Trần Việt Bắc
Năm 1208, Phạm Du là tri phủ Nghệ An làm phản, “cho người đi cướp bóc khắp nơi” (ĐVSKTT) , vua Cao Tông sai hoạn quan Phạm Bỉnh Di đi đánh. Phạm Du thua, “Bỉnh Di tịch biên gia sản của Du rồi đốt hết”. Phạm Du thù Phạm Bỉnh Di. Ông ta cho người về kinh, hối lộ cho các quan và vu cáo là Bỉnh Di giết người vô tội đồng thời kêu oan .
ĐVSKTT diễn tả về chuyện ân oán giữa Phạm Du và Phạm Bỉnh Di như sau:
Kỷ Tỵ, [Trị Bình Long Ứng] năm thứ 5 [1209] : vua sai phụng ngự gọi Du về kinh. Mùa thu, tháng 7, Bỉnh Dư về đến Kinh sư, sắp vào tâu, có người ngăn lại nói rằng: "Lời của Du đã đến tai vua trước rồi, vua còn chưa nguôi giận" . Bỉnh Di nói; "Ta thờ vua hết trung mà bị kẻ gian tặc gièm pha ư" Huống chi là có mệnh vua đòi, ta cón tránh vào đâu"", rồi Bỉnh Di vào. Vua sai bắt, đem giam cùng với con là Phụ ở Thuỷ viện. Sắp đem hành hình thì tướng của Bỉnh Di là bọn Quách Bốc nghe tin đem quân đánh trống hò reo tiến vào, đến ngoài cửa Đại Thành bị người coi cửa chống cự. Bọn Bốc phá cửa tiến vào…”.
Hai cha con Phạm Bỉnh Di bị giết, không thấy ĐVSKTT nói là ai đã làm chuyện này, tuy nhiên ĐVSL nói rõ là Phạm Du cùng với em trai “cầm đồ binh khí của vua giết Bỉnh Di và Phụ”.
Tướng của Bỉnh Di là Quách Bốc và đồng đảng tấn công vào cung, , xông vào kho của hoàng cung lấy của rồi cướp xác hai cha con Phạm Bỉnh Di mang xuống bến Triều Đông (ĐVSL), bến này ở phía đông của thành Thăng Long. Quách Bốc mang quân trở lại cung Vạn Diên để “đón ” (10)Hoàng tử Thầm và Thái tử Sảm cùng với mẹ của Thái tử là Hoàng hậu họ Đàm (An Toàn Hoàng hậu) (11)và hai người em gái (em cùng mẹ), đem về nhà Đoàn thị ở Hải Ấp (theo ĐVSL). Vua Cao Tông lúc này đã lánh đến miền Qui Hóa giang, đây là vùng sông Hồng Hà khá xa về phía tây bắc của kinh đô Thăng Long ( khúc sông nằm trên vùng biên giới tỉnh Phú Thọ và Vĩnh Phúc). Vậy là vua cha thì bỏ chạy lên phía tây bắc, các con cùng vợ là hoàng hậu họ Đàm bị bắt về phía đông nam (Hải Ấp thuộc Nam Định).
Năm 1209: “Rồi ở căn nhà ấy (nhà Đoàn thị ở Hải Ấp-NV), bọn Quách Bốc tôn vương tử Thẩm lên làm vua” (ĐVSL).“Bọn Đàm Dĩ Mông(anh của Đàm hoàng hậu-NV),Nguyễn Chính Lại đều chịu nguỵ chức của Thầm”(ĐVSKTT).
Cờ tới tay.
Bọn Quách Bốc mang hai Hoàng tử, hai Công chúa và Hoàng hậu về Hải Ấp để lập triều đình mới, ông vua mà họ tự phong là Hoàng tử Thầm. Vùng này là nơi họ Trần có nhiều ảnh hưởng, chuyện xung đột giữa Quách Bốc với Trần Lý khó có thể tránh khỏi. Hơn nữa như đã trình bày ở trên Trần Lý là người đang chờ cơ hội và cờ đã tới tay!
