Cũng cái miệng tía lia của chị Ngà:
- Còn chuyện nầy nữa, ai biết gì về cây Nêu ngày Tết hông"
Mấy cô mấy cậu cùng trả lời:
- Hông.
Kim nóng ruột, hối:
- Chị biết thì kể đi bày đặt đố đố nữa.
Chị Ngà cười:
- Từ từ mậy. Để tui nhớ coi... Ừa
Cây Nêu ngày Tết là biểu tượng cây vũ trụ. Nối liền Trời Đất.
Ngày xửa ngày xưa ruộng đất của người đều bị quỷ chiếm đoạt. Người phải ở nhờ và làm ruộng rẽ công cho quỉ. Mỗi năm tới ngày mùa phải nộp hoa màu cho quỉ. Đầu tiên trồng Lúa quỉ đòi ăn ngọn cho gốc nên sau mùa vụ người chỉ còn có rạ!
Mới có câu ca dao:
" Cày đồng đang buổi ban trưa
Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày
Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần."
" Nghỉ việc không gạo bỏ nồi
Ốm no bò dậy không người chăm lo"
Mùa sau quỉ lại đòi phần ngọn nên Bụt thấy tội nghiệp dạy người trồng khoai lang. Tới mùa người lấy củ còn dây khoai đọt khoai cho quỉ. Năm sau nữa quỉ lại đòi phần gốc thì Bụt dạy người trồng lại lúa. Người lấy thóc còn quỉ lấy rạ. Cuối cùng quỉ tức tối đòi cả gốc lẩn ngọn cho chắc ăn thì Bụt dạy người trồng bắp, lấy phần giữa có bắp cho quỉ ngọn và gốc.
Sau mấy vụ mất ăn quỉ tức quá xá đòi lại ruộng không cho người làm rẻ nữa. Bụt thấy vậy liền biểu người đem một gánh bắp đổi cho quỉ lấy một miếng ruộng lớn bằng bóng của chiếc áo cà sa! đặt điều kiện là người trồng một cây tre trên đó có treo một cái áo cà sa, hễ bóng che tới đâu thì đất của người ra tới đó.
Quỉ dòm thấy cái áo cà sa cũng nhỏ tí nị nên chịu liền.
Khi người trồng xong cây tre, Bụt tung cái áo cà sa treo lên ngọn tre. Bụt hóa phép cho cây tre vượt lên cao cao cao vút tuốt luốt tận mặt trời. Vậy là cái bóng của chiếc áo lần lần che kín khắp ruộng đồng cò bay thẳng cánh của quỉ.
Quỉ phải thụt lùi lần lần lùi hoài hoài cho tới khi không còn đất nữa, chúng đành kéo nhau ra biển Đông, bỏ lại ruộng đất phì nhiêu lại cho người.
Vì vậy mà người ta kêu là Quỉ Đông.
Chúng rất căm hận cho nên mỗi năm thường đem quân về để đòi lại đất.
Người thường được Bụt tiếp sức nên trận nào quỉ cũng thua.
Cuối cùng quỉ xin người cho phép được về thăm mồ mả tổ tiên mỗi năm một lần vào dịp Tết.
Bụt kêu người trồng cây tre trước nhà làm cây nêu giữ đất.
Cả tiệm vỗ tay:
- Hay quá hay quá. Chị Ngà học bài nầy ở đâu vậy"
Chị Ngà cười mím chi cọp:
- Khỏi khai.
Bởi vậy tục ngữ ca dao người xưa hay nói:
" Ai ơi đừng bỏ ruộng hoang
Bao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêu
Phải hôn mấy nị"
***
Kim réo chị Nhà:
- Chị Ngà ơi... Má em nói chuyện cây nêu chị kể bữa hổm còn thiếu. Chị biết hôn"
Chi Ngà cười hề hề:
- Sức mấy mà hổng biết. Chuyện mình kể mình hổng biết thì ai trồng khoai đất nầy" Bữa hổm tao kể nửa chừng để dành tại vì tuần trước còn một tuần nửa mới tết. Tuần nầy tao kể cho xong.
Thu phì cười. Mấy người kia cũng xục xịch. Thu nói:
- Kể chuyện mà cũng mánh mung, cái bà nầy.
