Cứ mỗi độ xuân về, thì hương vị của mùa xuân đối với dân tộc Việt Nam được xem như một truyền thống văn hóa lâu đời của tổ tiên để lại, và luôn được tôn tạo, bồi đắp, với những ý đẹp, lời hay để để lưu giữ trân truyền văn hóa cho các thế hệ nối tiếp. Quả thật, cảnh đẹp của mùa xuân, ý đẹp tình xuân đến với con người Việt Nam thật mênh mông bất tận. Trong tứ thời bát tiết, bốn mùa xuân, hạ, thu, đông, thì mùa xuân là mùa khí hậu ôn hòa mát mẻ, cây cối đâm chồi nảy lộc, trăm hoa đua nở để cùng tô điểm cho hương sắc của mùa xuân. Người Việt tưng bừng long trọng đón xuân, vui xuân bằng cái tết Nguyên Đán. Để chuẩn bị đón xuân thì từ những vùng thôn quê hẻo lánh, đến thành thị phồn hoa, mọi nhà đều lo sửa sang, trang hoàng cho nhà cửa khang trang sạch đẹp, để đón nhận một mùa xuân mới, với tràn đầy hy vọng.
Tôi được sinh ra, lớn lên tại miền đất có bốn mùa rõ rệt: xuân, hạ, thu và đông. Nơi đó là Hà Nội. Thực ra, Hà Nội là nơi kinh đô cổ kính, từ kiến trúc, đến văn hóa. Giống như những người Việt phải xa quê, người Hà Nội dù ở bất cứ đâu, có đi xa tận phương trời nào, cũng không thể quên được hình ảnh kinh đô mến yêu. Vào những ngày này, mùa xuân ấm áp, êm dịu, tiết trời hòa với hương sắc hoa lá cây cỏ, cảnh Hà Nội thật thơ mộng, những con đường chạy dài với hàng cây cổ thụ cành lá xum xuê xòe tán...
Quê nhà xưa cứ độ xuân sang
Tỏa ánh bình minh chốn địa đàng
Chim ca bướm lượn hoa đua nở
Khí tiết trời xuân thật dịu dàng
Hà Nội là thủ đô của nhiều triều đại, và mảnh đất nghìn năm văn vật đã sớm tiếp nhận nền văn hóa dân tộc, và trong nền văn hóa Đông phương nói chung, như từ xa xưa thông qua những báu vật cổ, đồ cổ, thì chúng ta đều phải công nhận rằng, người Việt Nam ta đã tiếp xúc với thiên nhiên, trong đó có các loại cầm thú, chim, hoa, cây, cảnh. Vào những thời hưng thịnh của các thời Lý, Trần, Lê. "Theo tài liệu của Trần Hợp và Phan Thúc Huân" thì đời vua Trần Anh Tông là người chơi hoa lan nổi tiếng, ông đã xây dựng vườn lan "Ngũ bách viên", gây trồng với năm trăm loại hoa lan. Hương của hoa lan được gọi là vương giả hương, hoa lan được xếp là loại thanh nhã bất phàm. Đặc biệt những giống lan có cả hương lẫn sắc, lại nở vào dịp tết Nguyên Đán với những câu dân gian từ xưa như: "Vua chơi lan, quan chơi trà", có lẽ câu nói đó của người xưa đã đánh giá được vị trí của cây hoa lan trong tư tưởng tâm hồn những người yêu hoa, đã xếp hoa lên hàng tôn quý.
