Viễn ảnh ô nhiễm arsenic trong nguồn nước sinh hoạt ở Việt Nam, đã không còn là nghi vấn.
Đây là một sự thật. Ngày 21/6 vừa qua, Đại diện Cơ quan y tế Thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Thế giới (UNICEF) cùng Bộ Y tế VN đã thảo luận về tình trạng ô nhiễm arsenic ở VN và đã đi đến kết luận là tình hình ở một vài địa phương rất nghiêm trọng như ở Bangladesh, nơi được đánh giá là có độ ô nhiễm cao nhất thế giới. UNICEF còn ước tính là ở VN hiện tại có độ trên 10 triệu nạn nhân đã bị nhiễm hoá chất nầy.
Được biết TS MTT đã bỏ ra nhiều năm để khảo sát tình trạng arsenic trong đất và nước ở Việt Nam. Ông đã thử nghiệm hàng trăm mẫu nước từ Bắc chí Nam từ năm 1999 cho đến nay. Tạp chí KH&MT hôm nay xin được phỏng vần TS MTT về vấn đề ô nhiễm trên.
- Hỏi: Thưa TS, nguyên do nào khiến cho TS hướng đến vấn đề nhiễm độc arsenic trong môi trường nước ở Việt Nam"
- Đáp: Thưa anh, là một chuyên viên trong việc quản lý và xử lý môi trường tại Hoa kỳ gần 20 năm, chúng tôi đã hằng lưu tâm đến những vấn đề môi sinh liên quan đến ô nhiễm nguồn nước, đất và không khí. Nhưng từ khi Hội nghị Thượng đỉnh về Toàn cầu hóa tại Rio de Janeiro năm 1992 tại Ba Tây, vấn đề Việt Nam trở thành ưu tiên hàng đầu của chúng tôi trong nghiên cứu.
Năm 1997, chúng tôi đã đóng góp về tình trạng ô nhiễm nguồn nước ở thành phố Hồ chí Minh trong ngày Đại hội của Hội Khoa học & Kỹ thuật Việt Nam (VAST) tại khách sạn Hyatt, Garden Grove. Tiếp theo đó, trong năm 1998, chúng tôi đã cảnh báo vấn nạn D D T và nitrate hiện diện trong nguồn nước ở ĐBSCL. Và sau cùng, ô nhiễm arsenic trong nguồn nước trở thành trọng tâm nghiên cứu của chúng tôi sau khi vấn đề arsenic ở Bangladesh và Tây An độ đã được thế giới xem như là một thảm nạn của thế kỷ. Thảm nạn nầy ảnh hưởng lên hơn 50 triệu người sống trong vùng sau hơn 25 năm được UNICEF tài trợ, khoan đào hơn 4 triệu giếng với mục đích để cho người dân có nguồn "nước sạch".
- Hỏi: Có phải vì Bangladesh mà anh nghĩ đến vấn đề tương tự của Việt Nam không"
- Đáp: Thưa anh, sông Hằng hà (Ganges) bắt nguồn từ rặng Hy Mã Lạp sơn mang phù sa xuống đồng bằng hạ lưu là Bangladesh; hiện tượng nầy cũng tương tự như sông Cửu Long, phát nguồn từ cao nguyên Tây Tạng, và ĐBSCL là hạ lưu sau cùng của dòng sông trước khi chảy vào biển Thái Bình. Cấu trúc của hai cao nguyên ở vào niên đại đệ tứ. Phù sa có màu rỉ sắt quen thuộc ở miền Nam Việt Nam, đó chính là arseno-pyrite với công thức hóa học là As-FeS2. Chất nầy mang nguồn arsenic trong thiên nhiên và không hòa tan trong nước.
Chính vì lý do tương tự sau khi so sánh hai dòng sông khiến cho chúng tôi lưu tâm đến vấn đề nhiễm độc arsenic tại Viêt Nam. Từ xa xưa, người dân ĐBSCL có thói quen đánh phèn bằng hàn the (borax) hay phèn chua trước khi dùng. Theo năm tháng phù sa tích tụ ở trong lòng đất sâu. Trong khi đào giếng, arseno-pyrite tiếp xúc với oxy trong không khí và qua phản ứng oxyd hóa và khử, arsenic được phóng thích, hòa tan trong nước dưới dạng arsenite và arseniate, chính chất sau cùng là nguyên nhân làm nhiễm độc nguồn nước.
