(LGT: Tuổi nào cũng có những khó khăn, nhung ở tuổi già, khó khăn dường như nhiều hơn và hơi khó giải quyết, nhất là về mặt tinh thần.
Mời quý vị đọc một vài góp ý “gỡ mối tơ lòng”của bác sĩ Nguyễn Đức Phùng, là người có rất nhiều kinh nghiệm chuyên môn về bệnh Tâm Thần, hiện đang hành nghề ở Florida- Bác sĩ Nguyễn Ý Đức)
Cơ thể con người có những cơ chế tự vệ để đối phó với những hoàn cảnh bất lợi của cuộc đời một cách trưởng thành. Đó là: sự tiên liệu (Anticipation), kiềm chế loại bỏ ( Suppression), lòng vị tha (Altruism ) và tinh thần hài hước (Humor).
1: TIÊN LIỆU:
Trong Tam Quốc Chí, Khổng Minh đã tiên liệu tất cả và đại đa số trường hợp sự việc đã xảy ra y như ông đã dự liệu, một ít trường hợp có vẻ huyền bí là tại vì hậu thế đã không hiểu nội tình nên vô tình hay cố ý viết như thế vì quá thán phục ông !
Trước khi chết, trong lúc dặn dò Trần Quang Diệu, vua Quang Trung Nguyễn Huệ cũng đã tiên liệu rằng Nguyễn Ánh sẽ kéo quân ra tiêu diệt nhà Tây Sơn, các tướng sĩ của ông sẽ bị giết không có đất mà chôn ! Nguyễn Hoàng liền nhờ chị xin với chông là Trịnh Kiểm cho vào trấn thủ Thuận Hóa để tránh bị tiêu diệt khi người anh của ông là Nguyễn Uông bị chết bất ngờ.
Khổng Minh đã tiên liệu như thần vì ông có một sự hiểu biết sâu xa trong nhiều lãnh vực kể cả tâm lý xã hội học, ông đã nhiên cứu tỉ mỉ đối phương và hoàn cảnh trước khi hành động, một trí thông minh quyền biến phi thường , một thí dụ là cuộc thiệt chiến quần nho (đấu khấu với các quan văn của Đông Ngô), và ông có khả năng nghĩ ra nhiều cách đối phó, kế sách, cho một vấn đền trong chốc lát, như có nhiều cách giải cho một bài toán vậy.
Còn Nguyễn Huệ, Nguyễn Hoàng cũng như những người sáng lập triều đại ở mọi thời, đều là những con người xuất sắc, đặc biệt là tiên liệu để đi trước thời cuộc, thành người chủ động, đặt đối phương vào thế bị động bất ngờ và chỉ phản ứng theo thời cuộc, và như thế là sẽ bị trúng kế.
Trong cuộc chiến tranh Quốc- Cộng vừa qua, ta thấy phía Cộng Sản đã có một sự tiên liệu và chuẩn bị sửa soạn cho cuộc chiến ngay sau khi ký hiệp ước Geneve. Họ đã cấy người, cài người và dấu lại vũ khí tại miền nam để có thể phát động lại cuộc chiến một khi hiệp định không được thi hành. Trong suốt cuộc chiến, miền nam chỉ phản ứng theo thời cuộc chứ không tiên liệu để đi trước thời cuộc. Cả miền nam đã bàng hoàng ngơ ngác khi bị Mỹ rút bỏ và đầu hàng vô điều kiện, nghĩa là chỉ có thua hay là huề chứ không thể có thắng được trong cuộc chiến đó! Một số đã ở lại vì đã không tiên liệu trước là phải làm gì khi Mỹ bỏ chạy và miền nam đầu hàng.
Trong lãnh vực tâm thần, nếu ta biết tiên liệu về những hậu quả đau khổ của những thất bại quan trọng , những bịnh tật hiểm nghèo, những cuộc tình tan vỡ, sự nghiệp bị phá sản, sự chết chóc của mình và người thân, nói chung là những mất mát, khủng hoảng to lớn ( big losses, crises )…thì chúng ta sẽ chịu đựng, đối phó , đương đầu với những đau khổ ấy một cách có hiệu quả hơn, ít tổn thất hơn, giống như đã được chủng ngừa , đã tập luyện với đau khổ đó rồi vậy. Vì ước đoán trước thì sẽ nghĩ đến cách đối phó, giải quyết vấn đề ( problem- solving ), hay là chấp nhận thật tế mà không bị lừa bịp, gạt gẫm, bị hy sinh vô ích, hay vô tình trở thành những chướng ngại cho qúa trình thay đổi có lợi cho chính chúng ta .