Chị Ngà nói:
- Chớ sao. Kể một lần hết trơn thì tuần sau còn gì mà nói nữa" Nghe kể tiếp nè. Ráng nhớ để sau nầy kể lại cho con cháu nghe.
Bữa hổm mới nói vụ trồng cây Nêu thôi. Bây giờ phải bàn thêm về vụ trên cây nêu người ta treo cái gì.
Cây nêu phải được dựng lên cho xong trong vòng từ hăm ba tới ba mươi tháng chạp.
Cây nêu dựng trước đình, chùa, miếu, đền cũng như trước mỗi nhà.
Thường thường trên cây treo túm lá dứa, túm lông gà, lá thiên tuế, những chiếc khánh bằng đất nung, những con cá đất nung, một cái tán tròn bằng tre, nứa, dán giấy đỏ, đèn lồng xấp tiền vàng mã. Tuy vậy ở nhiều làng quê khác nhau những vật treo trên cây nêu có biến đổi theo quan niệm của dân trong vùng.
Dân cư xã Phù Đức, huyện Phù Ninh có nhiều làng. Cây nêu của những làng nầy chỉ đơn giản là một cây tre hoặc một nhánh tre và không treo gì hết.
Những cây nêu làng khác lại là cây tre đủ ngọn, cao chọc trời, trồng trước sân, trên treo một cành đa và một chiếc lá dứa.
Đất trồng nêu được hiểu là đất lành, đất tốt. Cành đa tượng trưng điều lành và tuổi thơ, là lời chúc những điều may mắn. Lá dứa dùng để trừ tà ma, cái xấu, cái ác.
Ở xã Chu Phan huyện Mê Linh tỉnh Vĩnh Phúc trồng cây nêu có treo cây chổi chà với ý nghĩ quét sạch những điều rủi ro, Ở xã Tứ Xã huyện Phong Châu tỉnh Phú Thọ, trên cây nêu treo vỏ ốc, tượng trưng cho sự sinh nở con đàn cháu đống.
Kim chêm vô thôi, em hổng theo kiểu treo nầy đâu. Ở đây mà sanh con bầy là khổ trần ai
- Chị Ngà gật đầu
Ừa. Tui đồng ý. Để tiếp nè:
Cũng cây nêu xã nầy, trên mặt đất trong sân rắc vôi bột hình cung tên và dán hình con chó giấy ở cổng với ý xua đuổi tà ma cùng rủi ro.
Ở xã Thiệu Trung huyện Thiệu Hóa tỉnh Thanh Hóa thường dựng cây nêu vào chiều ba mươi tết, rắc vôi bột hình cung tên để dọa quỷ và hình cây bừa tượng trưng cho nhà nông.
Ở xã Xuân Hội huyện Nghi Xuân tỉnh hà Tĩnh, dân Vạn Chài làng Chài, sống trên thuyền Táêt đến cũng cắm cây nêu trên mũi thuyền gọi là Cây Nêu Thuyền. Nhưng, đó là cây lau còn nguyên lá, trên treo hai nén vàng và 2, 3 lá vàng mã. Còn dân làng ven biển (cùng xã nầy) lại trồng cây tre nêu vào dịp Tết. Trên ngọn tre buộc cây lau, treo bộ đồ mã gồm một lá vàng, 1 nén bạc và một cái áo.
Sau những ngày Tết ấm cúng, vui vẻ, ngày mùng 7 tháng giêng là ngày hạ nêu và mở tiệc mừng. Đó là Tết Khai Hạ...
Không những người Việt mà người Mường, Thái, Ba Na, Gia Lai... cũng có tục trồng cây nêu. Việc trồng cây nêu là phản ảnh quá trình đấu tranh chinh phục thiên nhiên, tổ chức sản xuất, giữ vững và mở rộng lãnh thổ tộc người.
Hơn nữa, hầu hết các tộc người đều quan niệm cây nêu là biểu tượng Cây Vũ Trụ, nối liền Trời với Đất.
Những vật treo trên cây đều tượng trưng nội dung hướng về sự bảo vệ và cầu mong hạnh phúc cho con người. Ví dụ lá dứa để dọa quỷ, cái khánh cầu phúc, tiền mã cầu tài, cá tượng trưng cho sự thành công, theo sự tích Cá Vượt Vũ Môn. Vòng tròn đỏ tượng trưng cho mặt trời.
