Lần đầu tiên trong lịch sử nhân loại, một tác phẩm được phát hành gần như cùng lúc trên toàn thế giới, để trong một thời gian ngắn ngủi, không đầy một ngày trời, số lượng sách tiêu thụ đạt đến mức kỷ lục: Chỉ riêng tại Mỹ, trên 5 triệu cuốn đã đến tay người tiêu thụ, trong đó đại đa số là trẻ em. Ngoài ra, công ty bán sách qua Internet có biệt danh Amazon.com cũng đã bán trong thời gian chớp nhoáng trên 1 triệu cuốn, lập kỷ lục số 1 trong lịch sử thương mại Internet. Tại Anh quốc, chỉ riêng hệ thống siêu thị Tesco cũng đã bán được 317,400 cuốn, nhiều gấp 7 lần cuốn Harry Potter tập 4. Ngoài ra, tại nhiều quốc gia khác trên thế giới, trong đó có Úc, trẻ em cũng như người lớn, đều lên cơn sốt mỗi khi nhắc đến tên sách Harry Potter. Tại nhiều thành phố ở Mỹ, Anh, Châu Âu..., trẻ em đột nhiên vắng bóng trên đường phố, trong rạp hát, ngoài công viên, vì hầu hết trẻ em đều chúi mũi đọc cuốn 5 trong bộ trường thiên tiểu thuyết thần thoại Harry Potter vừa được tác giả tung ra thị trường vào Thứ Sáu tuần qua. Cũng vì lòng đam mê đọc cả ngàn trang sách, nên nhiều gia đình, chén đũa các em không rửa, quần áo các em không ủi, thậm chí nhiều em không chịu ăn, đọc liền 2 ngày trời hết cả cuốn sách nặng 1 kí lô. Sau đây, Sàigòn Times trân trọng mời qúy độc giả theo dõi bài viết Phép Lạ Harry Potter của Vũ Quang.
Treœ em yêu thích, mến mộ những nhân vật mà bà tạo dựng nên. Và Harry là nhân vật được ưa thích nhất, không phải vì cậu quá siêu quần xuất chúng mà vì cậu có nhiều dáng veœ quen thuộc, thường gặp trong đời. Đặc biệt là việc cậu không hề nghĩ rằng cậu là một người đặc biệt, việc những khả năng và quyền lực phi thường mà cậu có vốn là những tặng phẩm mà cậu phải vất vả luyện tập trau dồi để có thể sưœ dụng vào việc tốt. Hai người bạn thân của cậu, Ron Weasley và Hermione Granger cũng là những đứa treœ bình thường, mặc dầu Ron là con của một gia đình phù thủy và Hermione là một cô bé, tuy sinh ra trong một gia đình “muggles”, nhưng lại rất thông minh và can đảm.
Độc giả thiếu niên cho biết bà Rowling đã đánh trúng vào tâm lý của các em và dường như bà biết rõ được cách suy nghĩ và phản ứng của những đứa treœ ơœ lứa tuổi 13, 14, với những sự lo ngại thông thường cùng nỗi bàng hoàng sưœng sốt khi khám phá được khả năng của chính các em nếu các em cố gắng. Có lẽ bà biết được con đường đi thẳng vào trái tim của thiếu niên vì bà chưa hề rời khoœi thế giới huyền diệu của tuổi niên thiếu.
Ít nhất, đấy cũng là điểm khơœi đầu trong nỗ lực tìm hiểu xem vì sao mà loạt truyện Harry Potter lại là những quyển truyện thiếu nhi được ưa chuộng nhất lịch sưœ văn học thế giới. Qua những quyển tiểu thuyết này, bà Rowling đã đối thoại được với thiếu niên ơœ Milan cũng như ơœ Morocco hay ơœ Minnesota hoặc ơœ Mỹ Tho, Việt Nam. Và những cuộc đối thoại ấy đều có veœ như là một cuộc đối thoại riêng tư, mặc dù được xảy ra trên 200 quốc gia, qua 55 ngôn ngữ (kể cả tiếng Việt), qua ngôn ngữ Braille dành cho người khiếm thị, với hơn 200 triệu quyển sách. Treœ em dành dụm tiền bạc để mua sách của bà. Vô số đèn pin đã bị cháy vì treœ em trùm mền, mơœ đèn đọc sau khi cha mẹ bắt tắt đèn phòng ngủ. Những đứa treœ luôn e dè ngại ngùng khi phải sờ đến những quyển truyện dày hơn 100 trang, những đứa treœ bị dyslexia chưa bao giờ đọc rốt ráo một quyển sách truyện bằng tranh, cũng đều say sưa đọc hết tất cả các truyện Harry Potter, không phải chỉ một hoặc hai lần, mà cả chục lần. Phụ huynh và giáo chức cho biết sau khi đọc Harry Potter, trình độ đọc sách của các em nhảy lên 4 lớp chỉ sau hai năm. Họ hoàn toàn vui mừa quá đỗi khi thấy rằng cả một thế hệ thiếu nhi, trong thời đại này, lại được lôi cuốn vào thế giới nhiệm mầu của sách vơœ, của việc đọc truyện hơn là ngồi đực mặt trước màn ảnh truyền hình hoặc máy điện toán.