Hà Nội các làng hoa cây cảnh truyền thống như làng Quảng Bá, Nghi Tàm, Nhật Tân, Ngọc Hà và không dừng ở đây mà còn phát triển thêm ra những vùng phụ cận, như làng Hoàng Mai, Thanh Nhàn, Gia Lâm, Vĩnh Tuy, Nhổn. Hàng năm vào dịp tết Nguyên Đán, các làng hoa đã cung cấp hàng chục tấn hoa các loại, và cũng không biết bao nhiêu cây cảnh, cây thế. Cây cảnh và hoa không chỉ cung cấp cho người dân trong nước, mà còn xuất cảng ra nước ngoài. Với những bàn tay, khối óc thăng hoa của những nghệ nhân người Hà Nội. Với những chậu cây thế độc đáo, những loài danh hoa đã trưng bày trong những hội hoa xuân được tổ chức khắp mọi miền đất nước trong những ngày hội xuân. Nhưng chủ yếu vẫn là Hà Nội và Sài Gòn, hai thành phố lớn là tập trung nhiều hơn cả. Những chậu cây thế, cây hoa quý hiếm, đem ra trưng bày, thi thố tài năng nghệ thuật đã được người dân Hà Nội và người dân trong nước đánh giá cao về những bàn tay khéo léo và khối óc sáng tạo của giới chơi hoa Hà Nội.
Rồi phong trào chơi non bộ, tiểu cảnh, những hòn giả sơn, những cảnh sơn thủy hữu tình, những hòn núi hùng vĩ với sáng thế oai phong độc đáo do chính bàn tay người chơi Hà Nội tạo thành. Và mùa xuân tiêu biểu cho những ngày lễ hội với các trò vui xuân, mang đậm nét văn hóa cổ truyền dân tộc. Vào ngày mồng năm tết là lễ hội Gò Đống Đa. Người thập phương kéo về các trò chơi được tổ chức như đánh cờ tướng, đô vật, thả chim, chọi chim, chọi gà. Những con chim hay, những con gà tài đã đem lại tên tuổi cũng như làm sáng giá những ông chủ của nó trong "làng chơi".
Ngoài các thú chơi, người Hà Nội còn cái thú chơi lồng chim. Cũng không ít người đi sưu tầm những chiếc lồng Tầu cổ, hay lồng Nam Định cổ. Với bàn tay nghệ thuật, và con mắt thẩm mỹ cộng vào khối óc sáng tạo, người chơi Hà Nội đã có những chiếc lồng cách tân, hoặc lồng chép cổ, được chạm khảm cầu kỳ tinh vi, các đường nét văn hoa mềm mại, độc đáo. Có những chiếc lồng của nghệ nhân Hà Nội đã tới tay các giới chơi thế giới, như chiếc lồng chim gáy hình quả đào của ông Tiếp Đan và ông Văn Giang làm cửa lồng, đã được giải huy chương vàng trong cuộc triển lãm Lepzic tại Đức quốc. Cũng không thiếu những chiếc lồng được các nhà chơi đồ cổ lưu giữ. Nếu chúng ta có dịp giao tiếp với những người chơi cây, chơi hoa, chơi đồ cổ có kiến thức và văn hóa của người Hà Nội, họ có chiều sâu bề dầy cách chơi lắm.
Ngay từ cái lọ, cái chậu để trồng cây, cắm hoa người ta cũng chọn kỹ càng từ hình dáng tới màu men cho thích hợp. Hay ngồi uống trà ngắm cây, ngắm hoa, phê bình hay tán thưởng những tác phẩm nghệ thuật, người chơi cũng kén từ cái ấm, cái chén pha trà, và loại trà nào ngay từ mùi hương sắc của nước trà, rồi từ động tác pha trà cũng khác hẳn, những người "mới bước vào nghề chơi".
Ở Hà Nội nếu nói đến các bậc thầy, bậc sư phụ về nghệ thuật làm cây thế, cây cảnh, cây hoa.... như các bác các cụ Hòa Xuân, Văn Giao, Quyết Bội, Ba Hậu, Nguyễn Luân, Cự Hiến, Mẫn... Nói chung Hà Nội là một trong những trung tâm của một nền văn hóa lâu đời, có chiều sâu, bề dầy phong phú và đa dạng, nên ngay các cây thế, các cây cảnh của người chơi Hà Nội cũng chắt lọc được vốn văn hóa cổ truyền, cũng như thể hiện được đường nét nhân bản dân tộc tính một cách sâu sắc. Bởi thế, chơi cây, chơi cảnh có sức hấp dẫn vô cùng, nó cuốn hút và lôi kéo người chơi tới mê say. Vào những ngày tết Nguyên Đán, người Hà Nội tưng bừng đua nhau đi ngắm chợ hoa, ở khắp các ngả đường trong thành phố, đâu đâu cũng có hoa, người người nhộn nhịp tiếng cười nói náo nhiệt như trẩy hội, nào đào, nào quất, hoa lay ơn, hoa thược dược, hoa cúc, hoa violet... đủ loại, đủ màu không sao kể xiết.