- Hỏi: Qua kinh nghiệm của Bangladesh, anh đã đặt vấn đề với Quỹ Nhi Đồng LHQ (UNICEF) vào thời điểm nào và về vấn đề gì"
- Đáp: Với mục đích truy tìm thêm thông tin, chúng tôi, qua email, đã hội ý với giáo sư Chappel, thuộc viện đại học Colorado ở Denver, và là Điều tra viên chính (Chief Investigator) của Hoa kỳ về điều tra và xử lý ô nhiễm tại Bangladesh. Chúng tôi cũng nhiều lần trao đổi với giáo sư qua các Hội nghị Quốc tế về Arsenic tổ chức hàng năm tại San Diego. Mãi đến đầu năm 1999, chúng tôi mới có điều kiện trực tiếp đặt vấn đề với cơ quan UNICEF có trụ sở đặt tại Hà Nội qua một tài liệu nghiên cứu ban đầu do chúng tôi soạn thảo
- Hỏi: Công việc phân tích mẫu nước của TS ở Việt Nam để tìm biết vấn đề ô nhiễm arsenic đã diễn ra trong thời gian từ 1/99 đến nay. Xin TS cho biết về cách thức lấy mẫu nước, ai đã làm công việc phân tích và mục đích để làm gì"
- Đáp: Với những trao đổi trực tiếp và qua các tài liệu tham khảo về nguy cơ ô nhiễm arsenic trên thế giới, chúng tôi bắt đầu thu thập dữ kiện. Qua bạn bè và thân nhân có dịp về thăm quê hương, chúng tôi chuẩn bị sẳn các chai lọ đặc biệt để chứa mẫu nước và nhờ họ đi lấy mẫu ở tất cả những nơi đã thăm viếng. Các mẫu nước được thu thập từ Hà Nội đến tận vùng ĐBSCL và được phân tích tại Hoa kỳ.
Kết quả đã được công bố trong ngày Hội thảo do HKHKTVN tổ chức tại đại học Santa Ana vào tháng 11, 2000. Tuy là kết quả ban đầu và cần phải phân tích thêm nhiều mẫu nữa, nhưng chúng tôi có thể kết luận rằng nguồn nước ở nhiều vùng tại ĐBSCL đã bắt đầu bị nhiễm độc arsenic. Các mẫu nước thu thập đã được phân tích tại phòng thí nghiệm ở California do chính chúng tôi phụ trách về an toàn sản phẩm và kiểm soát phẩm chất. Có tất cả 22 kim loại, 70 hợp chất hữu cơ, và 7 anions đã được phân tích cho mỗi mẫu. Mục đích của các cuộc phân tích nầy là để truy tìm sự hiện diện của arsenic, cùng các hợp chất hữu cơ trong nước. Chúng tôi đã phân tích các mẫu nước ở nhiều nơi trong những tỉnh ở miền Nam sau đây: Biên Hòa, Sàigòn, Tân An, Mỹ Tho, Gò Công, Bến Tre, Vĩnh Long, Cần Thơ, Trà Vinh, Châu Đốc, Sóc Trăng, Sa Đéc và Tân Châu. Hiện tại ở nhiều nơi, nồng độ arsenic đã đạt đến mức giới hạn của tiêu chuẩn an toàn do Liên Hiệp Quốc quy định là 10 ug/L (ppb - phần tỷ).
- Hỏi: Xin hãy tạm ngừng ở đây để nói một vài điều về arsenic. Nó là một kim loại có sẳn trong lòng đất, từ đó nó thẩm lậu vào nước ngầm ở sâu dưới đất. Còn có xuất xứ nào khác khiến có arsenic trong nước không, thưa TS"
- Đáp: Ngoài sự hiện diện của arsenic dưới dạng phù sa arseno-pyrite như đã nói trên, các cuộc nghiên cứu năm 1999 do TS Gustafson (Thụy Điển) tại ĐBSCL cho thấy hàm lượng của arsenic trong đất ở vùng nầy khá cao từ 20 - 130 mg/Kg so với mức trung bình trong thiên nhiên là 4 mg/Kg. Thêm nữa, việc xử dụng quá tải các loại phân bón, thuốc bảo vệ thực vật cũng có thể là một nguồn cung cấp arsenic trong nguồn nước và lòng đất vì arsenic là một trong những tác nhân chính trong việc điều chế các loại thuốc kể trên.