Tiên liệu và giải quyết vấn đề vật chất cho tuổi già là lợi tức ( income ) và vấn đề y tế. Nếu bạn ở Mỹ thì có lẽ sẽ không phải là một vấn lớn, vì bạn sẽ là một trong hàng chục triệu người Mỹ cao niên đang nhờ vào những chương trình, chính sách của liên bang. Còn nếu muốn có một cuộc sống vật chất thoải mái hơn thì bạn phải tiên liệu trước, phải có kế hoạch planning để có tiền hưu, tiền an sinh xã hội, tiền lời từ những đầu tư và tiết kiệm v.v..
2: KIỀM CHẾ, LOẠI BỎ
Nguyên tánh, bản tính thật của con người là ác, lịch sử của con người là những cuộc chiến tranh nóng và lạnh, xung đột giữa người và người không bao giờ dứt. Tới thế kỷ 12, bọn Mông Cổ của Thành Cát Tư Hãn còn thi đua nhau cướp của giết người, chiếm đất và bắt người làm nô lệ. Mãi tới thế kỷ thứ 17, các nước châu Âu vẫn còn dùng vũ lực đi khắp nơi để chiếm đóng, bắt những con người khác làm nô lệ, những nước yếu làm thuộc địa, tới nay vẫn còn những cuộc chiến tranh diệt chủng, còn tình thương và những tính cao thượng bác ái vị tha, công bằng dân chủ là những tiến bộ đạt được qua sự dạy dỗ từ cha mẹ, xã hội , môi trường chung quanh khi đứa bé lớn lên dần, và đó là những tiến bộ, thành quả mà nhân loại đã và đang tiếp tục đạt được qua biết bao tranh đấu, khám phá của những nhà tư tưởng.
Những tiến bộ về tư tưởng đạo đức của con người cũng như những tiến bộ của khoa học, tùy thuộc vào những khám phá trước đó và mỗi ngày một tinh vi hơn. Tính bản ác ấy (tham, sân, si, bạo hành, ngông cuồng tự cao tự đại, khao khát của dục tính..v.v.) luôn luôn có sẵn đó và sẽ xảy ra khi gặp cơ hội , tùy theo mức độ mãnh liệt đã gây ra không biết bao đau khổ cho mình và cho đồng loại. Cho nên nhận biết và kiềm chế hay loại bỏ nó đã là mối bận tâm của những nhà đạo đức, tôn giáo và luật pháp nữa.
Ở đây chúng ta chỉ bàn về mặt tinh thần. Một cách ngắn gọn là khi thấy những tạp niệm này hiện ra trong đầu là nên đè nén, kiềm chế và loại bỏ ngay. Nếu không được vì quá mãnh liệt như khi đang nộ khí xung thiên như nước vỡ bờ thì chuyển cái sức mạnh ào ạt đó sang một việc khác như bỏ ra ngoài chạy bộ, đánh vào một bao cát như tập boxing... Hay là thay vì vất vả với chuyện tình dục thì thay thế bằng chuyên nghề vẽ tranh khỏa thân, hay nặn tượng thần vệ nữ, đấy cũng là một nghề khá nổi tiếng và được xã hội chấp nhận. Còn người vũ phu bạo hành thì đi làm nghề chẻ đá granite rất thịnh hành tại miền trung nước ta, tha hồ mà đập. Làm như vậy tức là đã thăng hoa những cái xấu của mình ( sublimation ) chuyển sang một việc hữu ích hơn...v.v..