Tuy nhiên, không phải đấy là quan điểm duy nhất về loạt truyện Harry Potter. Hiệp Hội Thư Viện Hoa Kỳ đánh giá loạt sách này như những cuốn sách bị chống đối nhiều nhất nhất (most challenged) vì rất nhiều phụ huynh đã yêu cầu thư viện dẹp chúng khoœi tủ sách, nhiều hơn cả số người từng chống Cuộc phiêu lưu của Huck Finn của Mark Twain, hoặc Catcher In The Rye của J.D. Salinger (LND: Hai quyển sách đã được liệt vào hạng classics và đã từng được đưa vào giáo trình văn trung học, và đại học, ơœ nhiều quốc gia nói tiếng Anh). Phụ huynh vốn là Kitô hữu thủ cựu cho rằng truyện Harry Potter xiển dương tà pháp phù thủy cùng chủ nghĩa tôn thờ quyœ vương (Satanism). Vì bị gia đình cấm, một học sinh ơœ Houston đã thường xuyên phải rời khoœi lớp học mỗi bận giáo viên đọc truyện Harry Potter cho cả lớp nghe. Tuy nhiên, những hình thức chống đối ồn ào màu mè như thế dần dần cũng biến mất để nhường chỗ cho một cuộc tranh luận sâu rộng về những điều gì sẽ tạo ảnh hươœng cho trẻ em về quan niệm và giá trị đạo đức.
Ông Charles J. Chaput, tổng giám mục Denver, nói: “Tôi tin rằng bất cứ một sự chuyên tâm quá đáng nào vào những vấn đề như bùa phép và phù thủy là một điều không tốt. Tuy nhiên, những việc này vẫn có thể là một phần tự nhiên trong quá trình kể một câu chuyện cho treœ em. Vì thế, tôi cho rằng cuộc tranh cãi về Harry Potter thực ra là một cuộc tranh luận sâu rộng hơn về những cuộc chiến văn hóa về bản sắc quốc gia của chúng ta”.
Song song với cuộc tranh luận này là một cuộc chiến khác, tuy không có tầm vóc lớn lao như nó nhưng không kém phần gay gắt và với một tầm mức tương tự. Đấy là cuộc tranh cãi về giá trị văn học của những quyển sách này, về việc chúng có xứng đáng được khen thươœng không, và liệu chúng có trơœ thành những danh tác văn học hoặc sẽ nhanh chóng chìm vào quên lãng theo thời gian. Vì bộ truyện được quá nhiều người ưa chuộng, nên những lời chỉ trích được thu hẹp trong giới khoa bảng. Lời chỉ trích thường xuyên nhất là chúng quá tầm thường với cốt chuyện rất công thức, không có gì xuất sắc cả. Người nổ phát súng tấn công đầu tiên, rất ồn ào và tạo nhiều dư luận là giáo sư Harold Bloom, thuộc đại học Yale, một người khó chịu, thường tự nghĩ rằng ông là người nắm giữ chìa khóa vào vương quốc của văn học. Trong một bài viết đăng trên tờ Wall Street Journal năm 2000, ông lên tiếng chê bai quyển Harry Potter đầu tiên - Harry Potter & The Philosopher’s Stone - rằng nó quá moœng và sao chép quá nhiều ý tươœng xưa cũ, và đã từ chối không đọc thêm bất cứ một cuốn nào khác tiếp theo sau đó. Ông tuyên bố: “Tôi tin rằng chỉ thêm một thế hệ nữa thì Harry Potter sẽ bị quăng vào sọt rác hết. Chúng sẽ được sắp vào hạng rác rươœi của thời trước (period piece rubbish) vì quá tệ”.
