Tổng thư ký Liên hiệp quốc Kofi Annan có thể là nạn nhân của chiến dịch Iraq khi sẽ đệ đơn từ chức sau lời phát biểu tại Geneva, ngày Thứ Sáu 25. Biến cố này đáng được theo dõi vì phản ảnh những chuyển động sẽ ảnh hưởng đến tương lai của Liên hiệp quốc.
Mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Liên hiệp quốc vốn đã căng thẳng từ tháng Chín năm ngoái, lên đến cao điểm khi chiến dịch Iraq mở màn vào tháng Ba, và ngày Thứ Sáu đã đi vào khúc quanh mới với lời phát biểu của Tổng thư ký Kofi Annan. Trong phiên họp của Cao ủy Nhân quyền Liên hiệp quốc, Annan tuyên bố với Hoa Kỳ, rằng “tôi mong muốn Liên minh (các xứ “Thiện chí” cùng Mỹ mở chiến dịch Iraq) sẽ nêu gương bằng cách hành xử trong khuôn khổ luật lệ”. Hiểu theo ngôn từ ngoại giao, Tổng thư ký Liên hiệp quốc muốn viện dẫn luật quốc tế để tuyên bố Mỹ là một “lực lượng chiếm đóng”, và nếu quả vậy thì luật lệ đó cũng sẽ bó tay Mỹ trong việc truy lùng tay chân của chế độ Saddam Hussein và tận diệt khủng bố. Dĩ nhiên là Hoa Kỳ đã lập tức phản bác, đại biểu của Mỹ tại phiên họp của Cao ủy, ông Kevin Moley, khẳng định “Hoa Kỳ không chỉ nói suông mà đã làm, ngay từ ngay đầu của vụ đụng độ này, và chúng tôi thấy hơi kỳ khi ông Tổng thư ký nêu vấn đề này ra...”
Vấn đề này là gì mà gây tranh luận như vậy"
Một khi Tổng thống George W. Bush tuyên bố chiến thắng tại Iraq, điều đó có nghĩa là tình trạng chiến tranh chấm dứt, và vì đang thực tế kiểm soát tình hình tại Iraq, Hoa Kỳ là “lực lượng chiếm đóng” và phải có một số trách nhiệm trước công pháp quốc tế (chủ yếu là hai bản Hiến chương The Hague năm 1907 và Geneva năm 1949). Thí dụ: là lực lượng chiếm đóng, Mỹ phải bảo đảm an ninh trật tự trong vùng chiếm đóng, phải chu cấp cơm áo thuốc men và sách vở lẫn đền đài cho dân Iraq có thể sống, đi học và đi lễ được bình thường. Trách nhiệm này Mỹ chưa bao giờ phủ nhận. Nhưng cũng luật lệ đó còn gây khó hơn về một phương diện khác: cho đến nay, Saddam Hussein vẫn là mục tiêu quân sự của Mỹ, tức là có thể bị không tập, đánh bom, bị giết chết bằng mọi cách. Một khi Mỹ tuyên bố chiến thắng, chiến tranh coi như kết thúc thì Saddam trở thành “pháp nhân cần bảo vệ”, để đưa ra tòa xét xử chẳng hạn. Tức là giờ trước giờ sau, Saddam được luật lệ quốc tế bảo vệ và nếu bị gì thì Mỹ sẽ chịu trách nhiệm vì là “lực lượng chiếm đóng”. Sẽ có ngày lính Mỹ bị đem ra Tòa án Hình sự Thế giới vì vi phạm luật lệ quốc tế hoặc vì ‘tội ác chiến tranh’...!
