Lòng dân chỉ như nước lũ khi chảy thuận dòng. Và tràn vào nơi hiểm yếu nhất. Tổ chức biểu tình là điều kiện cần thiết.
Một tháng trước, ít ai nghe nói đến xứ Kyrgystan tại Trung Á.
Xứ này nổi tiếng văn học sử với rặng núi Thiên Sơn trong Chinh Phụ Ngâm hay tài xạ thủ của Tiết Đinh San trong Thuyết Đường. Người ta lờ mờ biết là xứ Cộng hòa Trung Á này nằm tại Tân Cương, giáp giới với Trung Quốc, và đang chuyển mình ra khỏi tàn dư cộng sản thời Liên Xô.
Mọi chuyện bỗng thành thời sự khi dân chúng biểu tình, khởi đầu từ hai tỉnh hẻo lánh miền Tây Nam gần Uzbekistan là Jalal Abad và Osh. Hai tỉnh này rơi vào tay đám biểu tình. Ngày 24 tháng Ba, biểu tình lên tới thủ đô Bishkek tại miền cực Bắc, Tổng thống Askar Akayev bỏ chạy. Trốn trong một căn cứ của Nga hay đã lưu vong ra ngoài, ta chưa biết. Chỉ biết là đoàn biểu tình vỏn vẹn mấy ngàn người đeo băng hồng và vàng trên cánh tay đã tràn qua vòng đai cảnh sát và mời một số giới chức chính quyền, kể cả Bộ trưởng Quốc phòng, ra khỏi dinh Tổng thống, trong khi lính bảo vệ đưa một số quan chức khác qua cửa ngách chạy ra ngoài. Trước sau, binh lính phòng vệ không bắn vào đám biểu tình, và cảnh sát đứng nhìn ở ngoài, không can thiệp.
Lần đầu tiên trong lịch sử, Kyrgystan sẽ có bầu cử tổng thống hẳn hoi. Mọi toan tính gian lận coi như vô vọng.
Ta đang thấy tái diễn những gì vừa xảy ra tại Ukraine, lần này không ở phía Tây của Liên bang Nga - mà ở phía Tây của Trung Quốc.
Trước khi nói đến trào lưu dân chủ, như một con nước lũ đang quét sạch các chế độ độc tài, có lẽ phải nói đến… kỹ thuật tổ chức biểu tình, là nội dung của loạt bài đặc biệt trên cột báo này trong suốt một tuần, từ ngày Thứ Hai 21 Tháng Ba.
Sau khi phân tách kinh nghiệm thành bại của nhiều cuộc biểu tình, ta đã tìm hiểu các khía cạnh chiến lược, kế hoạch và chương trình cùng các chiến dịch, bây giờ, ta nói về cách tổ chức. Những thí dụ nêu ra ở đây chỉ có giá trị gợi ý vì hoàn cảnh mỗi nơi mỗi thời lại một khác.
Trước hết, hãy cùng kiểm lại một số đặc điểm chúng từ phong trào biểu tình này.
Đầu tiên tính chất bất bạo động - xung đột lẻ tẻ có xảy ra tại Kyrgystan nhưng chủ trương căn bản của đám biểu tình vẫn là tránh bạo động. Đặc điểm thứ hai là đám biểu tình đã trung hòa được phản ứng can thiệp hay đàn áp của quân đội, công an và cảnh sát. Tức là thuyết phục được các thành phần bảo vệ chế độ nên đứng ra ngoài, một khía cạnh của chiến lược tranh thủ nền tảng quyền lực của chế độ. Lấy chính nghĩa thắng hung tàn là một ước nguyện, nó chỉ là sự thật khi phong trào có khả năng thông tin và thuyết phục, nhất là không coi quân đội hay công an là kẻ thù.
Đặc điểm thứ ba là đoàn biểu tình luôn luôn có hình ảnh vui tươi, với phụ nữ xuất hiện ở vòng ngoài, chứ không có vẻ đe dọa của một đám đông cuồng tín chỉ muốn đập phá cho hả giận. Sự sợ hãi của người làm ta sợ hãi, và có khi bóp cò súng. Đám đông không gây sợ hãi vì chính họ cũng không sợ hãi.
Sau cùng, đám đông có khả năng kỷ luật rất cao, để không gây ra điều đáng tiếc và khi xuất hiện thì có phối hợp đông đảo. Vẫn biết rằng thế giới có thiện cảm với lý tưởng dân chủ của đám biểu tình và thiện cảm ấy là áp lực giải giới các chế độ độc tài, nhưng thuật biểu tình cũng là một yếu tố thành công đáng kể.
Bây giờ, ta nói đến thuật ấy.
Biểu tình là gì"
Không nhất thiết là những cuộc tuần hành của đám đông ngoài đường phố. Biểu tình là khi một đám đông công khai biểu tỏ thái độ để đạt một mục tiêu nào đó mà dư luận biết và hiểu được. Năm xưa, chín nhà sư đã tự thiêu tại một xã ấp hẻo lánh của Việt Nam, hành động can trường cao quý ấy vẫn không là một cuộc "biểu tình", vì dư luận không biết, nên không gây được tác động dây chuyền.
