mà là khả năng tự tạo ra lợi thế cạnh tranh, thuyết phục quần chúng ủng hộ cách mạng. Diễn biến chính trị hôm nay phụ thuộc phần lớn vào sức mạnh của trí tuệ. Hiện tượng hàng loạt nước Đông Nam Á và Á châu phát triển mãnh liệt nhờ vào nguồn lao động có kỹ năng giai đoạn cuối thế kỷ XX đã minh chứng cho nhận định này. Công nghệ thông tin đã rút ngắn được khoảng chênh lệch về tầm cỡ phát triển giữa Âu Mỹ và Á châu, chẳng riêng trong lĩnh vực kinh tế mà cả chính trị và công nghệ tiến hành cách mạng cũng vậy.
I. Những thiếu nữ đánh thanh la
Đầu tiên, ở Việt Nam không có nhiều lắm những “nhà bất đồng chính kiến” - chỉ có những người bất đồng chính kiến. Tự bản thân những người hoạt động dân chủ đều nằm lòng một điều tối hậu rằng: trong cuộc đấu tranh cùng nhân dân, họ sống trong lòng nhân dân vì bản thân họ cũng thường là một thường dân; họ xa lạ với những đại từ “nhà’ hay “lều”. Các chiến sĩ dân chủ ở vùng nông thôn là những người biết làm ruộng, biết quấn thuốc rê, xử dụng thành thạo các ngôn từ dân dã… còn những người vào thành phố thì biết đạp xích lô, từng làm cu-li khuân vác và chạy xe ôm… Tức họ thực sống cùng nhân dân nên những điều họ nói ra dễ trở nên lọt tai với đại đa số quần chúng. Hơn nữa, khái niệm “bất đồng chính kiến” thì nặng về tầm mức nhận thức và dễ thường nằm lại ở đâu đó trong tầng lớp trí thức – không phản ánh hết được phạm vi xuất thân và hoạt động thực tiễn của những người đấu tranh dân chủ Việt Nam hôm nay.
Thậm chí trên nhiều diễn đàn chính trị hiện nay, những người ái quốc trong nước đang chỉ làm công việc của một trạm phát tín hiệu: “Chúng tôi - những người yêu dân chủ đang có mặt” - hơn là cố công biểu diễn những ý tưởng cá nhân. Nhân dân đã nhận và chắc chắn sẽ hồi âm. Đó là một trong những thực tế hôm qua của chính người viết bài này. Những người bất đồng chính kiến hiện nay trong nước đều hiểu rõ các điều sau:
- Trước khi cùng toàn dân phất lên những hiệu kỳ vàng, đỏ hay cam…trong cuộc đại diễu hành trên toàn quốc, chính bản thân những người dân chủ xuất hiện công khai sẽ làm thay thế chức năng của những hiệu kỳ.
- Trừ một vài cá nhân có thể đếm được trên một bàn tay, tất cả những người yêu dân chủ trong nước hôm nay chưa hề được qua bất cứ một trường lớp đào tạo chính quy nào để trở thành chính khách. Hành trang bước vào phong trào của mọi người chẳng có gì ngoài một một lòng yêu nước nồng nàn và niềm tin sắt đá vào chính nghĩa dân chủ.
Để hiểu thêm về những người dân chủ đấu tranh trong nước, ta có thể viện dẫn một câu chuyện sau: Vào năm 1789, Quốc dân nghị hội Pháp đưa bản tuyên ngôn nhân quyền lên nhà vua. Điện Versailles vẫn mở yến tiệc linh đình, coi thường bản ý nguyện dân chúng. Mọi người thất vọng và căm phẫn. Nhà hùng biện Danton bước lên diễn đàn, thao thao bất tuyệt luận tội nhà vua. Ông ta nói chúng ta thiếu bánh ăn là vì nhà vua, hãy lôi nhà vua ra chợ thì anh em sẽ hết đói. Đám đông thính giả say sưa nghe Danton thuyết trình. Giữa lúc ấy có một thiếu nữ bước ra, vừa đánh thanh la vừa hô to: Hãy trả bánh ăn cho chúng tôi. Một số thiếu nữ khác ùa theo, đám đông rùng rùng cất bước. Người ta cho rằng, nếu hôm ấy không có người thiếu nữ Pháp đánh thanh la, lịch sử nhân loại sẽ không hề biết tới trên đời này có một bản tuyên ngôn đề cập đến nhân quyền. Bởi dân chúng hôm ấy có cuồng nhiệt đến đâu, rồi có lẽ cũng sẽ… giải tán, một khi nhà diễn thuyết Danton hạ đàn. Đa phần những hạt nhân dân chủ hôm nay gần hơn trong vai trò người thiếu nữ đánh thanh la, hơn là một nhà diễn thuyết hoàn hảo như Danton.