Người viết xin thử tìm hiểu việc họ Trần bước vào chính trường như thế nào. Muốn nhập cuộc và chiếm lợi thế thì sự dò xét cũng như móc nối là việc ắt phải có. Tô Trung Từ có lẽ là người làm nhiệm vụ này, ông ta là hậu duệ của Phụ chính đại thần Tô Hiến Thành, nên có thể đã quen biết người của hoàng tộc. ĐVSL viết:“bấy giờ có lẽ gia thần của vương tử Sảm là Lưu Thiện đi theo Nguyên Tổ(là ông Trần Lý)” . Từ câu viết trên ta có thể phỏng đoán là sự móc nối đã thành hình.
Thái tử Sảm (12)có lẽ đã quen biết Tô Trung Từ nên cho Lưu Thiện theo Trần Lý. Lúc này Thái tử vẫn còn đang dưới sự quản thúc của Quách Bốc. Bọn Bốc lập Thẩm làm vua, thì ngôi Thái tử không để làm gì, sinh mạng sẽ khó khỏi tránh kiếp nạn. Lưu Thiện được móc nối và ngả theo Trần Lý để tìm cách cứu Thái tử. Chữ “theo” trong câu viết trên của ĐVSL có thể hiểu là nhận làm nội ứng.
ĐVSL lại viết: “Đến khi Phạm Ngu là người ở Diêu Hào nói rằng: Thẩm tuy lớn nhưng là con thứ, Sảm tuy nhỏ nhưng là con chính, chỉ có hai ông mới la liệu được vậy”. “Hai ông” ở đây là Trần Lý và Tô Trung Từ, Phạm Ngu là một vị quan trong triều, trung thành với Thái tử Sảm. Thấy sự dò xét và móc nối đã xong, Phạm Ngu khuyên hai họ Trần và Tô hưng binh để cứu Thái tử Sảm. Tới đây, người viết lạm nghĩ là nếu Phạm Ngu không khuyên thì Trần Lý và Tô Trung Từ cũng đánh Quách Bốc. Hơn nữa nếu Quách Bốc không trú quân ở Hải Ấp thì Trần Lý cũng tìm Bốc mà đánh. Nắm được Thái tử, và hoàng gia thì Trần Lý và Tô Trung Từ muốn thao túng điều gì cũng được.
Trần Lý và Tô Trung Từ khởi binh để đánh Quách Bốc ngay trong địa bàn của họ. ĐVSKTT không nói tới việc này xảy ra như thế nào ngoài câu viết “cùng nổi lên làm giặc”. ĐVSL cũng không kể về diễn biến này ra sao, chỉ có câu viết tiếp theo là: “Nguyên tổ (Trần Lý-NV) bèn cùng với Phạm Ngu đón vương tử Sam về Lỵ Nhơn lập làm vua, tôn xưng là Thắng Vương và giáng vương tử Thầm làm tước vương”. Câu này nói lên kết quả của diễn biến là Quách Bốc đã thua, Trần Lý và Tô Trung Từ đã cứu được thái tử Sảm, không thấy tài liệu nào nói tới việc bắt hay giết Quách Bốc, người viết phỏng đoán là bọn Bốc đã thua và chạy thoát.
ĐVSL viết tiếp theo câu trên: “Ngay sau đó vương tử Sảm lại trở về Hải Ấp và cư ngụ trong một ngôi nhà ở thôn Lưu gia. Ở đấy thái tử lấy người con gái thứ hai của Nguyên Tổ (Trần Lý-NV) ta làm Nguyên phi. Dùng Đàm Dĩ Mông làm Thái úy, Nguyễn Chánh Lại làm Tham tri chính sự, Nguyên Tổ làm Minh tự, Phạm Tu làm Thượng phẩm Phụng ngự, Tô Trung Từ làm Điện tiền Chỉ huy sứ. Số còn lại mọi người đều có chức vị sai biệt nhau”.
Theo như ĐVSKTT thì Trần Thị Dung, con gái của Trần Lý có sắc đẹp hơn người đã được dùng làm mồi để câu Thái tử Sảm. Mỹ nhân kế có thể dùng tức thời để tạo phương tiện cho mục đích (thật là buồn cho thân phận phái nữ thời phong kiến đã bị lợi dụng nhiều lần để đạt mục đích của cha anh và dòng họ trong lịch sử-Lời NV) . Cuộc hôn nhân này đã là một trong những yếu tố chính cho việc thay đổi triều đại. Tuy nhiên, theo nhận xét riêng về phái tính, thì một người phái nam; ra đời được 14 năm 6 tháng chưa phải là một người trưởng thành. Sử gia Ngô Sĩ Liên có lẽ đã quá lời khi viết: “Thái tử [Sảm] đi lần này là vì nước loạn mà tránh nạn, sao lại buông lòng dâm dục ở ngoài mà tự tiện phong tước cho người”.