Hiểu như vậy, biểu tình có thể biểu hiện dưới nhiều hình thức:
1. Diễn hành ngoài đường phố;
2. Hội họp trong hội trường, sân vận động, bãi đậu xe;
3. Đám ma, đám rước, đoàn xe, nghi lễ tôn giáo… di chuyển ngoài đường;
4. Đông người đồng loạt bước khỏi nhà trường, nhà máy hay công sở;
5. Đông người tuyệt thực giữa nơi công cộng;
6. Nhiều người cùng ngồi im giữa đường, giữa chợ;
7. Đang di chuyển ngoài đường, bỗng nhiên ngưng mọi sinh hoạt vào cùng lúc;
8. Lập tòa án công cộng xét xử một chính phạm của chế độ;
9. Lập tòa án châm biếm công lý và tòa án của chế độ;
10. Mọi người cùng làm một hành động: rút tiền ký thác khỏi ngân hàng;
11. Mọi người cùng tẩy chay một món hàng, bất hợp tác với một chiến dịch, v.v…
Suy như vậy, biểu tình có thể được tổ chức dưới nhiều hình thức. Quy luật ở đây là phải sáng tạo tìm ra phương thức hữu hiệu mà chế độ khó lường và khó chống.
Minh danh tuyên bố mục tiêu
Muốn việc biểu tỏ lập trường kết quả phong trào biểu tình phải minh nhiên công bố mục tiêu. Việc tổ chức biểu tình vì vậy phải khởi sự bằng soạn thảo hay thu thập các văn kiện sẽ phổ biến hay vận động. Các văn kiện này cần minh bạch trình bày mục tiêu lẫn nơi liên lạc. Truyền đơn nặc danh không đạt mục tiêu công khai minh bạch và còn tạo cơ hội cho đối phương tung đòn khiêu khích. Trong môi trường có sự hiện diện của nước ngoài, các văn kiện trên phải có bản bằng ngoại ngữ.
Các văn kiện ấy có thể là:
1. Tuyên ngôn kết án chế độ, lời lẽ ôn hòa lịch sự nhưng cương quyết;
2. Các bài diễn văn;
3. Thư ngỏ phản đối một quyết định này hay ủng hộ một việc khác;
4. Kiến nghị do nhiều người cùng ký;
5. Tuyên bố của các tổ chức hay nhân vật ủng hộ biểu tình, phản đối chế độ.
Biểu tình và biểu tượng
Các cuộc biểu tình vừa qua đều khéo chọn biểu tượng, như màu cam tại Ukraine, màu hồng và vàng tại Kyrgystan, ngón tay có mực tím của cử tri đi bầu tại Iraq, v.v… Vấn đề vốn là sáng tạo, nên biểu tượng ấy cũng có thể là một cử chỉ, thủ hiệu, hình ảnh, đoạn nhạc. Quy tắc ở đây là phải có ý nghĩa đoàn kết mà dễ nhớ, dễ làm, dễ theo. Khi tổ chức biểu tình, các phong trào phải chọn, chuẩn bị, thậm chí sản xuất sẵn những vật liệu trưng bày hay quảng bá biểu tượng:
1. Cờ hay màu sắc biểu tượng;
2. Khăn, băng đeo tay, huy hiệu có in biểu tượng;
3. Son, phấn màu, mực;
4. Băng dán trên cảng xe, cột đèn;
5. Chân dung, hình ảnh về nạn nhân;
6. Loại hình ảnh châm biếm chế độ, làm cho dân hết sợ bạo quyền;
7. Loại dấu hiệu dễ thực hiện cho thấy sự hiện hữu của phong trào ở mọi nơi;
8. Băng nhạc, băng hình, băng ghi âm.
Biểu tình và vận động
Biểu tình chỉ đạt kết quả nếu mục tiêu được loan báo rộng rãi cho những người bên ngoài đám biểu tình, để họ tham dự, loan truyền hoặc loan tin trung thực như ý định của phong trào. Vì vậy, thuật biểu tình đòi hỏi nghệ thuật thông tin và tuyên truyền. Tuyên truyền tự thân không có nghĩa xấu, tất cả tùy thuộc vào mục tiêu và sự trung thực của người trình bày. Cuộc biểu tình nào vì vậy cũng cần những tài liệu vận động có thể tiếp nhận được từ xa:
1. Bích chương, truyền đơn, khẩu hiệu;
2. Tài liệu sách báo, hình ảnh;
3. Thông tin trên trời (khói máy bay), vẽ dưới đất;
4. Tài liệu (báo chí, hình ảnh) giới thiệu tổ chức hay phong trào;
5. Tài liệu kêu gọi sự yểm trợ của người ngoài;
6. Tài liệu giới thiệu và liên lạc với truyền thông, báo chí.
Trong mọi cuộc biểu tình, ngoài nhân sự phụ trách về kỷ luật và yểm trợ những người già yếu, ngã bệnh để bảo đảm trật tự và an toàn, người ta đều chú trọng đến mục tiêu vận động nên phải có đông đảo tài liệu và nhân sự phục vụ truyền thông và báo chí. Thành quả biểu tình lớn hay nhỏ là do sức truyền đạt sau đó của truyền thông. Tổ chức nào có quy củ thì phải giúp cho truyền thông làm tròn nhiệm vụ tường thuật - theo nhận thức khách quan của họ. Tuyên truyền dở là khi mình độc quyền thông tin hoặc chỉ muốn giành lẽ phải về mình, bất kể tới nhận thức hay ấn tượng của người khác. Một thí dụ thường được nói đến là cách ước lượng con số những người tham dự.