Cây Vũ Trụ là nơi đậu của mặt trời và chim Thần.
Cuối năm, cuối mùa đông trồng nêu, dụng ý ngọn nêu vươn lên cao đón mùa xuân, Khí Dương, để chống với quỷ Đông, khí Âm.
Mùa xuân khí Dương bắt đầu thịnh, nắng ấm áp của ánh mặt Trời đem lại sức sống mãnh liệt cho muôn loài.
Hết.
Ai nấy cùng hể hả. Chị Ngà nầy lâu lâu cũng hay ho quá chớ. Thu hỏi:
- Chị Ngà. Cám ơn chị đã kể cho tụi em nghe. Hồi nhỏ thấy người lớn dựng cây nêu mà em có để ý có hiểu gì đâu" Tết thì mong được tiền lì xì cho đầy túi, ăn ngọt cho nhiều, qua Tết là đau răng khóc đã đời luôn! Ừa. Mà chị làm sao biết rành rẽ quá vậy"
Chị Ngà cười mím chi:
- Đã nói khỏi có khai đi.
Cậu Tuấn chen vô:
- Em biết em biết. Em biết chị lấy chuyện nầy ở đâu ra rồi.
Thanh hỏi:
- Ở đâu ở đâu"
Tuấn cười:
- Thì ở trong báo.
Chị Ngà phì cười:
- Hổng phải đâu. Nói cho nghe nè. Mấy đứa con chị nó dạy chị vô Forum đọc báo, thấy chuyện nầy hay quá chị in ra học thuộc rồi kể cho mấy em nghe đó chớ chị có hay ho gì. Hay là những người nào đã bỏ công bỏ của đem tài liệu vô Internet để chia xẻ với mọi người đó. Chị phục mấy người đó lắm.
Vậy chúng ta cùng nói lời Cám Ơn Quý Vị đã làm ra mấy trang tài liệu để đời cho thế hệ sau.
- Còn chuyện nầy nữa, ai biết gì về cây Nêu ngày Tết hông"
Mấy cô mấy cậu cùng trả lời:
- Hông.
Kim nóng ruột, hối:
- Chị biết thì kể đi bày đặt đố đố nữa.
Chị Ngà cười:
- Từ từ mậy. Để tui nhớ coi... Ừa
Cây Nêu ngày Tết là biểu tượng cây vũ trụ. Nối liền Trời Đất.
Ngày xửa ngày xưa ruộng đất của người đều bị quỷ chiếm đoạt. Người phải ở nhờ và làm ruộng rẽ công cho quỉ. Mỗi năm tới ngày mùa phải nộp hoa màu cho quỉ. Đầu tiên trồng Lúa quỉ đòi ăn ngọn cho gốc nên sau mùa vụ người chỉ còn có rạ!
Mới có câu ca dao:
" Cày đồng đang buổi ban trưa
Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày
Ai ơi bưng bát cơm đầy
Dẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần."
" Nghỉ việc không gạo bỏ nồi
Ốm no bò dậy không người chăm lo"
Mùa sau quỉ lại đòi phần ngọn nên Bụt thấy tội nghiệp dạy người trồng khoai lang. Tới mùa người lấy củ còn dây khoai đọt khoai cho quỉ. Năm sau nữa quỉ lại đòi phần gốc thì Bụt dạy người trồng lại lúa. Người lấy thóc còn quỉ lấy rạ. Cuối cùng quỉ tức tối đòi cả gốc lẩn ngọn cho chắc ăn thì Bụt dạy người trồng bắp, lấy phần giữa có bắp cho quỉ ngọn và gốc.
Sau mấy vụ mất ăn quỉ tức quá xá đòi lại ruộng không cho người làm rẻ nữa. Bụt thấy vậy liền biểu người đem một gánh bắp đổi cho quỉ lấy một miếng ruộng lớn bằng bóng của chiếc áo cà sa! đặt điều kiện là người trồng một cây tre trên đó có treo một cái áo cà sa, hễ bóng che tới đâu thì đất của người ra tới đó.