Vào những ngày tết, các chợ như chợ Bưởi, chợ Mơ, chợ Đồng Xuân, chợ Hôm, đặc biệt là chợ hoa cổ truyền ở ngã tư phố Hàng Đậu kéo dài hết phố hàng Lược, chợ quất vàng rực, người Hà Nội thích chơi cây quất, chơi quất ý tưởng cho một năm phát lộc, và thêm nhiều may mắn, nhà nào khá giả thì chơi cây quất và cành đào, lựa chọn quất cũng cầu kỳ như chọn cành đào. Người thì chơi quất tán có nhiều tầng, để năm mới hy vọng gặp nhiều may mắn, xây thêm nhà hoặc lên thêm tầng nữa. Người thì chọn cây ở dạng tự nhiên, nhưng rất nghệ thuật, cây không cần sai quả nhưng cành lá phải rõ ràng. Người lại thích cây, quả phải vàng rực như mỏ vàng kim loại lộ thiên, còn người chơi cầu kỳ hơn, phải chọn cho bằng được cây có tứ đại đồng đường, hay ngũ đại bách niên. Nghĩa là cây phải có bốn thế hệ quả và có điểm thêm hoa là thể hiện cho năm thế hệ cùng sống lâu trăm tuổi. Đó cũng là ý nguyện của một gia đình trong ngày đầu xuân. Quất biểu tượng cho những ước mơ đơm hoa kết trái và chín rộ, quất còn là sự chua ngọt nhưng không cay đắng với bất cứ ai trong năm. Có lẽ chính vì thế mà cây quất không thiếu được trong mỗi gia đình ngày tết.
Cũng như hoa đào là loài hoa có tính chất đặc sản của người Hà Nội, trong những ngày tết, hoa đào không thể thiếu được trong mỗi gia đình Hà Nội. Người Hà Nội dù lưu lạc sống tha phương vẫn luôn nhớ hình ảnh của hoa đào đang khoe sắc khi mỗi độ xuân về. Hoa đào đã đi vào sử sách của dân tộc, đó là cành đào Quang Trung ngày mồng năm tháng giêng năm Kỷ Dậu (1789) trong trận oanh liệt đã tiêu diệt hơn hai mươi vạn quân Thanh xâm lược nước ta, vua Quang Trung trong áo giáp bào đầy khói súng, đã tuốt gươm chặt một cành đào đang trổ sắc, ra lệnh cho lính hỏa tốc đem về thành Phú Xuyên báo cho hoàng hậu Ngọc Hân cùng quân dân trong thành biết mừng công thắng lợi tết năm ấy. Hoa đào còn mang nhiều sắc thái trong thơ Nguyễn Trãi, và biết bao thi nhân từ đời xưa cho đến nay. Và Nguyễn Trãi đã làm sáu bài thơ tuyệt tác, viết riêng về hoa đào lấy sắc đào làm biểu tượng sĩ khí yêu nước của ông, và người xưa vẫn thường mượn hoa đào để diễn tả nhan sắc của mỹ nhân, hoa đào sắc hồng phơn phớt, đẹp như đôi má của những cô gái tuổi độ xuân thì mà người ta thường gọi là "má đào". Hoa đào có vẻ đẹp không sặc sỡ mà cái đẹp kín đáo, cao quý. Hoa đào trong truyện Kiều được đại văn hào Nguyễn Du lấy hình ảnh để diễn tả, khêu gợi nỗi lòng Thúc Sinh và Kiều muốn lấy nhau như:
Trướng tô giáp mặt hoa đào
Vẻ nào chẳng mặn nét nào chẳng ưa
Người chơi hoa đào để chọn được cành đào vừa ý quả không đơn giản. Người chơi thông thường trong những ngày tết thì chọn cành đào có tán tròn, hoa to đều nụ và ít lá. Còn người chơi đào thế thì chọn cây cành khúc khủy, già cỗi, gân guốc mắt sẹo trông sù sì, cành điểm loáng thoáng hoa, nụ không chọn cành vòng vèo, và cũng tùy thuộc vào phòng khách để chọn cành thế cho thích hợp. Và cuối cùng là kiếm lọ hay chậu để trồng đào hay cắm đào cho hợp, có những lọ hoặc chậu phải có thêm cái đế trông mới ra dáng thế của cành đào được.