Do đó, chuyện thử đi điểm danh các lãnh tụ phong trào dân chủ ở Việt Nam là một công việc vô bổ. Những người nhiệt huyết tự đứng ra đảm đương các công tác quan trọng trong nhóm, họ hoạt động với tư cách là người dám chịu trách nhiệm nhiều hơn người khác, hơn là - với tư cách một thủ lĩnh nắm quyền. Những hạt nhân dân chủ này cảm nhận sự nóng lạnh của đời sống nhân dân ngay trên da thịt và bao tử của chính mình. Khả năng tiếp cận các phương cách hoạt động bài bản từ Đông Âu và Trung Á quá nhọc nhằn, sau khi vượt qua sau những kiểm duyệt khắc nghiệt của chế độ độc tài cộng sản. Khái niệm “một đa số thầm lặng” không còn chính xác trong xã hội Việt Nam hôm nay. Một đám đông im lặng, ít lên tiếng song chẳng phải vì vậy mà đồng bào ta không nghe, không đọc và không trăn trở. Thay vào đó, mạng lưới cảm tình viên chính là hệ thống thần kinh ghi nhận các biến đổi của xã hội, nhanh chóng phản hồi về trung tâm, trước khi tiếp nhận lại các biện pháp đối phó.
Cuối cùng đặc điểm chắc chắn để nhận diện những người đấu tranh dân chủ là họ thường có khả năng làm việc như một lực sĩ; bên cạnh khả năng cố gắng chu toàn việc chung, họ cũng có một gia đình với tất cả những nhu cầu cơm, áo, gạo, tiền như bao người dân bình thường khác.
II. Sự phân tán về nhân sự và tổ chức
Để có thể chống đỡ hữu hiệu những áp chế từ bên trên xuống, hàng ngày phải đương đầu với PA 25 (phụ trách an ninh văn hoá) và PC35 (cục phản gián), tình trạng phân tán của lực lượng phù hợp với sách lược chú trọng đẩy mạnh các hoạt động dân chủ cấp cơ sở. Trước cơ cấu tổ chức lực lượng công an – công cụ đàn áp của chế độ - có đến 70% là cảnh sát, đặc điểm phân mảnh về tổ chức của phong trào dân chủ đã tỏ ra thích ứng.
Việc trông mong vào động thái thay đổi bên trong các định chế nhà nước độc tài cộng sản dẫn đến khả năng mở rộng không gian chính trị, tính đến thời điểm bế mạc kỳ họp hội nghị trung ương lần thứ 12 của đảng cộng sản VN, là một thất vọng bất khả biện minh. Sự kiên nhẫn chịu đựng của nhân dân trước tệ quan liêu và tham nhũng của hệ thống công quyền đã đến những giới hạn cuối cùng. Phần việc còn lại là tính năng động của xã hội dân sự, với đầu tàu là lực lượng dân chủ trong nước. Phương cách đấu tranh hiện nay là biết lẫn vào trong nhân dân, chứ không phải là bước ra khỏi hàng ngũ để thực hiện vị thế lãnh đạo của mình. Chính lòng dân là chiến lũy, là pháo đài che chở tốt nhất cho các hoạt động cách mạng dân chủ. Nhờ sự ủng hộ của đồng bào và hồn thiêng sông núi, những nhân sự khả dĩ lãnh đạo quần chúng trong vụ nổi dậy mùa Hè thu 1997 ở Thái Bình và khu hữu ngạn sông Hồng, đêm 21 tháng 3 năm 2005 ngay trung tâm Sài gòn vẫn tồn tại trong vòng bí mật. Đây là những minh chứng về hoạt động liên kết giữa xu hướng dân chủ với xã hội dân sự Việt Nam.
Việc phân tích phong trào dân chủ đối lập trong nước hiện này cần được hiểu là một cơ chế đấu tranh, những quan điểm phân tích xuyên qua lăng kính một cơ chế chính trị trong mô hình xã hội nguyên chính trị ổn định chỉ khiến đẩy câu chuyện ngày càng đi xa khỏi thực chất hiện trạng nước ta. Từng bước tiến đến đấu tranh trực diện, các cơ sở được giao nhiều quyền chủ động. Bằng kỹ thuật nghịch đảo, một lãnh đạo an ninh cộng sản cao tay dư khả năng xác định được mục đích của một phong trào phản kháng trong xã hội. Nhưng để chặn đứng được quy trình phát động của cách mạng dân chủ thì chưa chắc sự đoàn kết của 13 ủy viên bộ chính trị cộng sản có thể giải quyết nổi. Đó là những gì đã diễn ra và chắc chắn không chỉ dừng lại ở Kyzgystan hôm qua. Chính hiện trạng đa nguyên của lực lượng dân chủ Việt Nam trong nước và hải ngoại đã đem lại lợi thế này. Khi chỗ đứng của công dân luôn bị đặt trong vị trí bất xứng trong mô hình nhà nước toàn trị thì để đối ứng, lực lượng dân chủ được xây dựng trên một cấu trúc phi tập trung là cần thiết.