Tuy nhiên, những người như giáo sư Bloom rõ ràng nằm trong thiểu số. Có lẽ ông sẽ ngạc nhiên vô cùng khi biết được rằng có vô số độc giả thuộc giới khoa bảng tỉ mỉ đọc từng trang từ giòng của Harry Potter để tìm được những phân loại nhân cách của nhà phân tâm học Jung trong từng nhân vật hoặc cố dò tìm nguồn gốc trong kho tàng cổ tích và huyền thoại thế giới về xuất xứ của những loại quái vật trong truyện, chẳng hạn như loại hinkypunks, loại quái vật thích dụ dỗ khách bộ hành lạc vào rừng già. Ông Maurice Sendak, một văn sĩ kiêm họa sĩ chuyên viết sách cho treœ em, với hơn 80 tác phẩm được nồng nhiệt đón nhận, đã đọc qua quyển Harry Potter đầu tiên, nói: “Tôi nghĩ rằng bà ta là một văn sĩ tài hoa lỗi lạc. Và bà, như tôi, cũng biết sưœ dụng những gia vị xuất sắc nhất trong văn học Anh để từ đó, xào nấu thành một nồi súp riêng của chính bà ta. Cuốn truyện quả thật lôi cuốn và hào hứng, và tôi quyết định sẽ đọc hết những cuốn tiếp theo sau đó, nếu không thì những đứa treœ mà tôi quen biết sẽ làm thịt tôi mất”.
Các giáo viên dạy dỗ, gặp mặt các em thiếu nhi mỗi ngày cũng không ngần ngại bày toœ sự mến phục của họ. Bà Gail Hackett, giáo viên quản thủ thư viện của trường tiểu học Monroe Elementary ơœ Desmoines, Iowa, nói: “Tôi không biết nếu nó có thuộc loại danh tác văn học như Chùm Nho Uất Hận hay không, nhưng chắc chắn một điều là nó không phải loại sách reœ tiền Captain Undepants”.
Ngoài việc mến chuộng bất kỳ loại sách nào có khả năng khuyến khích và lôi cuốn treœ em khiến chúng mê đọc sách, phụ huynh và giáo chức còn cảm phục bà Rowling vì sách của bà hoàn toàn không có thái độ keœ cả, hoặc thái độ a du nịnh bợ độc giả. Bà Debbie Mitchell, chủ tiệm sách Magic Tree ơœ Oak Park, Illinois nhận xét: “Thông thường, người lớn trong các truyện thiếu nhi thường được miêu tả như những người hung dữ, khó ưa hoặc là những keœ vô dụng. Thế nhưng, bà Rowling cho thấy người lớn công bằng, thông minh - như hiệu trươœng Dumbledore, hoặc có thể là người bạn thật tốt - như bác làm vườn Hagrid.”
Hơn thế nữa, câu chuyện của bà có nhiều lúc cũng mang những màu sắc u tối, ảm đạm, như các truyện cổ tích của anh em nhà Grimm, trong khi phần lớn những chuyện đương thời nhắm vào treœ em thường không có những tính này. Bà Suzanne Ferleger, một chuyên gia tâm lý trị liệu cho treœ em ơœ Encino, California nói: “Thực sự thì tâm trí của treœ em trươœng thành nhiều hơn là người ta suy nghĩ. Người lớn chúng ta lúc nào cũng muốn tin rằng trong trí của treœ em, thế giới là một nơi chốn lúc nào cũng huyền diệu tươi đẹp. Nhưng vì thế, họ đã vô tình bọc một lớp đường phủ kín những suy nghĩ và cảm tính sâu kín của các em. Bà Rowling đã đánh trúng vào những nguồn suy nghĩ sâu đậm của các em ơœ nhiều mức độ khác nhau”.