Vì sao giờ này lại có cuộc tranh luận về pháp lý như vậy"
Tổng thư ký Kofi Annan muốn gây khó cho Mỹ và chọn thời điểm lẫn địa điểm có ý nghĩa để làm việc này. Suốt thời Saddam Hussein, thường dân Iraq lẫn các lân bang như Iran hay Kuweit đã là nạn nhân của rất nhiều tội ác do chế độ Saddam ban hành. Sau khi thất trận và phải lui khỏi Kuweit, Saddam lại tàn sát dân Iraq thuộc hệ phái Shia vì họ lỡ dại nghe theo lời kêu gọi rất mơ hồ của Tổng thống George Bush (cha) là người dân Iraq phải có quyền quyết định về vận mệnh của họ mà nổi dậy chống chế độ độc tài Baghdad. Không thấy Tổng thư ký Annan viện luật để phê phán Saddam về những hành vi đó. Trong 12 năm bị Liên hiệp quốc trừng phạt qua 16 nghị quyết, cho đến nghị quyết thứ 17 (Nghị quyết 1441 ngày 08 tháng 11 vừa rồi, Liên hiệp quốc cũng chẳng coi khuôn khổ luật lệ quốc tế ra gì. Hoa Kỳ bảo rằng nghị quyết 1441 này là đủ giá trị về pháp lý và Annan rất hiểu lý luận đó của Tổng thống Bush khi tham gia soạn thảo văn kiện này cùng đại diện của Mỹ và Pháp là Powell và de Villepin. Nhưng khi Mỹ đưa quân tấn công Iraq thì bị Annan lên án và giờ này lại đòi dùng luật để cột tay Hoa Kỳ. Kofi Annan là kẻ đạo đức giả, đó là quan điểm về phía Mỹ.
Về phía mình, khi điều khiển một tổ chức quốc tế lớn nhất thế giới, có tới gần 200 hội viên, mà bị Hoa Kỳ qua mặt trong một cuộc chiến bị nhiều xứ lên án, Annan nghĩ rằng mình cũng phải đẩy Mỹ vào thế thủ để cho Liên hiệp quốc còn tư thế hoạt động. Ông có cái lý của ông, khi muốn cứu vãn tương lai của Liên hiệp quốc. Nhưng tương lai đó có thể không có Kofi Annan. Ông có lý mà vẫn sai vì sót.
Về mặt pháp lý, Liên hiệp quốc không hành xử quyền của mình đối với chế độ Saddam mà cũng có lúc nín thinh với nhiều vụ khác. Năm 1998, khi chế độ Belgrade của dân Serb đàn áp dân Albania theo Hồi giáo tại Kosovo, Liên hiệp quốc cũng không thể làm gì, vì sợ Nga phủ quyết trong Hội đồng Bảo an để bênh chế độ Belgrade. Năm 1999, Minh ước Bắc Đại Tây Dương NATO chứ không phải Liên hiệp quốc mới là cơ chế được vận dụng để huy động liên quân can thiệp vào Kosovo. Khi đó, Liên hiệp quốc không chấp nhận cuộc chiến này mà chẳng thấy Kofi Annan đả kích hoặc nêu vấn đề về pháp lý.
Đây là cuộc đụng độ về quyền lực của hai thực thể có thực lực khác nhau.
Liên hiệp quốc là tổ chức quốc tế hành xử theo quyền lợi khác biệt của các hội viên. Trong thành phần này, năm siêu hội viên có thể bảo vệ quyền lợi bằng quyền phủ quyết và đại đa số các nước khác thì dùng cái thế của đa số. Là tổng thư ký, khi thấy Mỹ lấn lướt Liên hiệp quốc trong vụ Iraq, Annan phải tìm cách ngăn cản và đã không từ nan cơ hội nào. Nhưng không phải hội viên nào cũng chống Mỹ, hoặc đồng ý với Pháp và Nga, hoặc ủng hộ quan điểm của Tổng thư ký. Nếu Pháp không dọa dùng quyền phủ quyết trong Hội đồng Bảo an thì Annan chẳng có cái thế nào để chống Mỹ: nghị quyết 1441 đã được 15 hội viên Hội đồng Bảo an thông qua với tỷ lệ không thể nào tuyệt đối hơn, 15-0. Và Pháp giờ này đã đổi giọng thì trong lời phát biểu tại Geneva, Annan có khi chỉ đại diện chính mình. Mà diễn đàn này lại chẳng là nơi nên khơi dậy tranh luận: Cao ủy Nhân quyền hiện do Libya làm chủ tịch, trong ủy ban gồm 53 nước có cả Việt Nam, nổi danh vi phạm nhân quyền, và Mỹ lại từng bị gạt ra ngoài. Với quy chế bình bầu theo từng nhóm hội viên, sẽ có ngày Trung Quốc đỡ đầu cho Bắc Hàn cộng sản vào trong ủy ban này để hài tội xứ khác! Chọn diễn đàn đó để viện dẫn luật lệ về chiến tranh thì quả là Annan có tinh thần khôi hài.
