Mới hồi năm ngoái, lời tiên tri về Cuộc Cách Mạng Internet tại Trung Quốc còn làm bao người phấn khởi. Số trương mục truy cập (cá nhân và công ty) tăng vọt, trong lúc nhà nước cắt giảm lệ phí truy cập, và khuyến khích các dịch vụ B2B (kinh doanh với kinh doanh, business to business). Nhưng Internet không cất cánh nổi, vì tốc độ truy cập chậm, người dân không dư tiền xài, và việc xài hạn chế thẻ tín dụng (nên thương mại điện tử kể như hỏng). Nghe cứ hệt như tình hình VN hiện nay.
Thí dụ, như Joseph Chen, 31 tuổi, mới năm ngoái cùng với 2 bạn đồng học ở Đại Học Stanford về nước mở công ty ChinaRen Inc., và mơ mộng trở thành một thứ như Yahoo. Công ty mau chóng thu hút hàng triệu đô từ giới đầu tư, trong vài tháng đã nhảy lên hàng đấu thủ lớn trên thị trường Internet toàn cầu. Nhưng bây giờ, năm 2000, Chen đang lo sợ. Các nhà đầu tư muốn có lời, nhưng Chen không thể dựa vào tiền thu quảng cáo tí teo được. Lại chẳng bao nhiêu dân Trung Quốc có thể tín dụng để thúc đẩy thương mại điện tử.
Một công ty đối thủ của Chen thì lạc quan hơn. Cũng trụ sở chính ở Bắc Kinh, CCIDNet.com là trang Web do nhà nước hỗ trợ tập trung vào kỹ nghệ điện tử, cung cấp tin, thương mại điện tử và dịch vụ tham vấn - và cũng trên đà muốn thành công ty tầm cỡ thế giới.
Tại sao Chen bi quan, trong khi CCIDNet.com của cán bộ Li Ying lại lạc quan" Đơn giản: ChinaRen thuộc sở hữu các doanh gia và các nhà tài chánh tư nhân. Trong khi sở hữu phần lớn trong CCIDNet là thuộc sở hữu một chi nhánh Bộ Thông Tin Trung Quốc, cơ quan kiểm tra kỹ nghệ và có quyền cấp giấy phép và cho các hãng dot-com lên danh sách thị trường chứng khoán.
Chưa hết, Bắc Kinh còn xiết lại kỹ nghệ Internet. Thay vì giúp tạo thêm các công ty kinh doanh, nhà nước lại hạn chế việc ra công khai thị trường cổ phiếu, kiểm duyệt nội dung các trang Web, và thường xuyên gây khó dễ các công ty Internet. Ngược lại, một vài trang Web gà nhà lại được ưu đãi đặc biệt. Và như vậy, nhiều hãng Internet cầm chắc sẽ sập tiệm trong vài năm tới. Mà thị trường viễn thông không dây (wireless market) sẽ bị kiểm soát hầu hết bởi 2 hãng điện thoại di động quốc doanh. Thế thì sẽ chơi với ai"
Và như vậy, Internet Trung Quốc sẽ không mang lợi ích như Internet Hoa Kỳ, nơi hoàn toàn mở rộng thị trường để bung hết sức sáng tạo khoa học và khiếu kinh doanh của người dân - điều kiện để hình thành Tân Kinh Tế, một nền kinh tế mà sản phẩm là kiến thức trí tuệ. Nguy nữa, Trung Quốc đang mất các lợi ích của 1 thị trường tài chánh đang lưu chuyển vốn vào các nơi sinh lợi nhiều nhất. Thế là Trung Quốc cầm chắc sẽ thua xa đối thủ Ấn Độ, nơi có kỹ nghệ nhu liệu vững vàng và mở cửa rộng hơn cho giới đầu tư quốc tế.
Đó là trò đi dây của Trung Quốc muốn cân bằng giữa việc chạy theo kỹ thuật mới và việc xiết chặt lưu lượng thông tin.
Vậy mà mới một năm trước, mọi chuyện còn vui biết mấy. Như hãng Chinadotcom (một trang nhà đa dịch vụ, gọi là cổng vào portal, như Yahoo hay Excite) đã thu được 84 triệu đô khi lên thị trường chứng khoán Nasdaq Hoa Kỳ. Lúc đó, các chính khách lạc quan là Internet sẽ chuyển hóa Trung Quốc. Vậy mà bây giờ thì “quá ít, và quá trễ.” Đưa tiền vào càng hỏng thêm. Thí dụ như phản ứng thị trường đối với công ty Netease.com, một cổng vào Trung Quốc sáng lập bởi doanh gia William Ding cùng với các hãng đầu tư lớn như News Corp. và Goldman Sachs. Sau vài tháng trì trệ, Bắc Kinh cho hãng này lên bảng chứng khoán ở Nasdaq vào ngày 30.6 theo các luật phức tạp nhằm ngăn ngoại kiều mua cổ phiếu tại các hãng Trung Quốc. Giá cổ phiếu lập tức sụt ngay 22%. Nghĩa là vĩnh viễn, các hãng như Netease.com hay các hãng TQ khác đừng mong gì kiếm thêm tiền trên chợ Nasdaq, trừ phi có cách mạng thực sự ở Bắc Kinh.
Mà sự cạnh tranh ở Hoa Lục đâu có dễ gì: theo Bộ Trưởng Thông Tin Wu Jichuan thì hiện thời Hoa Lục có khoảng 16,000 hãng Internet, trong đó 70% tới 80% công ty sẽ chết sớm.
Wang Boming - phó chủ tịch điều hành Stock Exchange Executive Council, đồng thời là chủ tịch công ty ChinaWeb chuyên về thông tin tài chánh, trụ sở chính ở Bắc Kinh - nói rằng khi Hoa Lục kềm chế các hãng không cho ra thị trường, thì kỹ nghệ này mất gọn 2 tỉ đô la/năm mà lý ra tiền này có thể dùng để nghiên cứu và phát triển, nhằm theo kịp các nước kỹ nghệ.
Việt Nam sẽ ra sao" Khi các lãnh tụ chỉ biết làm theo y chang đàn anh phương Bắc, chúng ta không khỏi lo về vận mệnh đất nước. Internet lúc đó sẽ không còn là khí cụ dân chủ và phú cường, mà sẽ trở thành khu đất kinh doanh cho cán bộ, và là nơi giải trí cho một thành phần ưu đãi. Nó không còn là cách mạng thông tin cho toàn dân, mà chỉ còn là cách mạng giải trí cho những người có password để vượt qua bức tường lửa.