Các độc giả treœ tuổi của bà có thể cảm nhận được rằng bà biết rất rõ về thế giới của chúng cũng như về những ý thích của chúng. Treœ em lúc nào cũng mong muốn có được những thứ mới nhất, tốt nhất: một cây chổi hiệu Nimbus 2000 là cây chổi tuyệt vời nhất trên thị rường, cho đến khi có cây Nimbus 2001. Chúng cũng thích tìm được câu giải đáp cho những câu đố hóc búa của bà: các em quá vui thích khi thấy Heœm Đường Chéo (Diagon Alley), nơi có những cưœa tiệm đặc biệt dành riêng cho giới phù thủy, lúc nào cũng có những tiệm nằm chéo với nhau. Chúng thích một nhân vật ơœ lúc khơœi đầu của câu truyện vốn là một đứa bé thất thế, bị đàn áp, hà hiếp trơœ thành một đứa bé có phép mầu và thậm chí có nhiều quyền phép hơn cả những người lớn khác. Việc Harry là một đứa bé mồ côi cũng khiến cho cậu vừa đáng thương hơn mà lại cũng vừa có sự độc lập đáng thèm thuồng trong những phương cách mà đa số các treœ em 13 tuổi không bao giờ có được: cậu phải thường xuyên tự bương chải tự tìm hiểu lấy về chính con người cậu, bơœi vì hai vợ chồng người cô đáng chê không bao giờ giúp cậu một cách hiền hòa cả. (còn tiếp)
*
Cuối tuần qua, một việc được hàng trăm triệu người, treœ em cũng như người lớn, trên toàn thế giới ngóng đợi trong suốt 3 năm qua đã xảy ra: quyển thứ năm trong loạt truyện thần thoại phiêu lưu mạo hiểm thiếu nhi Harry Potter được phát hành. Đây là lần đầu tiên trong lịch sưœ văn học thế giới, một quyển sách được cả thế giới trông mong, ngóng đợi đến như thế. Đây cũng là lần đầu tiên trong lịch sưœ, một quyển tiểu thuyết được phát hành cùng một thời điểm trên toàn thế giới. Từ nhiều tháng trước ngày phát hành, các tiệm bán sách tại nhiều quốc gia từ đông sang tây, đã được hàng trăm ngàn khách hàng đặt mua nó. Chỉ trong vòng vài giờ đồng hồ sau khi công ty bán sách qua internet là amazon.com cho độc giả đặt mua qua mạng, lập tức tác phẩm đã vọt lên hàng bestseller của công ty. Trước khi sách được phát hành, hàng chục ngàn thư viện tại khắp nơi trên thế giới cũng đã phải làm một danh sách ghi tên thứ tự những người muốn mượn. Thậm chí, ngay cả những cưœa hiệu bán đồ linh tinh cũng nhào vào ăn có bằng cách cho khách hàng đặt mua sách. Ngay cả giới truyền thông cũng liên tục có nhiều bài tường thuật, phê bình, phân tích, cùng tin tức, hình ảnh... về tác phẩm đặc biệt này. Đặc biệt, các ấn bản khác nhau của tạp chí Time trên toàn thế giới cũng đồng loạt chạy một thiên phóng sự đặc biệt về Harry Potter với cùng một trang bìa. Đây là một việc hiếm khi xảy ra. Thêm vào đó, Harry Potter & The Order Of Phoenix còn tạo thêm nhiều kyœ lục lịch sưœ khác, bao gồm quyển tiểu thuyết thiếu nhi dầy nhất (900 trang), và quyển sách có số in lần đầu cao nhất (8,5 triệu cuốn).
Trong vòng 6 năm qua, từ khi J.K. Rowling, một bà mẹ đơn chiếc người Anh với đời sống tài chánh eo hẹp, được một nhà xuất bản phát hành cho quyển sách đầu tay của bà, viết về một cậu bé mồ côi, sống với gia đình người cô, bỗng phát hiện rằng cậu chính là con của hai nhà phù thủy đã quá cố và được nhận vào trường trung học đặc biệt dành cho phù thủy, thì đến bây giờ chẳng những bà đã trơœ thành một trong những người giàu có nhất Anh Quốc, giàu hơn cả nữ hoàng Elizabeth II tới 50 triệu đô la, mà loạt truyện của bà cũng trơœ thành những quyển sách có số bán cao nhất lịch sưœ. Các văn sĩ vốn luôn có sách trong hàng bestsellers - như Tom Clancy và Stephen King - đã phải vận động với nhật báo New York Times thành lập danh sách bestsellers dành riêng cho sách thiếu nhi để các tác phẩm của họ không bị Harry Potter đánh bại nếu ơœ cùng một danh sách. Hơn thế nữa, giới giáo chức ơœ nhiều quốc gia đều đồng ý rằng loạt truyện này đã khiến cho thiếu nhi say mê đọc sách trơœ lại.
Để có thể biết tại tác phẩm Harry Potter lại có sức thu hút kỳ lạ như vậy, mời bạn đọc cùng theo dõi phần tóm lược bài viết Phép Mầu Đích Thực Của Harry Potter, đăng trên tạp chí Time số đề ngày 23/06/03.
* * *
Vào cái ngày mà bé Catie Hoch 6 tuổi đã phá được kyœ lục của bản thân em trong việc nhảy dây, 100 lần mà không vấp, thì bác sĩ điều trị cũng khám phá được rằng một cục u trong thận là nguyên nhân của những lần em bị đau nhói bên hông. Mẹ em, bà Gina Peca, sụt sùi kể lại: “Trong cái giây phút ngắn ngủi ấy thì cuộc đời của chúng tôi bỗng dưng bị xáo trộn hoàn toàn. Chúng tôi vẫn nghĩ rằng cho con cái ăn uống đầy đủ dinh dưỡng đúng đắn, có tất cả mọi biện pháp để ngăn ngừa tai nạn xảy ra trong nhà, là chúng tôi có thể kiểm soát được sự an toàn của chúng, là chúng tôi có thể bảo đảm được mạng sống của chúng. Nhưng sự thật thì không phải thế”.