- Hỏi: Nói đến nhiễm độc bởi arsenic, vậy những ảnh hưởng đối với sức khỏe của con người như thế nào"
- Đáp: Đây là một ảnh hưởng dài hạn. Trường hợp xảy ra ở Bangladesh cho chúng ta rõ nét về di hại do sự hiện diện của arsenic trong nguồn nước. Tùy theo mức độ xâm nhập vào cơ thể con người, những hội chứng do sự nhiễm độc arsenic thay đổi theo thời gian. Từ việc da ở lòng bàn tay, bàn chân cho đến vùng da ở trước ngực trở thành đen sậm do việc arsenic tích tụ trong cơ thể từ 5 đến 10 năm. Đó là một trong những chứng bịnh có tên là arsenicosis.
Sau hơn 15 năm bị nhiễm độc, các bộ phận trong cơ thể như gan, thận, lá lách bị sưng to, hệ thống thần kinh, đường hô hấp bị suy thoái. Sau hơn 20 năm trở đi, các chứng ung thư gan, lá lách, bàng quan, thận bắt đầu xuất hiện. Hàng năm số tử vong ở Bangladesh vì arsenic lên đến hàng chục ngàn người. Như vậy, phải cần một thời gian dài mới cảm nhận được mức nhiễm độc của arsenic; và việc giải thích cho người dân hiểu được nguy cơ ô nhiễm trên quả thật rất khó khăn.
- Hỏi: Vào năm 2002, chính thủ tướngViệt Nam hiện tại Phan văn Khải đã nhìn nhận vấn đề ô nhiễm sẽ là một thảm trạng lớn của Việt Nam. Anh có nghe nói như thế không" Trong trường hợp nào mà họ đã nhìn nhận như thế"
- Đáp: Vâng, thưa anh, có một sự kiện cần phải nêu ra là, vào cuối tháng tư năm 2002, thủ tướng Phan Văn Khải của chính quyền hiện tại đã công bố chính thức rằng nạn ô nhiễm arsenic trong nguồn nước có thể là một thảm nạn trong tương lai cho Việt Nam cũng như đã chỉ thị cho Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường phải lập phương án, điều tra và nghiên cứu vấn đề nầy.
- Hỏi: Sau quyết định của Thủ Tướng VN, các Bột trên có hành động nào cụ thể không thưa ông"
- Đáp: Thưa anh. Từ đó đến nay, các nhà có trách nhiệm vẫn tiếp tục lấy mẫu phân tích khắp nơi và đưa lên nhiều báo cáo quan trọng đặc biệt ỏ những vùng như khu Giảng Võ, Hà Nội, ở Hà Nam, Hà Tây, Đồng Tháp, và An Giang. Kết quả cho thấy là đa số các mẫu đều có hàm lượng cao hơn định mức quy định của As từ 7 đến 29 lần. Mức quy định của As là 50 ug/L). Nhiều khoa học gia cũng đã đề nghị một số biện pháp xử lý As trong nguồn nước nữa.
- Hỏi: Đó là những phương pháp xử lý gì thưa ông"
- Đáp: Các nhà khoa học ở Viện Hóa công nghệ và Trường Đại học Bách khoa HN đã đưa ra giải pháp loại trừ As là than gáo dừa có thể giải quyết trong phạm vi qia đình. Qua thông tin, chúng tôi cũng được biết UNICEF VN ở HN đã lấp đặt thí điểm bể lọc xử lý As có giàn mưa, cát vàng dày 60 - 90 cm, và đã có kết quả rất khả quan.
- Hỏi: Theo ông, hai biện pháp trên có tính cách khả thi và có thể giải quyết được vấn đề hay không"
- Đáp: Thưa anh. Hai phương pháp trên chỉ có tính cách giải quyết trong phòng thí nghiệm hay một thí điểm nhỏ mà thôi. Lý do là than bội từ gáo dừa khô có hoạt tính rất cao, có khả năng hấp thu (adsorption) As giới hạn và trong quy mô nhỏ. Nếu một gia đình xử dụng 1 m3 nước hàng ngày, làm sao có thể có đủ lượng than hoạt tính vì giá thành rất cao. Chính vì lý do đó, nếu cả vùng bị ô nhiễm, làm sao có đủ lượng than cung cấp...và thêm nữa làm sao giải quyết được phế thải than có chứa As" Còn giải pháp thứ hai của UNICEF chỉ là "một cách nói", hoàn toàn không có tính khả thi trong quy mô lớn...