Đối diện, Hoa Kỳ là siêu cường gần 300 triệu dân, đóng góp tới 25% ngân sách của Liên hiệp quốc, cũng có quyền phủ quyết và khi hữu sự thì lại bị cản trở. Hoa Kỳ coi Liên hiệp quốc như không đáng kể, là lời cảnh báo của ông Bush trong bài diễn văn ngày 12-9 tháng trước Đại hội đồng Liên hiệp quốc, nếu không có thái độ cứng rắn hơn với chế độ Saddam. Bây giờ, Tổng thư ký Annan lại dùng luật như đòn chính trị để ngăn Mỹ thì đối với Mỹ, tổ chức này lại càng không đáng kể và ông còn làm giảm giá trị của luật lệ. Và thực tế về quyền lực khiến cho Liên hiệp quốc hay bất cứ một kế hoạch hợp tác quốc tế nào mà không có sự tham dự của quốc gia giàu mạnh nhất thì cũng không đáng kể. Thực tế đó giải thích vì sao Trung Quốc chiếm mất ghế của Đài Loan trong Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc hơn 20 năm trước, và Nhật Bản hay Ấn Độ sẽ phải được vào Hội đồng này, thay vì chỉ có năm nước hiện diện từ những bố trí sau Thế chiến II. Liên hiệp quốc sẽ phải cải tổ lại để phản ảnh thực tế mới của quan hệ quốc tế sau vụ khủng bố năm kia và cuộc khủng hoảng Iraq năm nay, nếu không, tổ chức này chỉ là một lực lượng cán sự xã hội quốc tế, chứ không thể là lực lượng bảo an, một trọng tài có khả năng khu xử tranh chấp giữa các hội viên hoặc có thể làm các chế độ độc tài e sợ.
Xưa nay dân Mỹ không mấy ưa Liên hiệp quốc vì bị quá nhiều lập trường chống Mỹ trong diễn đàn mà họ đóng thuế để tài trợ hoạt động. Giờ đây, Kofi Annan lại chọn lầm thời điểm để tấn công Hoa Kỳ bằng luật lệ. Ông ta có thể làm Liên hiệp quốc mất luôn cơ hội cải tổ vì sẽ gặp phản ứng của dân Mỹ. Ông ta có thể còn giải pháp cứu vãn, đó là từ chức, để sau vụ Iraq, Liên hiệp quốc còn có cơ hội đi vào một cuộc chấn chỉnh toàn diện.
Mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Liên hiệp quốc vốn đã căng thẳng từ tháng Chín năm ngoái, lên đến cao điểm khi chiến dịch Iraq mở màn vào tháng Ba, và ngày Thứ Sáu đã đi vào khúc quanh mới với lời phát biểu của Tổng thư ký Kofi Annan. Trong phiên họp của Cao ủy Nhân quyền Liên hiệp quốc, Annan tuyên bố với Hoa Kỳ, rằng “tôi mong muốn Liên minh (các xứ “Thiện chí” cùng Mỹ mở chiến dịch Iraq) sẽ nêu gương bằng cách hành xử trong khuôn khổ luật lệ”. Hiểu theo ngôn từ ngoại giao, Tổng thư ký Liên hiệp quốc muốn viện dẫn luật quốc tế để tuyên bố Mỹ là một “lực lượng chiếm đóng”, và nếu quả vậy thì luật lệ đó cũng sẽ bó tay Mỹ trong việc truy lùng tay chân của chế độ Saddam Hussein và tận diệt khủng bố. Dĩ nhiên là Hoa Kỳ đã lập tức phản bác, đại biểu của Mỹ tại phiên họp của Cao ủy, ông Kevin Moley, khẳng định “Hoa Kỳ không chỉ nói suông mà đã làm, ngay từ ngay đầu của vụ đụng độ này, và chúng tôi thấy hơi kỳ khi ông Tổng thư ký nêu vấn đề này ra...”