Và trong suốt 2 năm sau đó, khi mầm mống ung thư lan tràn, qua 7 lần phải dùng hóa học trị liệu, 3 lần giải phẫu cắt phổi và một lần giải phẫu cắt gan, ông bà Hoch lại càng thấy bó tay bất lực hơn nữa. Chính trong thời gian này, bà Gina bắt đầu đọc cho đứa con gái thân yêu nghe ba quyển sách đầu tiên về một cậu bé học sinh phù thủy tên Harry Potter, thường xuyên phải chiến đấu chống lại những keœ thù mạnh bạo, nguy hiểm. Và chính câu truyện đã khiến Catie, khi phải lên xe lưœa để về thành phố Nữu Ước trị liệu, lúc nào cũng khoác lên người một cái áo choàng màu đoœ, vẽ lên trán em một cái thẹo hình cái sét, cầm cây gậy thần và đeo cặp kính gọng đen. Em tin tưởng, với y phục như vậy, em sẽ đủ can đảm để có thể đương đầu với bất cứ chuyện gì trên trần thế...
Đến tháng 1/2000, khi tất cả mọi phương cách trị liệu đều trơœ nên vô vọng, Catie trơœ về nhà, không hy vọng sống được cho đến ngày cuốn Harry Potter thứ tư được xuất bản. Lúc đó chuyện sống chết đối với Catie không quan trọng bằng chuyện em sẽ qua đời mà không được đọc tiếp truyện Harry Potter. Giữa lúc buồn rầu thì em nhận được một email từ một người ơœ Anh Quốc (mà em không ngờ đó chính là tác giả cuốn Harry Potter). Người này đã nghe được tin cô bé Catie 8 tuổi gan dạ với lòng tin yêu tuyệt đối vào Harry Potter, nên cho biết: “Hiện cô đang cố hết sức để viết cuốn 4”. Và bà ta bắt đầu kể cho em nghe về những con quái vật mới sẽ xuất hiện trong quyển bốn. Rồi bà kết thúc: “Tất cả những chuyện này đều là TỐI MẬT, em chỉ được quyền chia sẻ với cha mẹ chứ không được cho một ai biết cả, nếu không, em sẽ bị Bộ Phép Mầu (Cơ quan tối cao của giới phù thủy) gơœi một con cú (phương pháp truyền tin trong truyện) vì đã tiết lộ bí mật cho bọn Muggles (danh từ dùng để chỉ người bình thường, không phải phù thủ)”. Dưới bức thư ký tên: “Thương em nhiều, J.K. Rowling (người từ Gryffindor có thể gọi là Jo)”.
Trong vòng nhiều tuần lễ tiếp theo đó, Catie thường xuyên liên lạc, thư tín với người bạn mới của em. Em kể cho bà nghe về ngày sinh nhật của em, về bạn bè, về con chó cưng mà em đặt tên là Potter Gryffindor (họ của Harry và tên đội của cậu trong trường). Em dường như hồi phục được một phần nào sức khoœe, tươi tỉnh hơn với sự hào hứng về người bạn thư tín mới này. Mỗi khi em gơœi đi một lá thư là Jo đều hồi âm, với những lá thư thật dài, chia xeœ với em nhiều suy nghĩ của bà. Trong một lá thư, bà viết: “Đêm nay hơi ghê rợn. Cô ngủ ơœ trên lầu (giống như Ron - một nhân vật chính trong truyện) và cứ đêm nào gió bão như đêm nay thì cô thường xuyên ngồi nhoœm dậy, lo ngại không hiểu vì sao lại có tiếng kẽo kẹt như thế. Em biết không, cô không gan dạ như Harry. Nếu em bảo cô rằng trong nhà cô mỗi buổi tối có con rắn khổng lồ trườn khắp nhà thì cô sẽ nhảy ngay vào giường, trùm chăn kín mít và để người khác tìm nó. Cô rất thích thú mỗi lần được nói chuyện với đám đông những đứa bé bằng tuổi cháu vì các cháu luôn có những câu hoœi thật thú vị, nhưng nếu phải nói chuyện với một người lớn thôi thì cô cũng sợ lắm”.