Mặt khác, những gì đã diễn ra ở Đông Âu chưa chắc xảy ra ở Việt Nam, một khi thực trạng nước ta lại gần hơn với Trung Á. Tế nhị hơn, lực lượng dân chủ Trung quốc sau cơn chấn động Thiên An môn đã có những cái nhìn tham khảo sang Việt Nam (1). Trong trận chiến dân chủ hôm nay, cần có một cái nhìn khách quan về thời cuộc là một trong những yêu cầu tối hậu. Dân chủ Việt Nam sẽ thành công nếu chuyển tải được những bản sắc Việt Nam, mọi sự mô phỏng cứng nhắc đều ẩn tàng những nguy cơ tự sát. Hạ thấp trình độ của đối phương là đồng nghĩa khinh suất trong chiến lược, thất bại về chiến thuật, là có tội với nhân dân, chiến hữu.
III. Hoạt động xã hội của phong trào dân chủ
Liên tiếp từ cuối năm 1996 sang đầu năm 1997, công nhân Sài gòn đã phát động 8 cuộc đình công từ quy mô nhỏ (150 tài xế taxi Vina) đến mức độ lớn (800 công nhân xí nghiệp may Khánh Hội, 1.000 công nhân khu chế xuất Tân Thuận). Ngay trưởng phòng PA.15 vào thời gian này là đại tá Huỳnh Hạnh cũng nhận định: “Có sự chỉ đạo ngầm của nhóm kháng chiến cũ…”
Khái niệm “bất đồng chính kiến” ngày càng tỏ ra không còn thích ứng trước thực tế đấu tranh dân chủ ở Việt Nam. Bởi với những công việc mà các chiến sĩ dân chủ trong nước đã thực hiện được đến hôm nay, nếu gọi họ là những người “bất đồng chính kiến” e rằng không phản ánh hết được bình diện hoạt động trong xã hội của họ.
Các hoạt động dân chủ trong nước không chỉ giới hạn trong việc đưa ra các kiến nghị, đề đạt trong lãnh vực chính trị; một khi những yêu cầu bảo vệ nhân quyền ngày trở nên cấp thiết hơn. Với thực chất thuần tuý là một tổ chức ngoại vi của chế độ, công đoàn nhà nước đã lẩn tránh vai trò đại diện cho người lao động thành thị. Trong các cuộc đình công, những thủ lãnh công nhân tự phát/tự giác đã khẳng định được vị trí của mình trong hàng ngũ những người dân chủ hoạt động không công khai. Tuy nhiên cũng cần khẳng định rằng, bên cạnh các hạt nhân phong trào, yếu tố dẫn đến thắng lợi trong các cuộc đình công chính là tinh thần quật cường của anh chị em công nhân. Những người lao động này đã đem nồi cơm của mình ra đối đầu với sự bất công, dũng cảm đứng lên vạch trần chính sách pháp lý vô đạo đức của nhà nước XHCN (2).
IV. Tình trạng ẩn danh, đa nguyên về quan điểm
Bản chất của cuộc đấu tranh dân chủ Việt Nam hôm nay là sự xung đột giữa thiểu số độc tài thống trị và đa số lầm than bị trị, mức độ đã dần chuyển đến ngưỡng một mất một còn. Trong lúc thời cơ hành động chưa chín muồi, phải bảo toàn lực lượng luôn là mục tiêu thiết thực được đề ra, việc xuất hiện công khai chưa phải là yêu cầu cấp bách. Công cuộc đấu tranh dân chủ nước nhà trong giai đoạn hiện nay chưa phát triển đến hình thức đấu tranh nghị trường, cho nên, tình trạng nhân sự cần ẩn danh hoạt động bí mật là hoàn toàn hợp lý.
Sách lược bảo toàn lực lượng này thích ứng để đương đầu cùng một chế độ phi chính thống - hoàn toàn không do dân cử, điên cuồng bám giữ sự tồn tại bằng các bằng các phương tiện bạo lực (công an, mật vụ, lao tù). Trong bầu không khí chính trị khắc nghiệt đó, có quá ít chỗ cho việc tồn tại những quan điểm độc lập phi cộng sản, do đó việc phải bảo vệ sự tồn tại những chính kiến bất đồng bằng phương án đấu tranh ẩn danh là hoàn toàn hợp lý.