Vấn đề này là gì mà gây tranh luận như vậy"
Một khi Tổng thống George W. Bush tuyên bố chiến thắng tại Iraq, điều đó có nghĩa là tình trạng chiến tranh chấm dứt, và vì đang thực tế kiểm soát tình hình tại Iraq, Hoa Kỳ là “lực lượng chiếm đóng” và phải có một số trách nhiệm trước công pháp quốc tế (chủ yếu là hai bản Hiến chương The Hague năm 1907 và Geneva năm 1949). Thí dụ: là lực lượng chiếm đóng, Mỹ phải bảo đảm an ninh trật tự trong vùng chiếm đóng, phải chu cấp cơm áo thuốc men và sách vở lẫn đền đài cho dân Iraq có thể sống, đi học và đi lễ được bình thường. Trách nhiệm này Mỹ chưa bao giờ phủ nhận. Nhưng cũng luật lệ đó còn gây khó hơn về một phương diện khác: cho đến nay, Saddam Hussein vẫn là mục tiêu quân sự của Mỹ, tức là có thể bị không tập, đánh bom, bị giết chết bằng mọi cách. Một khi Mỹ tuyên bố chiến thắng, chiến tranh coi như kết thúc thì Saddam trở thành “pháp nhân cần bảo vệ”, để đưa ra tòa xét xử chẳng hạn. Tức là giờ trước giờ sau, Saddam được luật lệ quốc tế bảo vệ và nếu bị gì thì Mỹ sẽ chịu trách nhiệm vì là “lực lượng chiếm đóng”. Sẽ có ngày lính Mỹ bị đem ra Tòa án Hình sự Thế giới vì vi phạm luật lệ quốc tế hoặc vì ‘tội ác chiến tranh’...!
Vì sao giờ này lại có cuộc tranh luận về pháp lý như vậy"
Tổng thư ký Kofi Annan muốn gây khó cho Mỹ và chọn thời điểm lẫn địa điểm có ý nghĩa để làm việc này. Suốt thời Saddam Hussein, thường dân Iraq lẫn các lân bang như Iran hay Kuweit đã là nạn nhân của rất nhiều tội ác do chế độ Saddam ban hành. Sau khi thất trận và phải lui khỏi Kuweit, Saddam lại tàn sát dân Iraq thuộc hệ phái Shia vì họ lỡ dại nghe theo lời kêu gọi rất mơ hồ của Tổng thống George Bush (cha) là người dân Iraq phải có quyền quyết định về vận mệnh của họ mà nổi dậy chống chế độ độc tài Baghdad. Không thấy Tổng thư ký Annan viện luật để phê phán Saddam về những hành vi đó. Trong 12 năm bị Liên hiệp quốc trừng phạt qua 16 nghị quyết, cho đến nghị quyết thứ 17 (Nghị quyết 1441 ngày 08 tháng 11 vừa rồi, Liên hiệp quốc cũng chẳng coi khuôn khổ luật lệ quốc tế ra gì. Hoa Kỳ bảo rằng nghị quyết 1441 này là đủ giá trị về pháp lý và Annan rất hiểu lý luận đó của Tổng thống Bush khi tham gia soạn thảo văn kiện này cùng đại diện của Mỹ và Pháp là Powell và de Villepin. Nhưng khi Mỹ đưa quân tấn công Iraq thì bị Annan lên án và giờ này lại đòi dùng luật để cột tay Hoa Kỳ. Kofi Annan là kẻ đạo đức giả, đó là quan điểm về phía Mỹ.
Về phía mình, khi điều khiển một tổ chức quốc tế lớn nhất thế giới, có tới gần 200 hội viên, mà bị Hoa Kỳ qua mặt trong một cuộc chiến bị nhiều xứ lên án, Annan nghĩ rằng mình cũng phải đẩy Mỹ vào thế thủ để cho Liên hiệp quốc còn tư thế hoạt động. Ông có cái lý của ông, khi muốn cứu vãn tương lai của Liên hiệp quốc. Nhưng tương lai đó có thể không có Kofi Annan. Ông có lý mà vẫn sai vì sót.
Về mặt pháp lý, Liên hiệp quốc không hành xử quyền của mình đối với chế độ Saddam mà cũng có lúc nín thinh với nhiều vụ khác. Năm 1998, khi chế độ Belgrade của dân Serb đàn áp dân Albania theo Hồi giáo tại Kosovo, Liên hiệp quốc cũng không thể làm gì, vì sợ Nga phủ quyết trong Hội đồng Bảo an để bênh chế độ Belgrade. Năm 1999, Minh ước Bắc Đại Tây Dương NATO chứ không phải Liên hiệp quốc mới là cơ chế được vận dụng để huy động liên quân can thiệp vào Kosovo. Khi đó, Liên hiệp quốc không chấp nhận cuộc chiến này mà chẳng thấy Kofi Annan đả kích hoặc nêu vấn đề về pháp lý.