Bà Gina cảm động quan sát tình thân nẩy nơœ giữa hai người. Bà càng cảm động hơn khi Jo gửi tặng cho con gái bà một con cú nhồi bông và một con mèo màu cam (hai con vật chính trong loạt truyện Harry Potter). Bà kể lại: “Tôi ngạc nhiên vô cùng khi nhận được email đầu tiên. Nhưng việc khiến tôi suốt đời không quên được là những lá thư email liên tiếp sau đó. Không phải là loại thư viết cho qua truyện, “À, nghe cháu bệnh nên tôi hoœi thăm” rồi thôi. Tôi thấy rõ ràng đấy là một tình thân rõ ràng. Tôi không biết Jo nghĩ gì nhưng rõ ràng là bà ta đã bớt chút thì giờ quý báu trong đời sống rất bận rộn của bà để viết những lá email vô giá ấy cho con Catie nhà tôi”.
Có thể đó là tình thương yêu của tác giả dành cho Catie nhưng có lẽ đó cũng là sự cảm phục. Khi bà J.K. Rowling được tạp chí Time phoœng vấn vài tháng sau đó về những nhân vật mà bà vừa sáng tạo thêm. Bà nói: “Tôi khâm phục lòng can đảm hơn tất cả mọi đức tính khác. Sự dũng cảm là một đức tính rất rực rỡ được mọi người ưa chuộng. Nhưng cái mà tôi muốn đề cao là sự can đảm trong đủ mọi trường hợp khác nhau”.
Và quả thật, ngay từ chương đầu của quyển sách đầu tiên, bà Rowling đã chứng minh rằng đức tính ấy không thể nào giả tạo được: người ta sẽ bước vào một khu rừng đầy nhện khổng lồ hoặc không bao giờ bén mảng đến đó. Đương đầu trực diện với mấy đứa du côn ưa bắt nạt hà hiếp hoặc chỉ suốt đời lẩn trốn chúng. Bám víu vào hy vọng hoặc đầu hàng sự sợ hãi. Qua những trang sách, bà đối thoại với treœ em như chúng là những người hiểu biết nhiều hơn, hoặc ít nhất ngang hàng với bà, về những vấn đề quan trọng.
Treœ em yêu thích, mến mộ những nhân vật mà bà tạo dựng nên. Và Harry là nhân vật được ưa thích nhất, không phải vì cậu quá siêu quần xuất chúng mà vì cậu có nhiều dáng veœ quen thuộc, thường gặp trong đời. Đặc biệt là việc cậu không hề nghĩ rằng cậu là một người đặc biệt, việc những khả năng và quyền lực phi thường mà cậu có vốn là những tặng phẩm mà cậu phải vất vả luyện tập trau dồi để có thể sưœ dụng vào việc tốt. Hai người bạn thân của cậu, Ron Weasley và Hermione Granger cũng là những đứa treœ bình thường, mặc dầu Ron là con của một gia đình phù thủy và Hermione là một cô bé, tuy sinh ra trong một gia đình “muggles”, nhưng lại rất thông minh và can đảm.
Độc giả thiếu niên cho biết bà Rowling đã đánh trúng vào tâm lý của các em và dường như bà biết rõ được cách suy nghĩ và phản ứng của những đứa treœ ơœ lứa tuổi 13, 14, với những sự lo ngại thông thường cùng nỗi bàng hoàng sưœng sốt khi khám phá được khả năng của chính các em nếu các em cố gắng. Có lẽ bà biết được con đường đi thẳng vào trái tim của thiếu niên vì bà chưa hề rời khoœi thế giới huyền diệu của tuổi niên thiếu.
Ít nhất, đấy cũng là điểm khơœi đầu trong nỗ lực tìm hiểu xem vì sao mà loạt truyện Harry Potter lại là những quyển truyện thiếu nhi được ưa chuộng nhất lịch sưœ văn học thế giới. Qua những quyển tiểu thuyết này, bà Rowling đã đối thoại được với thiếu niên ơœ Milan cũng như ơœ Morocco hay ơœ Minnesota hoặc ơœ Mỹ Tho, Việt Nam. Và những cuộc đối thoại ấy đều có veœ như là một cuộc đối thoại riêng tư, mặc dù được xảy ra trên 200 quốc gia, qua 55 ngôn ngữ (kể cả tiếng Việt), qua ngôn ngữ Braille dành cho người khiếm thị, với hơn 200 triệu quyển sách. Treœ em dành dụm tiền bạc để mua sách của bà. Vô số đèn pin đã bị cháy vì treœ em trùm mền, mơœ đèn đọc sau khi cha mẹ bắt tắt đèn phòng ngủ. Những đứa treœ luôn e dè ngại ngùng khi phải sờ đến những quyển truyện dày hơn 100 trang, những đứa treœ bị dyslexia chưa bao giờ đọc rốt ráo một quyển sách truyện bằng tranh, cũng đều say sưa đọc hết tất cả các truyện Harry Potter, không phải chỉ một hoặc hai lần, mà cả chục lần. Phụ huynh và giáo chức cho biết sau khi đọc Harry Potter, trình độ đọc sách của các em nhảy lên 4 lớp chỉ sau hai năm. Họ hoàn toàn vui mừa quá đỗi khi thấy rằng cả một thế hệ thiếu nhi, trong thời đại này, lại được lôi cuốn vào thế giới nhiệm mầu của sách vơœ, của việc đọc truyện hơn là ngồi đực mặt trước màn ảnh truyền hình hoặc máy điện toán.