Quỉ dòm thấy cái áo cà sa cũng nhỏ tí nị nên chịu liền.
Khi người trồng xong cây tre, Bụt tung cái áo cà sa treo lên ngọn tre. Bụt hóa phép cho cây tre vượt lên cao cao cao vút tuốt luốt tận mặt trời. Vậy là cái bóng của chiếc áo lần lần che kín khắp ruộng đồng cò bay thẳng cánh của quỉ.
Quỉ phải thụt lùi lần lần lùi hoài hoài cho tới khi không còn đất nữa, chúng đành kéo nhau ra biển Đông, bỏ lại ruộng đất phì nhiêu lại cho người.
Vì vậy mà người ta kêu là Quỉ Đông.
Chúng rất căm hận cho nên mỗi năm thường đem quân về để đòi lại đất.
Người thường được Bụt tiếp sức nên trận nào quỉ cũng thua.
Cuối cùng quỉ xin người cho phép được về thăm mồ mả tổ tiên mỗi năm một lần vào dịp Tết.
Bụt kêu người trồng cây tre trước nhà làm cây nêu giữ đất.
Cả tiệm vỗ tay:
- Hay quá hay quá. Chị Ngà học bài nầy ở đâu vậy"
Chị Ngà cười mím chi cọp:
- Khỏi khai.
Bởi vậy tục ngữ ca dao người xưa hay nói:
" Ai ơi đừng bỏ ruộng hoang
Bao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêu
Phải hôn mấy nị"
***
Kim réo chị Nhà:
- Chị Ngà ơi... Má em nói chuyện cây nêu chị kể bữa hổm còn thiếu. Chị biết hôn"
Chi Ngà cười hề hề:
- Sức mấy mà hổng biết. Chuyện mình kể mình hổng biết thì ai trồng khoai đất nầy" Bữa hổm tao kể nửa chừng để dành tại vì tuần trước còn một tuần nửa mới tết. Tuần nầy tao kể cho xong.
Thu phì cười. Mấy người kia cũng xục xịch. Thu nói:
- Kể chuyện mà cũng mánh mung, cái bà nầy.
Chị Ngà nói:
- Chớ sao. Kể một lần hết trơn thì tuần sau còn gì mà nói nữa" Nghe kể tiếp nè. Ráng nhớ để sau nầy kể lại cho con cháu nghe.
Bữa hổm mới nói vụ trồng cây Nêu thôi. Bây giờ phải bàn thêm về vụ trên cây nêu người ta treo cái gì.
Cây nêu phải được dựng lên cho xong trong vòng từ hăm ba tới ba mươi tháng chạp.
Cây nêu dựng trước đình, chùa, miếu, đền cũng như trước mỗi nhà.
Thường thường trên cây treo túm lá dứa, túm lông gà, lá thiên tuế, những chiếc khánh bằng đất nung, những con cá đất nung, một cái tán tròn bằng tre, nứa, dán giấy đỏ, đèn lồng xấp tiền vàng mã. Tuy vậy ở nhiều làng quê khác nhau những vật treo trên cây nêu có biến đổi theo quan niệm của dân trong vùng.
Dân cư xã Phù Đức, huyện Phù Ninh có nhiều làng. Cây nêu của những làng nầy chỉ đơn giản là một cây tre hoặc một nhánh tre và không treo gì hết.
Những cây nêu làng khác lại là cây tre đủ ngọn, cao chọc trời, trồng trước sân, trên treo một cành đa và một chiếc lá dứa.
Đất trồng nêu được hiểu là đất lành, đất tốt. Cành đa tượng trưng điều lành và tuổi thơ, là lời chúc những điều may mắn. Lá dứa dùng để trừ tà ma, cái xấu, cái ác.
Ở xã Chu Phan huyện Mê Linh tỉnh Vĩnh Phúc trồng cây nêu có treo cây chổi chà với ý nghĩ quét sạch những điều rủi ro, Ở xã Tứ Xã huyện Phong Châu tỉnh Phú Thọ, trên cây nêu treo vỏ ốc, tượng trưng cho sự sinh nở con đàn cháu đống.