3: BÁC ÁI, VỊ THA VÌ NGƯỜI
Cứ làm thử sẽ biết ngay kết quả. Khi chúng ta ra tay giúp đỡ một người bị nạn, ngay cả một việc rất nhỏ mọn như đứng dậy nhường ghế cho một cụ già trên xe bus, trong phòng chờ đợi…lập tức ta sẽ cảm thấy một cảm giác nhẹ nhàng dễ chịu xuất hiện trong lòng ta, và tức khắc ta cũng cảm thấy cái giá trị và nhân cách của mình xuất hiện ngay sau đó. Công việc ta làm cho người khác càng khó khăn, càng đòi hỏi nhiều cố gắng và hy sinh, chúng ta càng cảm thấy nhiều sung sướng hơn, giá trị của ta càng tăng và lạ lùng hơn nữa là ta thấy được giá trị của cuộc đời ( meaning of life ) mà tự nó thì không biết là gì cả ! Bill Gates và Buffett đã đạt được tất cả bằng tiền bạc nhưng nói cho cùng thì vẫn chỉ là ích kỷ cho cá nhân nên vẫn còn chưa thấy ý nghĩa của cuộc đời cho tới lúc trở thành nhà từ thiện !
4: HÀI HƯỚC
Cười được là thoải mái rồi. Vì tiếng cười như đã lấy đi cái phần cảm xúc nóng bỏng căng thẳng và dễ bùng nổ nhất, như viên đạn đã lấy đi cái ngòi nổ, sau đó chỉ còn là một thực thế nhẵn nhụi, đơn giản của viên đạn không thể bắn để giết người nữa. Cho nên, cười được thì nên cười, dễ cho ta và cho người.
CÁI KHỔ CỦA NGƯỜI GIÀ:
1: KHỦNG HOẢNG, MẤT MÁT LIÊN TỤC:
Hôm 11 tháng 7, bác sĩ Nguyễn Ý Đức có nhờ tôi nói một đề tài về cái khổ của người già trên đài Viet Nam Hải Ngoại, cái mà tôi nghĩ đến và nói đầu tiên là những khủng hoảng liên lục của người già do sự mất mát gây ra, nếu như ta không tiên liệu trước.
Người già là người từ 65 tuổi trở lên, là tuổi mà đại đa số nhân loại chọn về hưu, mọi hoat động chính thức trong bộ máy sản xuất bằng chân tay hay trí tuệ bị chấm dứt trên lý thuyết và cá nhân trở thành một kẻ bên lề xã hội.
Về vật chất, lợi tức sẽ bị giảm, những liên hệ với đồng nghiệp bị cắt đứt, địa vị và quyền lợi rõ ràng là mất hay bị suy giảm rõ rệt. Tất cả sẽ kéo theo sự xáo trộn toàn bộ về đời sống vật chất và tinh thần của cá nhân và gia đình.
Ở lứa tuổi này, thì đủ thứ bịnh, và nếu bịnh tật lấy đi một chức năng nào đó như bị bại liệt chẳng hạn, là một khủng hoảng ảnh hưởng đến cả gia đình.
Lại còn rải rác đó đây, bạn bè, người thân cùng thế hệ bắt đầu ra đi càng lúc càng nhiều, kể cả vợ hay chồng của chính các cụ .
Mỗi cái mất mát là một khủng hoảng vì đã lấy đi một phần cuộc sống của người già, đã thu hẹp lại, cắt bớt đi (deficit), và nhắc nhở cho họ biết là cái chết của chính mình cũng đang tới !
Giàu hay nghèo, sang hay hèn…rồi cũng sẽ bị mất mát, khủng hoảng không tránh được. Cho nên cách trị liệu là bù vào, thay thế những mất mát đó, thiếu cái gì thì thay vào, thế vào bằng cái tương tự ( a replacement ). Như khi bị mất vợ hay chồng thì nên tái giá nếu có thể. Không còn bạn bè đồng nghiệp nơi làm việc thì nên vào những hội cao niên, đồng hương , hội ái hữu , tổ chức này tổ chức kia. Không còn là bộ trưởng, giám đốc thì lại làm chủ tịch, hội trưởng, trưởng ban, cố vấn của hội này hội kia. Không có hội sẵn thì lập ra hội để mà làm ông nọ bà kia.và để giúp đỡ nhau. Thời đại tin học thì có diễn đàn, forum, hãy gia nhập vào nếu nó giúp ta sống lại được cái thưở tung hoành hống hách những ngày xưa của con hổ nhớ rừng ! hay ít ra cũng là một senior citizen đầy kính nể !