Tuy nhiên, không phải đấy là quan điểm duy nhất về loạt truyện Harry Potter. Hiệp Hội Thư Viện Hoa Kỳ đánh giá loạt sách này như những cuốn sách bị chống đối nhiều nhất nhất (most challenged) vì rất nhiều phụ huynh đã yêu cầu thư viện dẹp chúng khoœi tủ sách, nhiều hơn cả số người từng chống Cuộc phiêu lưu của Huck Finn của Mark Twain, hoặc Catcher In The Rye của J.D. Salinger (LND: Hai quyển sách đã được liệt vào hạng classics và đã từng được đưa vào giáo trình văn trung học, và đại học, ơœ nhiều quốc gia nói tiếng Anh). Phụ huynh vốn là Kitô hữu thủ cựu cho rằng truyện Harry Potter xiển dương tà pháp phù thủy cùng chủ nghĩa tôn thờ quyœ vương (Satanism). Vì bị gia đình cấm, một học sinh ơœ Houston đã thường xuyên phải rời khoœi lớp học mỗi bận giáo viên đọc truyện Harry Potter cho cả lớp nghe. Tuy nhiên, những hình thức chống đối ồn ào màu mè như thế dần dần cũng biến mất để nhường chỗ cho một cuộc tranh luận sâu rộng về những điều gì sẽ tạo ảnh hươœng cho trẻ em về quan niệm và giá trị đạo đức.
Ông Charles J. Chaput, tổng giám mục Denver, nói: “Tôi tin rằng bất cứ một sự chuyên tâm quá đáng nào vào những vấn đề như bùa phép và phù thủy là một điều không tốt. Tuy nhiên, những việc này vẫn có thể là một phần tự nhiên trong quá trình kể một câu chuyện cho treœ em. Vì thế, tôi cho rằng cuộc tranh cãi về Harry Potter thực ra là một cuộc tranh luận sâu rộng hơn về những cuộc chiến văn hóa về bản sắc quốc gia của chúng ta”.
Song song với cuộc tranh luận này là một cuộc chiến khác, tuy không có tầm vóc lớn lao như nó nhưng không kém phần gay gắt và với một tầm mức tương tự. Đấy là cuộc tranh cãi về giá trị văn học của những quyển sách này, về việc chúng có xứng đáng được khen thươœng không, và liệu chúng có trơœ thành những danh tác văn học hoặc sẽ nhanh chóng chìm vào quên lãng theo thời gian. Vì bộ truyện được quá nhiều người ưa chuộng, nên những lời chỉ trích được thu hẹp trong giới khoa bảng. Lời chỉ trích thường xuyên nhất là chúng quá tầm thường với cốt chuyện rất công thức, không có gì xuất sắc cả. Người nổ phát súng tấn công đầu tiên, rất ồn ào và tạo nhiều dư luận là giáo sư Harold Bloom, thuộc đại học Yale, một người khó chịu, thường tự nghĩ rằng ông là người nắm giữ chìa khóa vào vương quốc của văn học. Trong một bài viết đăng trên tờ Wall Street Journal năm 2000, ông lên tiếng chê bai quyển Harry Potter đầu tiên - Harry Potter & The Philosopher’s Stone - rằng nó quá moœng và sao chép quá nhiều ý tươœng xưa cũ, và đã từ chối không đọc thêm bất cứ một cuốn nào khác tiếp theo sau đó. Ông tuyên bố: “Tôi tin rằng chỉ thêm một thế hệ nữa thì Harry Potter sẽ bị quăng vào sọt rác hết. Chúng sẽ được sắp vào hạng rác rươœi của thời trước (period piece rubbish) vì quá tệ”.
