Ông Trần Xuân Bách từ trần tại Hà Nội, thọ 83 tuổi, theo các bản tin hôm 4-1-2005 của RFA và BBC.
Theo tin RFA, ông Trần Xuân Bách, một trong những nhà chính trị nổi bật của Đảng Cộng Sản Việt Nam vừa từ trần hôm mùng 1 tháng Giêng ở Hà Nội sau gần 2 tuần lễ bị bệnh nặng, thọ 83 tuổi.
Trong những năm cuối thập kỷ 1980 và đầu 1990, ông Bách được các nhà quan sát chính trị Châu Á coi là nhân vật có tư tưởng cởi mở nhất của Đảng Cộng Sản Việt Nam, và từng có tin nói ông có triển vọng được chọn làm Tổng Bí Thư.
Dự đoán đó đã không trở thành sự thật, sau khi một số bài viết của ông với chủ trương đổi mới, ủng hộ đa nguyên về chính trị, kinh tế và văn hóa được phổ biến khắp nơi.
Ít lâu sau đó, ông bị loại khỏi Bộ Chính Trị, mất ghế ủy viên trung ương và không được giới lãnh đạo Đảng nhắc đến.
Những năm sau đó, vào dịp Tết, người ta thấy báo chí đăng tải những bài thơ do ông viết dưới bút hiệu Bách Xuân, và đó là những mối quan hệ gần như là duy nhất giữa ông với thế giới bên ngoài.
Từ Paris, ông Bùi Tín phát biểu về ông Bách như sau: “Ông ta là người có tư duy đổi mới sớm nhất, do đó đã bị đưa ra ngoài dưới hình thức kỷ luật”.
Những người thân với ông ở Việt Nam cho chúng tôi biết gia đình chưa quyết định ngày giờ tổ chức lễ tang.
Trong khi đó, đài BBC từ London đưa tin, trích như sau:
“...sau khi các đảng cộng sản Đông Âu lần lượt mất độc quyền lãnh đạo hoặc phải chuyển sang hoạt động trong môi trường dân chủ đa nguyên, xu hướng mà ông Trần Xuân Bách ủng hộ và đại diện, đã bị bác bỏ tại Việt Nam.
Mấy chữ ‘đa nguyên đa đảng’ từ đó bị coi là cấm kỵ dù càng gần đây, các tiếng nói chính thức của nhà nước không cho chế độ dân chủ đại nghị kiểu phương Tây là ‘phản động’ nữa.
Có bình luận nói thực ra Trần Xuân Bách lúc sinh thời cũng mới chỉ nhắc đến ‘đa nguyên’ chứ không nói trực tiếp đến ‘đa đảng’. (...)
Với khả năng đọc được tiếng Anh và biết dùng tiếng Pháp giỏi và có tiếng là một trí thức, ông được chọn vào Bộ Chính trị năm 1986 (Đại hội VI) và được giao nhiệm vụ nghiên cứu về lý luận.
Ông cũng từng giữ chức trưởng Ban Đối Ngoại Trung Ương đặc trách về quan hệ với hai nước Lào và Campuchia. Khi đó, xét về quyền lực ông Trần Xuân Bách chỉ đứng thứ ba trong Ban Bí Thư và thứ mười trong Bộ Chính trị.
Theo các tài liệu nước ngoài, ông Trần Xuân Bách từng làm trợ lý cho ông Lê Đức Thọ năm 1979 tại Phnom Penh.
Ông cũng đứng đầu cơ quan mang bí số B-68 chỉ đạo bộ máy hành chính của Campuchia sau khi Việt Nam đem quân sang nước này. Ông cũng từng giữ các chức vụ cao tại Mặt Trận Tổ Quốc và Ban Tôn Giáo Trung Uơng.
Năm 1990, ông bị kỷ luật, khai trừ khỏi Trung ương đảng và được ông Nguyễn Cơ Thạch nhận về làm công tác nghiên cứu ở Bộ Ngoại giao với tư cách một đảng viên thường.
Sau khi ông Nguyễn Cơ Thạch qua đời thì ông Trần Xuân Bách được cho về nghỉ năm 1992 tại nhà riêng ở Gia Lâm, Hà Nội.
Từ đó, được biết ông có làm thơ ký tên là Bách Xuân. Cũng có nguồn tin nói ông để lại một cuốn hồi ký...