- Hỏi: Như vậy TS đã có giải pháp nào trong nghiên cứu chưa và có biện pháp nào đề nghị cho VN"
- Đáp : Dạ có thưa Anh. Về việc xử lý những vùng nước bị nhiễm độc, chúng tôi cũng cố truy tìm những phương thức rẽ tiền thích ứng với điều kiện Việt Nam, mặc dù trên thế giới đã có quá nhiều biện pháp để giải quyết hữu hiệu bằng các phương pháp hóa học, vật lý như: dùng hydroxid sắt III, phương pháp thẩm thấu nghịch (reverse osmosis), trao đổi ion v. v.. .. Những phương pháp nầy đòi hỏi thiết bị tối tân và chi phí cao, không thể thực hiện được trong điều kiện Việt Nam hiện tại.
Do đó chúng tôi nghiên về các phương pháp thiên nhiên như việc dùng thực vật để khử arsenic. Qua tham khảo chúng tôi được biết tiến sĩ Leno Ho, thuộc đại học Florida đã khám phá và chứng minh được rằng một loại cây thuộc họ dương xỉ (fern) có tên là Pteris Vittata có khả năng hấp thụ 755mg/Kg arsenic trong vòng 2 tuần lễ. Cây dương xỉ nầy chính là cây Rau Rán mọc ở những lạch nước trong miền Nam VN theo GS Phạm Hoàn Hộ trong Cây Cỏ Miền Nam. Và mới đây nhất (3/2005), trong một báo cáo khoa học của TS Parvez Haris, thuộc VĐH Leicester, Anh Quốc đã chứng minh việc dùng rễ cây lục bình (water hyacinth, tên khoa học là Eichhornia Crassipe) để khử arsenic. Rễ cây khô được xay nhuyễn có khả năng hấp thụ As trong một dung dịch có nồng độ 200 phần tỷ trong vòng 60 phút.
- Hỏi: Phương pháp dùng rễ cây lục bình dường như đang được xử dụng tại Bangladesh"
- Đáp: Đúng, nhưng tại Bangladesh hiện tại qua các báo cáo hàng năm của Hội nghị Quốc tế về As ở San Diego, phương pháp giải quyết vấn nạn ô nhiễm As ở đây ngoài phương pháp dùng rễ cây lục bình, UNICEF còn trợ giúp chính quyền sở tại thiết lập những hồ chứa nước mưa dùng trong công việc ăn uống mà thôi. Và biện pháp sau cùng chính là biện pháp hữu hiệu nhất để giải quyết vấn đề.
UNICEF đã cổ súy và hổ trợ cho việc đào giếng ở VN từ thập niên 1980, mặc dù đã biết rất rõ qua kinh nghiệm của Bangladesh, cũng chính do UNICEF tài trợ việc đào trên 4 triệu giếng từ thập niên 70 tạo nên mối thảm họa cho đất nước nầy. Chính vì vậy, VN cần phải yêu cầu UNICEF giải quyết vấn nạn ô nhiễm, vì chính họ là nguyên nhân gây ra ô nhiễm nơi đây. Theo những thông tin mới nhất, người dân miền quê Hà NAm đã bắt đầu lấp giếng, và xây các hồ chứa nước mưa, có nơi dung tích lên đến 40 m3.
Do đó, chúng tôi nghĩ Việt Nam họ cần yêu cầu UNICEF chấm dứt việc khuyến khích và tài trợ công tác đào và khoan giếng, và thay thế bằng việc tài trợ cho việc lắp đặt hồ chứa nước mưa công cộng ở những vùng bị ô nhiễm.
Thêm nữa, Việt Nam cũng cần phải có kế hoạch và nhân sự giải thích cho người dân hiểu được nguy cơ nhiễm độc arsenic và mức độ nguy hiểm cùng cách xử dụng đúng đắn các loại thuốc bảo vệ thực vật để tránh những vụ ngộ độc hoặc tai nạn cho người dân như đã xảy ra thường xuyên, vì thông tin và giáo dục người dân là biện pháp phòng bị hay nhất trước các vấn nạn môi trường đang xảy ra ở Việt Nam.
Gửi ý kiến của bạn