Việc Thái tử Sảm lấy Trần Thị Dung làm vợ đều là những dàn xếp có mục đích của ông Trần Lý, Tô Trung Từ, cùng với An Toàn hoàng hậu họ Đàm và Đàm Dĩ Mông (anh hoàng hậu). Chuyện Đàm Thái hậu ghét Trần Thị Dung, vua Huệ Tông (thái tử Sảm) yêu thích bà Dung là chuyện 7 năm sau (1216), khi thời cuộc đã biến đổi. Với cuộc hôn nhân lịch sử này, hai bên đều có lợi. Họ Trần và họ Tô có cơ hội tham chính, Hoàng hậu sẽ có binh lực của hai họ Trần, Tô bảo vệ để có thể về lại cung và lên ngôi Thái hậu sau này, với Đàm Dĩ Mông thì chức Thái uý “ngụy” này có thể trở nên chức Thái úy thực thụ.
Thế là họ Trần đã bắt đầu bước vào chính trường, dù đây chỉ là một “triều đình lưu vong”. Trần Lý được phong chức Minh Tự (13), Tô Trung Từ là em vợ được phong chức Điện tiền chỉ huy sứ (coi quân đội của hoàng cung). Những tước vị được phong có lẽ chỉ là những hứa hẹn của Thái tử Sảm. Qua những diễn biến được kể ở trên, người viết trộm nghĩ là hành động của Thái tử được coi như làm phản, vì Thái tử chưa biết rõ về tình trạng sống chết của vua Cao Tông như thế nào mà đã lập triều đình riêng và phong quan tước bừa bãi.
Nhưng không may, ông Trần Lý đã bị chết trước khi có cơ hội để thực sự tham chính.
ĐVSKTT có một câu viết không rõ ràng nói về việc ông Trần Lý chết là : “Canh Ngọ, [Trị Bình Long Ứng] năm thứ 6 [1210] Mùa xuân, tháng 3, vua sai Thượng phẩm phụng ngự là Đỗ Quảng đem quân đến nhà Tô Trung Từ đón Hoàng thái tử về Kinh sư, còn người con gái [Trần thị] thì về nhà cha mẹ. [Bấy giờ] Trần Lý đã bị bọn giặc khác giết,…”.
Sau khi ông Trần Lý chết (14), binh quyền vào tay người con trai thứ hai của ông là Trần Tự Khánh.
(còn tiếp
9) Có lẽ Phụ là con của Phạm Bỉnh Di trước khi làm hoạn quan, hoặc có thể Phụ là con nuôi, tương tự như trường hợp Lê Văn Khôi là con nuôi của Tả Quân Lê Văn Duyệt (ông là hoạn quan).
10) ĐVSL bản dịch viết là “đón”. “Bắt cóc làm con tin” thì có lẽ đúng với sự việc hơn.
11) ĐVSKTT: “Giáp Dần, [Thiên Tư Gia Thuỵ] năm thứ 9 [1194] , (Tống Thiệu Hy năm thứ 5). Mùa thu, tháng 7, hoàng thái tử Sảm sinh. Phong Đàm Nguyên phi làm An Toàn Hoàng hậu”.
12) Thái tử Lý Sảm (sau là Lý Huệ Tông) sinh tháng 7 năm Giáp Dần (1194). Biến cố xảy ra tháng Giêng năm Kỷ Tỵ (1209), nói chính xác Thì thái tử đã ra đời được 14 năm và 6 tháng.
13) Tước vị cao thời nhà Lý (dưới tước hầu), cũng được dùng trong thời nhà Trần.
14)KĐVSTGCM: “Bấy giờ Trần Lý bị giặc giết chết, con thứ 2 là Tự Khánh lên thay, cai quản quân gia”.
Người viết phỏng đoán là ông Trần Lý bị chết trận khi đánh nhau với Quách Bốc.