2: NGƯỜI GIÀ HAY NÓI CHUYỆN CŨ
Dân gian ta đã nhận thấy người già hay nói chuyện cũ, Nhà tâm lý học Erik Erikson cũng nhận thấy thế khi ông nghiên cứu những giai đoạn phát triển của đời sống con người, giai đoạn trên 65 tuổi gọi là : giai đoạn hài lòng hay thất vọng ( integrity versus despair stage ).
Khi về hưu, ta sẽ thấy có 2 trường hợp:
Nhóm thứ nhất, là những người coi về hưu là cơ hội để an hưởng tuổi già. Họ đã tiên liệu và sửa soạn tất cả tinh thần và vật chất cho giai đoạn đó. Nhóm người này thường là những người khá giả, khá thành công trong cuộc sống, vật chất, tiền tài, danh vọng và con cái cũng đã trưởng thành. Họ hài lòng vì cảm thấy cuộc sống có ý nghĩa, sứ mạng đã hòan thành (mission accomplished ).
Nhóm thứ 2 về hưu trong thiếu thốn, hay thất vọng vì đã thất bại trong cuộc đời, vô danh tiểu tốt, còn nhiều chuyện chưa giải quyết xong nhưng bây giờ đã không còn cơ hội nữa, tuổi già đối với họ là những chuỗi ngày thất vọng ! Cả hai nhóm đều ưa nói về quá khứ.
Nhóm thành công thì nói về sự thành công của mình đã đành, nhóm thất bại cũng nói, đó có thể là những bào chữa cho những sai lầm mà chính họ cũng không thể chấp nhận được như hồi ký của những bại tướng, của những chính trị gia lỡ thời; Có thể đó là những than thân trách phận, những oán trách bất công, những bực tức đổ lỗi cho lý do này lý do kia, cho nên giờ đây lòng vẫn không yên ! …
Chúng ta có thể làm gì cho họ " Nhớ rằng mỗi một con người dù thất bại, xấu xa đến đâu, nếu ráng tìm cũng sẽ thấy một vài điểm đáng khen nào đó, dù là thằng ăn trộm chuyên nghiệp như thằng Ất ở quê tôi cũng có điểm nổi tiếng. Hắn đi ăn trộm tứ xứ nhưng không bao giờ ăn trộm tại quê Diêu Trì, mà lại còn rất lịch sự, tử tế giúp đỡ cho người chung quanh nữa...
Cho nên giúp người già là cho họ có cơ hội nhớ lại, nói ra những cái tự hào của họ, hay tìm và chỉ cho họ thấy những điểm tốt, cao quí mà họ không biết, để họ thấy mình cũng có giá trị chứ không phải là hoàn toàn thất bại hay thất vọng!
Nhớ nhé, phải khêu gợi để cho họ nói chứ không nên vì nghe chuyện cũ hoài mà tỏ ra nhàm chán làm cho họ cụt hứng, và cố tìm ít nhất là một cái tốt để nói với họ.
3: CHẾT VÀ SỢ CHẾT.
Ai lại không chết, nhưng có người sợ chết có người không.
Khi còn trẻ thì chuyện chết không ai nghĩ tới làm gì vì còn xa lắc xa lơ, nhưng sau 65 tuổi là tuổi gần đất xa trời, ai ai cũng nghĩ đến cái ngày đó.
Cũng có 2 trường hợp:
Nhóm thứ nhất, những người thành công, hài lòng với cuộc đời thì sự chết chỉ là một mắt xích, một giai đoạn của một chu kỳ của cuộc sống ( cycle of life ), coi như sứ mệnh đã hoàn tất ( mission accomplished ) là một sự toàn vẹn. Con cháu họ sẽ tiếp tục sự sống của họ. Những chính trị gia tên tuổi, những tướng lãnh tài ba, những nhà khoa học có cống hiến cho nhân loại, những văn hào làm thay đổi tư tưởng của thời đại., những nhà từ thiện đã làm dịu bớt đau thương cho những con người bất hạnh, khốn khổ., những đạo quân chiến đấu vì chính nghĩa , những ông cha, bà mẹ đã hy sinh cả cuộc đời cho con cái, giờ đây dù phải sống trong nghèo khổ bần hàn, tất cả đều không còn sợ chết nữa, vì họ đã tìm thấy ý nghĩa của cuộc sống này, họ đã tìm thấy sứ mạng và sứ mạnh ấy đã hòan thành ! Họ chết nhưng tên tuổi của họ sẽ còn mãi với thời gian, đấy là sự integrity.
