HÀ NỘI.- Việt Nam đã phát hiện một khối đại hồng ngọc lớn chưa từng thấy, nguyên khối nặng hơn 3 ký lô, trị giá hàng chục triệu đô la và theo tin trong nước, các nhà khoa học trong Hội đồng giám định đã đề nghị Nhà nước cho giữ lại làm “vật quốc bảo.” Sau đây là câu chuyện về khối đại hồng ngọc kể trên, do báo trong nước tường thuật.
Đầu tháng 11/1997, tờ Dân Tộc của Myanmar đăng tải thông tin về “Hội chợ đấu giá Đá quý và hàng trang sức” tổ chức tại Rangun hết lời ca ngợi hai viên đá quý: viên saphia của nước chủ nhà nặng 89,85 cara giá 504.800 USD và viên rubi của Việt Nam nặng 290 cara giá 290.000 USD. Nhưng báo Miến Điện đã không biết tỏ tường rằng, viên rubi đó chỉ là... mảnh vỡ rất nhỏ của một khối đại hồng ngọc lớn chưa từng thấy tại Việt Nam và rất nhiều thông tin khác có liên quan còn nằm trong vòng bí ẩn...
Theo tin từ báo trong nước, ngày 15/7/1996, theo quyết định của Bộ Công nghiệp và Tổng Công ty Đá quý và Vàng Việt Nam, Công ty Đá quý và Vàng Yên Bái được thành lập với 5 xí nghiệp khai thác, trong đó một đơn vị quan trọng được đặt tại Tân Hương, thời điểm mở đầu cho một phát hiện lịch sử.
2 giờ chiều ngày 25/4/1997, hai công nhân Bùi Văn Lý và Nguyễn Duy Vinh đã vui sướng khi thấy trong lòng máng xối một khối đá to bằng chiếc ấm hãm chè xanh có mầu sắc lạ góc vàng, góc ánh đỏ. Hai người đã gọi Giám đốc xí nghiệp Nguyễn Xuân Cẩm đến đưa khối đá lạ lên bờ, chuyền tay nhau ôm hôn như cúp vô địch thế giới.
Viên đá tìm được ở độ sâu 2,5 đến 3m nằm trên đồi chè cạnh hồ Khuôn Giỏ, giữa tuyến hào thăm dò 9 và hào công nghệ số 1, nằm trong một đới biến đổi giữa đá phiến và dầu nhôm với mạc pecmatit, có phần vỏ bọc là một tập hợp spinel nên rất khó đánh giá giá trị. Không ai biết rõ giá thật của nó lớn đến mức nào. Dân buôn đá đỏ Hà Nội săn được tin lần mò lên chiêm ngưỡng, thấy khối đến gần 3kg, không dám trả giá, xách cặp ra về.
Cuối tháng 5, theo một lộ trình hoàn toàn bí mật, viên đá được đưa về Tổng Công ty. Cuối tháng 7, trong quá trình bóc tách mặt ngoài đã vỡ ra một mảnh nặng 75g (375 cara), được mài cẩn thận còn 58g (290 cara).
Các chuyên gia đá quý Myanmar được mời sang thẩm định đã khuyên nên mang mảnh nhỏ này đi bán đấu giá tại Hội chợ diễn ra trên đất nước họ. Tổng Công ty đã lập hội đồng định giá mảnh vỡ trước khi đi và được một thương gia Thái Lan bỏ ra khoản tiền 290.000 USD mua tại Hội chợ.
Ngày 12/1/1998, Văn phòng Chính phủ ra công văn yêu cầu không được tổ chức tiêu thụ, để nguyên mẫu và lưu giữ trong két an toàn của Kho bạc Hà Nội.
Mặc dù chưa biết rõ đặc điểm cộng sinh, vị trí trong địa tầng, độ sâu tìm thấy, nguồn gốc sinh thành cũng như các tính chất về hình thái và vật lý, trừ trọng lượng của viên đá nhưng người thầy giáo cũ của ông Ngô Văn Nghiêm (Giám đốc Công ty Đá quý và Vàng Yên Bái - chủ nhân đầu tiên của viên đá) hiện là Phó Chủ tịch Hội Địa chất Việt Nam, Chủ tịch Hội Địa lý - Địa chất thành phố HCM, ông Hoàng Trọng Mai đã đề xuất với Chính phủ hãy “giữ lại viên hồng ngọc lớn nhất Việt Nam” không nên bán ra nước ngoài.
Theo ý kiến của ông Mai thì “những viên đá quý chất lượng cao có trọng lượng và kích thước lớn thường được trân trọng như là bảo vật quốc gia và được giữ gìn, lưu truyền từ đời này sang đời khác. Đó là tài sản vô giá về mặt tinh thần, là niềm tự hào của một đất nước, là niềm hãnh diện của nhiều thế hệ công dân tương lai”.
Nếu theo sự ước lượng “rụt rè” của Hội đồng quản trị Tổng Công ty Đá quý và Vàng Việt Nam thì giá trị viên đá dao động từ 8,35 đến 10,98 triệu USD. Giá trị của đá quý không tính theo phép số cộng, viên 100 cara giá 2 triệu USD, nhưng viên 200 cara giá có thể lớn hơn nhiều. Hơn nữa, năm 1995, một viên rubi chỉ nặng 300g (0,2g - tương đương 1 cara) được mài trong suốt 3 năm, công mài lên đến 300.000 USD tặng vua Thái Lan đã ước tính là 12 triệu USD.
Giá trị thật của hồng ngọc Tân Hương có thể còn lớn hơn nhiều...