Bên cạnh hoa đào, người Hà Nội rất thích chơi và chuộng hoa thủy tiên vào dịp tết. Thường trước hai tới bốn tuần, những người chơi hoa thủy tiên đã mua củ về, rồi ngâm vào nước mưa từ một đến hai ngày, rồi rửa sạch sẽ, lột bỏ lớp vỏ xây xát, lựa bỏ những rễ thối, và tùy thuộc vào sự nảy mầm mà cắt gọt củ để cây phát nụ. Cắt gọt và hãm khéo tới mức để cho hoa nở theo ý muốn của mình, đấy mới là tài nghệ của người biết chơi hoa thủy tiên, và tôi được kể lại thì từ thời Pháp thuộc, người Hà Nội chơi hoa thủy tiên thường tới phố Lãn Ông và phố Thuốc Bắc để mua lại của những người Hoa kiều, hoặc của những người buôn từ biên giới Trung quốc, vì cây hoa thủy tiên thuộc vốn từ Trung quốc đến nay loại hoa này vẫn là độc quyền tại quê hương sở tại của nó. Nhưng nhiều nhất và tập trung lớn nhất vẫn là Đài Loan và Phúc Kiến. Ngày xưa trong cung đình và hội chợ đã tổ chức những cuộc thi hoa thủy tiên.
Hội thi hoa thủy tiên được tổ chức rất long trọng, những giải thưởng đều được đặt trên hương án sơn son thiếp vàng. Giải thưởng có giá trị gồm cả vật phẩm lẫn tiền bạc, và đặc biệt là đôi ly pha lê trong suốt để đựng thủy tiên, những người đoạt giải được đưa rước bằng kiệu hoặc xe tay nạm đồng bịt bạc, khi về tới nhà các cụ, các chức sắc của địa phương cờ lọng đón tiếp từng tràng pháo nổ rộn rã, mọi người vui vẻ hân hoan chúc tụng. Vì thực tế mà nói chơi hoa thủy tiên cũng không phải dễ, vả lại với hai chữ "thủy tiên", mà có người yêu thích hoa đã tán tụng cường điệu rằng thủy là nước, tiên là cô tiên. "Thủy tiên" là cô tiên tắm trong nước. Quả thật cái thú nhất đời là được nhìn cô tiên tắm mà lại là tắm "sex" trong nước trong vắt, ánh lên trong bình pha lê rọi vào nước da trắng mịn. Ngồi ngắm hoa từ củ đến rễ, hương thơm của hoa phảng phất thoang thoảng bên cạnh là những người bạn cố tri, cùng nhâm nhi tách trà tầu hương vị say đắm làm ngây ngất lòng người.
Ngắm người trần xinh như các hoa hậu đã sướng mắt, tâm hồn sảng khoái đã lâng lâng rồi. Thế mà mình lại được ngắm tiên, thoát y vũ thì còn gì sướng bằng không chừng hồn cuốn theo khói thuốc, bay vào trong cây lên mây, cuộc đời thần tiên là thế.
Khánh Linh - NSW
Gửi ý kiến của bạn