Năm 1208, Phạm Du là tri phủ Nghệ An làm phản, “cho người đi cướp bóc khắp nơi” (ĐVSKTT) , vua Cao Tông sai hoạn quan Phạm Bỉnh Di đi đánh. Phạm Du thua, “Bỉnh Di tịch biên gia sản của Du rồi đốt hết”. Phạm Du thù Phạm Bỉnh Di. Ông ta cho người về kinh, hối lộ cho các quan và vu cáo là Bỉnh Di giết người vô tội đồng thời kêu oan .
ĐVSKTT diễn tả về chuyện ân oán giữa Phạm Du và Phạm Bỉnh Di như sau:
Kỷ Tỵ, [Trị Bình Long Ứng] năm thứ 5 [1209] : vua sai phụng ngự gọi Du về kinh. Mùa thu, tháng 7, Bỉnh Dư về đến Kinh sư, sắp vào tâu, có người ngăn lại nói rằng: "Lời của Du đã đến tai vua trước rồi, vua còn chưa nguôi giận" . Bỉnh Di nói; "Ta thờ vua hết trung mà bị kẻ gian tặc gièm pha ư" Huống chi là có mệnh vua đòi, ta cón tránh vào đâu"", rồi Bỉnh Di vào. Vua sai bắt, đem giam cùng với con là Phụ ở Thuỷ viện. Sắp đem hành hình thì tướng của Bỉnh Di là bọn Quách Bốc nghe tin đem quân đánh trống hò reo tiến vào, đến ngoài cửa Đại Thành bị người coi cửa chống cự. Bọn Bốc phá cửa tiến vào…”.
Hai cha con Phạm Bỉnh Di bị giết, không thấy ĐVSKTT nói là ai đã làm chuyện này, tuy nhiên ĐVSL nói rõ là Phạm Du cùng với em trai “cầm đồ binh khí của vua giết Bỉnh Di và Phụ”.
Tướng của Bỉnh Di là Quách Bốc và đồng đảng tấn công vào cung, , xông vào kho của hoàng cung lấy của rồi cướp xác hai cha con Phạm Bỉnh Di mang xuống bến Triều Đông (ĐVSL), bến này ở phía đông của thành Thăng Long. Quách Bốc mang quân trở lại cung Vạn Diên để “đón ” (10)Hoàng tử Thầm và Thái tử Sảm cùng với mẹ của Thái tử là Hoàng hậu họ Đàm (An Toàn Hoàng hậu) (11)và hai người em gái (em cùng mẹ), đem về nhà Đoàn thị ở Hải Ấp (theo ĐVSL). Vua Cao Tông lúc này đã lánh đến miền Qui Hóa giang, đây là vùng sông Hồng Hà khá xa về phía tây bắc của kinh đô Thăng Long ( khúc sông nằm trên vùng biên giới tỉnh Phú Thọ và Vĩnh Phúc). Vậy là vua cha thì bỏ chạy lên phía tây bắc, các con cùng vợ là hoàng hậu họ Đàm bị bắt về phía đông nam (Hải Ấp thuộc Nam Định).
Năm 1209: “Rồi ở căn nhà ấy (nhà Đoàn thị ở Hải Ấp-NV), bọn Quách Bốc tôn vương tử Thẩm lên làm vua” (ĐVSL).“Bọn Đàm Dĩ Mông(anh của Đàm hoàng hậu-NV),Nguyễn Chính Lại đều chịu nguỵ chức của Thầm”(ĐVSKTT).
Cờ tới tay.
Bọn Quách Bốc mang hai Hoàng tử, hai Công chúa và Hoàng hậu về Hải Ấp để lập triều đình mới, ông vua mà họ tự phong là Hoàng tử Thầm. Vùng này là nơi họ Trần có nhiều ảnh hưởng, chuyện xung đột giữa Quách Bốc với Trần Lý khó có thể tránh khỏi. Hơn nữa như đã trình bày ở trên Trần Lý là người đang chờ cơ hội và cờ đã tới tay!