Tuy nhiên, những người như giáo sư Bloom rõ ràng nằm trong thiểu số. Có lẽ ông sẽ ngạc nhiên vô cùng khi biết được rằng có vô số độc giả thuộc giới khoa bảng tỉ mỉ đọc từng trang từ giòng của Harry Potter để tìm được những phân loại nhân cách của nhà phân tâm học Jung trong từng nhân vật hoặc cố dò tìm nguồn gốc trong kho tàng cổ tích và huyền thoại thế giới về xuất xứ của những loại quái vật trong truyện, chẳng hạn như loại hinkypunks, loại quái vật thích dụ dỗ khách bộ hành lạc vào rừng già. Ông Maurice Sendak, một văn sĩ kiêm họa sĩ chuyên viết sách cho treœ em, với hơn 80 tác phẩm được nồng nhiệt đón nhận, đã đọc qua quyển Harry Potter đầu tiên, nói: “Tôi nghĩ rằng bà ta là một văn sĩ tài hoa lỗi lạc. Và bà, như tôi, cũng biết sưœ dụng những gia vị xuất sắc nhất trong văn học Anh để từ đó, xào nấu thành một nồi súp riêng của chính bà ta. Cuốn truyện quả thật lôi cuốn và hào hứng, và tôi quyết định sẽ đọc hết những cuốn tiếp theo sau đó, nếu không thì những đứa treœ mà tôi quen biết sẽ làm thịt tôi mất”.
Các giáo viên dạy dỗ, gặp mặt các em thiếu nhi mỗi ngày cũng không ngần ngại bày toœ sự mến phục của họ. Bà Gail Hackett, giáo viên quản thủ thư viện của trường tiểu học Monroe Elementary ơœ Desmoines, Iowa, nói: “Tôi không biết nếu nó có thuộc loại danh tác văn học như Chùm Nho Uất Hận hay không, nhưng chắc chắn một điều là nó không phải loại sách reœ tiền Captain Undepants”.
Ngoài việc mến chuộng bất kỳ loại sách nào có khả năng khuyến khích và lôi cuốn treœ em khiến chúng mê đọc sách, phụ huynh và giáo chức còn cảm phục bà Rowling vì sách của bà hoàn toàn không có thái độ keœ cả, hoặc thái độ a du nịnh bợ độc giả. Bà Debbie Mitchell, chủ tiệm sách Magic Tree ơœ Oak Park, Illinois nhận xét: “Thông thường, người lớn trong các truyện thiếu nhi thường được miêu tả như những người hung dữ, khó ưa hoặc là những keœ vô dụng. Thế nhưng, bà Rowling cho thấy người lớn công bằng, thông minh - như hiệu trươœng Dumbledore, hoặc có thể là người bạn thật tốt - như bác làm vườn Hagrid.”
Hơn thế nữa, câu chuyện của bà có nhiều lúc cũng mang những màu sắc u tối, ảm đạm, như các truyện cổ tích của anh em nhà Grimm, trong khi phần lớn những chuyện đương thời nhắm vào treœ em thường không có những tính này. Bà Suzanne Ferleger, một chuyên gia tâm lý trị liệu cho treœ em ơœ Encino, California nói: “Thực sự thì tâm trí của treœ em trươœng thành nhiều hơn là người ta suy nghĩ. Người lớn chúng ta lúc nào cũng muốn tin rằng trong trí của treœ em, thế giới là một nơi chốn lúc nào cũng huyền diệu tươi đẹp. Nhưng vì thế, họ đã vô tình bọc một lớp đường phủ kín những suy nghĩ và cảm tính sâu kín của các em. Bà Rowling đã đánh trúng vào những nguồn suy nghĩ sâu đậm của các em ơœ nhiều mức độ khác nhau”.
Các độc giả treœ tuổi của bà có thể cảm nhận được rằng bà biết rất rõ về thế giới của chúng cũng như về những ý thích của chúng. Treœ em lúc nào cũng mong muốn có được những thứ mới nhất, tốt nhất: một cây chổi hiệu Nimbus 2000 là cây chổi tuyệt vời nhất trên thị rường, cho đến khi có cây Nimbus 2001. Chúng cũng thích tìm được câu giải đáp cho những câu đố hóc búa của bà: các em quá vui thích khi thấy Heœm Đường Chéo (Diagon Alley), nơi có những cưœa tiệm đặc biệt dành riêng cho giới phù thủy, lúc nào cũng có những tiệm nằm chéo với nhau. Chúng thích một nhân vật ơœ lúc khơœi đầu của câu truyện vốn là một đứa bé thất thế, bị đàn áp, hà hiếp trơœ thành một đứa bé có phép mầu và thậm chí có nhiều quyền phép hơn cả những người lớn khác. Việc Harry là một đứa bé mồ côi cũng khiến cho cậu vừa đáng thương hơn mà lại cũng vừa có sự độc lập đáng thèm thuồng trong những phương cách mà đa số các treœ em 13 tuổi không bao giờ có được: cậu phải thường xuyên tự bương chải tự tìm hiểu lấy về chính con người cậu, bơœi vì hai vợ chồng người cô đáng chê không bao giờ giúp cậu một cách hiền hòa cả. (còn tiếp)
Gửi ý kiến của bạn