Quá trình tranh đấu cho dân chủ không hề giống việc nhìn cây sung, để ngày qua ngày há miệng đợi quả rụng mà là một quá trình làm việc cật lực nhiều năm tháng. Kết quả thành bại trong cuộc đối đầu công khai giữa lực lượng cách mạng dân chủ với nhà cầm quyền độc tài là dựa vào thực lực, hoàn toàn không giống một trận đấu võ mồm đầy hoang tưởng. Trong tình hình đặc thù Việt Nam hiện nay cũng cần xác định rằng, biểu tình không phải là hình thức đấu tranh ôn hòa thuần túy, chiến tranh biểu tình là một hình thức đấu tranh bạo lực chính trị. Khi cuộc chiến biểu tình đã phát động, lực lượng cách mạng đã chính thức chuyển sang đấu tranh công khai trực diện cùng nhà cầm quyền, lúc ấy, sẽ không có đất để lực lượng cách mạng rút lui hoặc thỏa hiệp.
Mặt khác, mục tiêu đấu tranh của dân chủ là xây dựng một xã hội đa nguyên về chính kiến. Do đó, hiện tượng xuất hiện các ý kiến khác nhau trong xu hướng chung dân chủ là một tất yếu. Chẳng có lý do gì cần phải nhân danh để xóa bỏ hay dập tắt sự dị biệt giữa các ý kiến, trừ phi muốn tạo một hình thức đoàn kết có tính mị dân hoặc cổ xúy cho một định chế độc tài mới.
Đang ở trong nước, người viết muốn đặt vấn đề từ góc độ này. Ở đây thuần tuý là một sự trao đổi, hòng mong qua đó, chúng ta rút ra những đóng góp nhất định cho phong trào chung. Tất nhiên, đối đầu cùng một chế độ độc tài chuyên nghiệp không thể chỉ bằng một lực lượng cách mạng nghiệp dư. Việc chú tâm đào tạo lực lượng cán bộ dân chủ có kỹ năng cao là một mục tiêu sanh tử của các tập thể chính trị dân chủ hôm nay. Nếu trong kinh tế, một trong những vũ khí quyết định thành bại trong nền kinh tế cạnh tranh thế kỷ XXI là kỹ năng của lực lượng lao động thì trong chính trị, kỹ năng làm việc của các cán bộ đấu tranh chính trị sẽ quyết định sự thành bại của cách mạng dân chủ.
Sài gòn, ngày 26/07/2005
(1) Nhà hoạt động dân chủ Vương Bính Chương (Wang Bingzhang) thường trú nhân Hoa Kỳ bị an ninh Trung quốc bắt trên lãnh thổ Việt Nam hồi tháng 07/2002, tòa Thẩm Quyến tuyên án tù chung thân. Theo BBC và RFA ngày 22/01 và 10/02/2003.
Riêng ở hải ngoại, mới đây nhất có lời kêu gọi của phong trào Cửu Bình (www.9binh.com) mời người Việt tự do tham gia tập hội ở Washington DC vào trưa ngày 22/07/2005, kỷ niệm 3 triệu người thoái đảng ở Trung quốc.
(2) Tính đến thời điểm tháng 06/2005, gần 100% các cuộc đình công đã và đang xảy ra đều vi phạm pháp luật nhà nước XHCN; toàn thể những người lao động tham gia đình công đều có nguy cơ bị sa thải hợp pháp, thậm chí bị truy tố trách nhiệm hình sự - nếu giới chủ căn cứ vào bộ Luật Lao động nhà nước XHCN ở các điều 173, 174 và 178.
Tài liệu tham khảo:
- “Political Change in Vietnam: in search of the middle class challenge to the state”, ta"p chí Asian Survey, 2002. Của Martin Gainsborough.
- Tiểu luận “Ðiều kiện hình thành chính thể Dân Chủ tại Việt Nam”; “Quyền Vi Chính”, 2004 & 2005. Của Việt Bào Phạm Văn Bản.
- Tiểu luận “Thử phán đoán cho một lộ trình dân chủ hóa nước nhà”, tháng 03/2005. Của Vân Việt Hà.
- Tiểu luận “Dân chủ hóa Việt Nam - hiện thực và khả năng”, Mùa Xuân 2004. Của Lê Tùng Minh.
- “Tiểu luận số 1: Bảy hạn chế lớn của bất đồng chính kiến ở Việt Nam” tháng 07/2005. Của Lâm Yến.
(Câu Lạc Bộ Dân Chủ Việt Nam, Điện Thư - Số 57, Tháng 4 năm 2006 - Nếu bạn cần nhận điện thư hoặc góp ý, yểm trợ xin liên lạc: caulacbodanchuvietnam@yahoo.com)
Gửi ý kiến của bạn