Đây là cuộc đụng độ về quyền lực của hai thực thể có thực lực khác nhau.
Liên hiệp quốc là tổ chức quốc tế hành xử theo quyền lợi khác biệt của các hội viên. Trong thành phần này, năm siêu hội viên có thể bảo vệ quyền lợi bằng quyền phủ quyết và đại đa số các nước khác thì dùng cái thế của đa số. Là tổng thư ký, khi thấy Mỹ lấn lướt Liên hiệp quốc trong vụ Iraq, Annan phải tìm cách ngăn cản và đã không từ nan cơ hội nào. Nhưng không phải hội viên nào cũng chống Mỹ, hoặc đồng ý với Pháp và Nga, hoặc ủng hộ quan điểm của Tổng thư ký. Nếu Pháp không dọa dùng quyền phủ quyết trong Hội đồng Bảo an thì Annan chẳng có cái thế nào để chống Mỹ: nghị quyết 1441 đã được 15 hội viên Hội đồng Bảo an thông qua với tỷ lệ không thể nào tuyệt đối hơn, 15-0. Và Pháp giờ này đã đổi giọng thì trong lời phát biểu tại Geneva, Annan có khi chỉ đại diện chính mình. Mà diễn đàn này lại chẳng là nơi nên khơi dậy tranh luận: Cao ủy Nhân quyền hiện do Libya làm chủ tịch, trong ủy ban gồm 53 nước có cả Việt Nam, nổi danh vi phạm nhân quyền, và Mỹ lại từng bị gạt ra ngoài. Với quy chế bình bầu theo từng nhóm hội viên, sẽ có ngày Trung Quốc đỡ đầu cho Bắc Hàn cộng sản vào trong ủy ban này để hài tội xứ khác! Chọn diễn đàn đó để viện dẫn luật lệ về chiến tranh thì quả là Annan có tinh thần khôi hài.
Đối diện, Hoa Kỳ là siêu cường gần 300 triệu dân, đóng góp tới 25% ngân sách của Liên hiệp quốc, cũng có quyền phủ quyết và khi hữu sự thì lại bị cản trở. Hoa Kỳ coi Liên hiệp quốc như không đáng kể, là lời cảnh báo của ông Bush trong bài diễn văn ngày 12-9 tháng trước Đại hội đồng Liên hiệp quốc, nếu không có thái độ cứng rắn hơn với chế độ Saddam. Bây giờ, Tổng thư ký Annan lại dùng luật như đòn chính trị để ngăn Mỹ thì đối với Mỹ, tổ chức này lại càng không đáng kể và ông còn làm giảm giá trị của luật lệ. Và thực tế về quyền lực khiến cho Liên hiệp quốc hay bất cứ một kế hoạch hợp tác quốc tế nào mà không có sự tham dự của quốc gia giàu mạnh nhất thì cũng không đáng kể. Thực tế đó giải thích vì sao Trung Quốc chiếm mất ghế của Đài Loan trong Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc hơn 20 năm trước, và Nhật Bản hay Ấn Độ sẽ phải được vào Hội đồng này, thay vì chỉ có năm nước hiện diện từ những bố trí sau Thế chiến II. Liên hiệp quốc sẽ phải cải tổ lại để phản ảnh thực tế mới của quan hệ quốc tế sau vụ khủng bố năm kia và cuộc khủng hoảng Iraq năm nay, nếu không, tổ chức này chỉ là một lực lượng cán sự xã hội quốc tế, chứ không thể là lực lượng bảo an, một trọng tài có khả năng khu xử tranh chấp giữa các hội viên hoặc có thể làm các chế độ độc tài e sợ.
Xưa nay dân Mỹ không mấy ưa Liên hiệp quốc vì bị quá nhiều lập trường chống Mỹ trong diễn đàn mà họ đóng thuế để tài trợ hoạt động. Giờ đây, Kofi Annan lại chọn lầm thời điểm để tấn công Hoa Kỳ bằng luật lệ. Ông ta có thể làm Liên hiệp quốc mất luôn cơ hội cải tổ vì sẽ gặp phản ứng của dân Mỹ. Ông ta có thể còn giải pháp cứu vãn, đó là từ chức, để sau vụ Iraq, Liên hiệp quốc còn có cơ hội đi vào một cuộc chấn chỉnh toàn diện.
Gửi ý kiến của bạn