Người viết xin thử tìm hiểu việc họ Trần bước vào chính trường như thế nào. Muốn nhập cuộc và chiếm lợi thế thì sự dò xét cũng như móc nối là việc ắt phải có. Tô Trung Từ có lẽ là người làm nhiệm vụ này, ông ta là hậu duệ của Phụ chính đại thần Tô Hiến Thành, nên có thể đã quen biết người của hoàng tộc. ĐVSL viết:“bấy giờ có lẽ gia thần của vương tử Sảm là Lưu Thiện đi theo Nguyên Tổ(là ông Trần Lý)” . Từ câu viết trên ta có thể phỏng đoán là sự móc nối đã thành hình.
Thái tử Sảm (12)có lẽ đã quen biết Tô Trung Từ nên cho Lưu Thiện theo Trần Lý. Lúc này Thái tử vẫn còn đang dưới sự quản thúc của Quách Bốc. Bọn Bốc lập Thẩm làm vua, thì ngôi Thái tử không để làm gì, sinh mạng sẽ khó khỏi tránh kiếp nạn. Lưu Thiện được móc nối và ngả theo Trần Lý để tìm cách cứu Thái tử. Chữ “theo” trong câu viết trên của ĐVSL có thể hiểu là nhận làm nội ứng.
ĐVSL lại viết: “Đến khi Phạm Ngu là người ở Diêu Hào nói rằng: Thẩm tuy lớn nhưng là con thứ, Sảm tuy nhỏ nhưng là con chính, chỉ có hai ông mới la liệu được vậy”. “Hai ông” ở đây là Trần Lý và Tô Trung Từ, Phạm Ngu là một vị quan trong triều, trung thành với Thái tử Sảm. Thấy sự dò xét và móc nối đã xong, Phạm Ngu khuyên hai họ Trần và Tô hưng binh để cứu Thái tử Sảm. Tới đây, người viết lạm nghĩ là nếu Phạm Ngu không khuyên thì Trần Lý và Tô Trung Từ cũng đánh Quách Bốc. Hơn nữa nếu Quách Bốc không trú quân ở Hải Ấp thì Trần Lý cũng tìm Bốc mà đánh. Nắm được Thái tử, và hoàng gia thì Trần Lý và Tô Trung Từ muốn thao túng điều gì cũng được.
Trần Lý và Tô Trung Từ khởi binh để đánh Quách Bốc ngay trong địa bàn của họ. ĐVSKTT không nói tới việc này xảy ra như thế nào ngoài câu viết “cùng nổi lên làm giặc”. ĐVSL cũng không kể về diễn biến này ra sao, chỉ có câu viết tiếp theo là: “Nguyên tổ (Trần Lý-NV) bèn cùng với Phạm Ngu đón vương tử Sam về Lỵ Nhơn lập làm vua, tôn xưng là Thắng Vương và giáng vương tử Thầm làm tước vương”. Câu này nói lên kết quả của diễn biến là Quách Bốc đã thua, Trần Lý và Tô Trung Từ đã cứu được thái tử Sảm, không thấy tài liệu nào nói tới việc bắt hay giết Quách Bốc, người viết phỏng đoán là bọn Bốc đã thua và chạy thoát.
ĐVSL viết tiếp theo câu trên: “Ngay sau đó vương tử Sảm lại trở về Hải Ấp và cư ngụ trong một ngôi nhà ở thôn Lưu gia. Ở đấy thái tử lấy người con gái thứ hai của Nguyên Tổ (Trần Lý-NV) ta làm Nguyên phi. Dùng Đàm Dĩ Mông làm Thái úy, Nguyễn Chánh Lại làm Tham tri chính sự, Nguyên Tổ làm Minh tự, Phạm Tu làm Thượng phẩm Phụng ngự, Tô Trung Từ làm Điện tiền Chỉ huy sứ. Số còn lại mọi người đều có chức vị sai biệt nhau”.
Theo như ĐVSKTT thì Trần Thị Dung, con gái của Trần Lý có sắc đẹp hơn người đã được dùng làm mồi để câu Thái tử Sảm. Mỹ nhân kế có thể dùng tức thời để tạo phương tiện cho mục đích (thật là buồn cho thân phận phái nữ thời phong kiến đã bị lợi dụng nhiều lần để đạt mục đích của cha anh và dòng họ trong lịch sử-Lời NV) . Cuộc hôn nhân này đã là một trong những yếu tố chính cho việc thay đổi triều đại. Tuy nhiên, theo nhận xét riêng về phái tính, thì một người phái nam; ra đời được 14 năm 6 tháng chưa phải là một người trưởng thành. Sử gia Ngô Sĩ Liên có lẽ đã quá lời khi viết: “Thái tử [Sảm] đi lần này là vì nước loạn mà tránh nạn, sao lại buông lòng dâm dục ở ngoài mà tự tiện phong tước cho người”.