Còn nhóm thứ 2 là nhóm đã không tìm thấy ý nghĩa của cuộc sống, bây giờ thì trễ quá rồi, không còn cơ hội để làm được nữa, nên sự chết là một đe dọa, một sự trừng phạt đối với họ. Cho nên họ thường tức giận cho số phận, nghĩ rằng mình đã bị đối xử bất công, nên hay nảy sinh ra hận thù ghen ghét, rồi lại thấy mình tội lỗi xấu xa vì lòng hận thù ghen ghét ấy..Cứ như thế trong cái vòng lẩn quẩn dể dưa đến: trầm cảm ( depression), lo âu (anxiety) và hỉ nộ ái ố hận thù ghen ghét ( hostility ).
Cho nên khi gặp một người già có triệu chứng trầm cảm, lo âu, tính khí bất thường và sợ chết, ngoài sự trị liệu bằng thuốc men, ta phải tìm hiểu xem họ đang nghĩ gì và cảm thấy gì để giúp họ giải quyết những gì mà họ chưa làm được, chưa làm xong, hay những gì còn vương vấn trong tư tưởng vế cuộc đời và sự chết, có hay không có kiếp sau, địa ngục, thiên đường cùng với tội lỗi..v.v..
Tôn giáo cũng rất hữu ích trong lúc này. Vì phần lớn những người này hay xử dụng những cơ chế tự vệ ấu trĩ chưa trưởng thành (immature ), hay dằn vặt bất an ( neurotic ) cho nên giúp họ đối phó với hoàn cảnh bằng những cơ chế trưởng thành là tốt nhất.
Cách trị liệu giúp cho người già sợ chết: là giúp họ tìm ý nghĩa của cuộc đời, là trở nên vị tha bác ái vì người ( Altruism ) mà ai ai cũng có thể làm được. Nghèo thì làm theo khả năng của mình như tình nguyện làm công quả cho chùa, nhà thờ, viện dưỡng lão, viện mồ côi. Còn giàu thì về VN đi làm từ thiện.đóng góp tiền cho những nhóm thiện nguyện của đồng hương về VN mổ mắt, mổ hàm ếch, phục hồi chức năng cho những trẻ tật nguyền ..v.v..Còn có tài kinh bang tế thế thì giúp cho đất nước phát triển nhanh hơn, mạnh hơn để sớm thoát ra khỏi cảnh chậm tiến và nghèo khổ..v.v.
.Tuổi này mà con hận thù, thất tình lục dục, hỉ nộ ái ố thì khó mà tìm bình an trong lòng, cho nên khi có những tạp niệm này nổi lên là nên dè nén, dẹp bỏ như đã kể trên ( suppression ), hoặc thay đổi đi, chuyển sự hận thù ấy thành những hành động có lợi. Ví dụ chúng ta thường đồng hóa CS với nghèo đói và ngu dốt, thời thế đã thay đổi nghiêng về phía ta, thì ta chuyển cái năng lượng của hận thù CS đó thành những hoạt động làm cho dân giàu nước mạnh và nâng cao dân trí như chuyển giao khoa học kỹ thuật cho thế hệ trẻ tại VN, nâng cao dân trí về tự do dân chủ…để mở toang đất nước.. Đây có thể là một trong nhiều cách thay đổi chế độ hay nhất.
Những người già sống một mình cũng sợ chết vì họ sợ khi đau yếu bất thường mà không ai biết để giúp đỡ, sẽ phải chết lẻ loi một mình. Trường hợp này thì nên vào viện dưỡng lão hay nên chấp nhận sự giúp đỡ của con cháu, sống chung trong một đại gia đình.v.v…
Kết Luận
Tóm lại, khó khăn của người già tuy có nhiều, nhưng cũng không phải là nan giải, nếu ta biết cách thích nghi, đối phó.
Bác sĩ Nguyễn Đức Phùng
Daytona Beach, FL
Gửi ý kiến của bạn