Kim chêm vô thôi, em hổng theo kiểu treo nầy đâu. Ở đây mà sanh con bầy là khổ trần ai
- Chị Ngà gật đầu
Ừa. Tui đồng ý. Để tiếp nè:
Cũng cây nêu xã nầy, trên mặt đất trong sân rắc vôi bột hình cung tên và dán hình con chó giấy ở cổng với ý xua đuổi tà ma cùng rủi ro.
Ở xã Thiệu Trung huyện Thiệu Hóa tỉnh Thanh Hóa thường dựng cây nêu vào chiều ba mươi tết, rắc vôi bột hình cung tên để dọa quỷ và hình cây bừa tượng trưng cho nhà nông.
Ở xã Xuân Hội huyện Nghi Xuân tỉnh hà Tĩnh, dân Vạn Chài làng Chài, sống trên thuyền Táêt đến cũng cắm cây nêu trên mũi thuyền gọi là Cây Nêu Thuyền. Nhưng, đó là cây lau còn nguyên lá, trên treo hai nén vàng và 2, 3 lá vàng mã. Còn dân làng ven biển (cùng xã nầy) lại trồng cây tre nêu vào dịp Tết. Trên ngọn tre buộc cây lau, treo bộ đồ mã gồm một lá vàng, 1 nén bạc và một cái áo.
Sau những ngày Tết ấm cúng, vui vẻ, ngày mùng 7 tháng giêng là ngày hạ nêu và mở tiệc mừng. Đó là Tết Khai Hạ...
Không những người Việt mà người Mường, Thái, Ba Na, Gia Lai... cũng có tục trồng cây nêu. Việc trồng cây nêu là phản ảnh quá trình đấu tranh chinh phục thiên nhiên, tổ chức sản xuất, giữ vững và mở rộng lãnh thổ tộc người.
Hơn nữa, hầu hết các tộc người đều quan niệm cây nêu là biểu tượng Cây Vũ Trụ, nối liền Trời với Đất.
Những vật treo trên cây đều tượng trưng nội dung hướng về sự bảo vệ và cầu mong hạnh phúc cho con người. Ví dụ lá dứa để dọa quỷ, cái khánh cầu phúc, tiền mã cầu tài, cá tượng trưng cho sự thành công, theo sự tích Cá Vượt Vũ Môn. Vòng tròn đỏ tượng trưng cho mặt trời.
Cây Vũ Trụ là nơi đậu của mặt trời và chim Thần.
Cuối năm, cuối mùa đông trồng nêu, dụng ý ngọn nêu vươn lên cao đón mùa xuân, Khí Dương, để chống với quỷ Đông, khí Âm.
Mùa xuân khí Dương bắt đầu thịnh, nắng ấm áp của ánh mặt Trời đem lại sức sống mãnh liệt cho muôn loài.
Hết.
Ai nấy cùng hể hả. Chị Ngà nầy lâu lâu cũng hay ho quá chớ. Thu hỏi:
- Chị Ngà. Cám ơn chị đã kể cho tụi em nghe. Hồi nhỏ thấy người lớn dựng cây nêu mà em có để ý có hiểu gì đâu" Tết thì mong được tiền lì xì cho đầy túi, ăn ngọt cho nhiều, qua Tết là đau răng khóc đã đời luôn! Ừa. Mà chị làm sao biết rành rẽ quá vậy"
Chị Ngà cười mím chi:
- Đã nói khỏi có khai đi.
Cậu Tuấn chen vô:
- Em biết em biết. Em biết chị lấy chuyện nầy ở đâu ra rồi.
Thanh hỏi:
- Ở đâu ở đâu"
Tuấn cười:
- Thì ở trong báo.
Chị Ngà phì cười:
- Hổng phải đâu. Nói cho nghe nè. Mấy đứa con chị nó dạy chị vô Forum đọc báo, thấy chuyện nầy hay quá chị in ra học thuộc rồi kể cho mấy em nghe đó chớ chị có hay ho gì. Hay là những người nào đã bỏ công bỏ của đem tài liệu vô Internet để chia xẻ với mọi người đó. Chị phục mấy người đó lắm.
Vậy chúng ta cùng nói lời Cám Ơn Quý Vị đã làm ra mấy trang tài liệu để đời cho thế hệ sau.
PHÚ LÂM
Gửi ý kiến của bạn