Việc Thái tử Sảm lấy Trần Thị Dung làm vợ đều là những dàn xếp có mục đích của ông Trần Lý, Tô Trung Từ, cùng với An Toàn hoàng hậu họ Đàm và Đàm Dĩ Mông (anh hoàng hậu). Chuyện Đàm Thái hậu ghét Trần Thị Dung, vua Huệ Tông (thái tử Sảm) yêu thích bà Dung là chuyện 7 năm sau (1216), khi thời cuộc đã biến đổi. Với cuộc hôn nhân lịch sử này, hai bên đều có lợi. Họ Trần và họ Tô có cơ hội tham chính, Hoàng hậu sẽ có binh lực của hai họ Trần, Tô bảo vệ để có thể về lại cung và lên ngôi Thái hậu sau này, với Đàm Dĩ Mông thì chức Thái uý “ngụy” này có thể trở nên chức Thái úy thực thụ.
Thế là họ Trần đã bắt đầu bước vào chính trường, dù đây chỉ là một “triều đình lưu vong”. Trần Lý được phong chức Minh Tự (13), Tô Trung Từ là em vợ được phong chức Điện tiền chỉ huy sứ (coi quân đội của hoàng cung). Những tước vị được phong có lẽ chỉ là những hứa hẹn của Thái tử Sảm. Qua những diễn biến được kể ở trên, người viết trộm nghĩ là hành động của Thái tử được coi như làm phản, vì Thái tử chưa biết rõ về tình trạng sống chết của vua Cao Tông như thế nào mà đã lập triều đình riêng và phong quan tước bừa bãi.
Nhưng không may, ông Trần Lý đã bị chết trước khi có cơ hội để thực sự tham chính.
ĐVSKTT có một câu viết không rõ ràng nói về việc ông Trần Lý chết là : “Canh Ngọ, [Trị Bình Long Ứng] năm thứ 6 [1210] Mùa xuân, tháng 3, vua sai Thượng phẩm phụng ngự là Đỗ Quảng đem quân đến nhà Tô Trung Từ đón Hoàng thái tử về Kinh sư, còn người con gái [Trần thị] thì về nhà cha mẹ. [Bấy giờ] Trần Lý đã bị bọn giặc khác giết,…”.
Sau khi ông Trần Lý chết (14), binh quyền vào tay người con trai thứ hai của ông là Trần Tự Khánh.
(còn tiếp
9) Có lẽ Phụ là con của Phạm Bỉnh Di trước khi làm hoạn quan, hoặc có thể Phụ là con nuôi, tương tự như trường hợp Lê Văn Khôi là con nuôi của Tả Quân Lê Văn Duyệt (ông là hoạn quan).
10) ĐVSL bản dịch viết là “đón”. “Bắt cóc làm con tin” thì có lẽ đúng với sự việc hơn.
11) ĐVSKTT: “Giáp Dần, [Thiên Tư Gia Thuỵ] năm thứ 9 [1194] , (Tống Thiệu Hy năm thứ 5). Mùa thu, tháng 7, hoàng thái tử Sảm sinh. Phong Đàm Nguyên phi làm An Toàn Hoàng hậu”.
12) Thái tử Lý Sảm (sau là Lý Huệ Tông) sinh tháng 7 năm Giáp Dần (1194). Biến cố xảy ra tháng Giêng năm Kỷ Tỵ (1209), nói chính xác Thì thái tử đã ra đời được 14 năm và 6 tháng.
13) Tước vị cao thời nhà Lý (dưới tước hầu), cũng được dùng trong thời nhà Trần.
14)KĐVSTGCM: “Bấy giờ Trần Lý bị giặc giết chết, con thứ 2 là Tự Khánh lên thay, cai quản quân gia”.
Người viết phỏng đoán là ông Trần Lý bị chết trận khi đánh nhau với Quách Bốc.
Gửi ý kiến của bạn