Các chế độ độc tài đều giữ độc quyền thông tin mà vẫn chẳng thuyết phục được ai nên mới dùng tới bộ máy đàn áp. Phong trào dân chủ không nên dẫm vào vết xe đổ ấy. Chế độ biết là dân không tin nên cần dân biết sợ. Phong trào dân chủ không dọa cho ai sợ mà cần được nhiều người tin. Biểu tình vì vậy là một cuộc vận động nhằm tranh thủ hậu thuẫn của dư luận và truyền thông có thể đóng góp cho việc ấy nếu được phục vụ hẳn hoi, và không bị dẫn dắt, lường gạt.
Trong một kỳ sau, ta sẽ tìm hiểu về những phương thức vận động khác.
Một tháng trước, ít ai nghe nói đến xứ Kyrgystan tại Trung Á.
Xứ này nổi tiếng văn học sử với rặng núi Thiên Sơn trong Chinh Phụ Ngâm hay tài xạ thủ của Tiết Đinh San trong Thuyết Đường. Người ta lờ mờ biết là xứ Cộng hòa Trung Á này nằm tại Tân Cương, giáp giới với Trung Quốc, và đang chuyển mình ra khỏi tàn dư cộng sản thời Liên Xô.
Mọi chuyện bỗng thành thời sự khi dân chúng biểu tình, khởi đầu từ hai tỉnh hẻo lánh miền Tây Nam gần Uzbekistan là Jalal Abad và Osh. Hai tỉnh này rơi vào tay đám biểu tình. Ngày 24 tháng Ba, biểu tình lên tới thủ đô Bishkek tại miền cực Bắc, Tổng thống Askar Akayev bỏ chạy. Trốn trong một căn cứ của Nga hay đã lưu vong ra ngoài, ta chưa biết. Chỉ biết là đoàn biểu tình vỏn vẹn mấy ngàn người đeo băng hồng và vàng trên cánh tay đã tràn qua vòng đai cảnh sát và mời một số giới chức chính quyền, kể cả Bộ trưởng Quốc phòng, ra khỏi dinh Tổng thống, trong khi lính bảo vệ đưa một số quan chức khác qua cửa ngách chạy ra ngoài. Trước sau, binh lính phòng vệ không bắn vào đám biểu tình, và cảnh sát đứng nhìn ở ngoài, không can thiệp.
Lần đầu tiên trong lịch sử, Kyrgystan sẽ có bầu cử tổng thống hẳn hoi. Mọi toan tính gian lận coi như vô vọng.
Ta đang thấy tái diễn những gì vừa xảy ra tại Ukraine, lần này không ở phía Tây của Liên bang Nga - mà ở phía Tây của Trung Quốc.
Trước khi nói đến trào lưu dân chủ, như một con nước lũ đang quét sạch các chế độ độc tài, có lẽ phải nói đến… kỹ thuật tổ chức biểu tình, là nội dung của loạt bài đặc biệt trên cột báo này trong suốt một tuần, từ ngày Thứ Hai 21 Tháng Ba.
Sau khi phân tách kinh nghiệm thành bại của nhiều cuộc biểu tình, ta đã tìm hiểu các khía cạnh chiến lược, kế hoạch và chương trình cùng các chiến dịch, bây giờ, ta nói về cách tổ chức. Những thí dụ nêu ra ở đây chỉ có giá trị gợi ý vì hoàn cảnh mỗi nơi mỗi thời lại một khác.
Trước hết, hãy cùng kiểm lại một số đặc điểm chúng từ phong trào biểu tình này.
Đầu tiên tính chất bất bạo động - xung đột lẻ tẻ có xảy ra tại Kyrgystan nhưng chủ trương căn bản của đám biểu tình vẫn là tránh bạo động. Đặc điểm thứ hai là đám biểu tình đã trung hòa được phản ứng can thiệp hay đàn áp của quân đội, công an và cảnh sát. Tức là thuyết phục được các thành phần bảo vệ chế độ nên đứng ra ngoài, một khía cạnh của chiến lược tranh thủ nền tảng quyền lực của chế độ. Lấy chính nghĩa thắng hung tàn là một ước nguyện, nó chỉ là sự thật khi phong trào có khả năng thông tin và thuyết phục, nhất là không coi quân đội hay công an là kẻ thù.
Đặc điểm thứ ba là đoàn biểu tình luôn luôn có hình ảnh vui tươi, với phụ nữ xuất hiện ở vòng ngoài, chứ không có vẻ đe dọa của một đám đông cuồng tín chỉ muốn đập phá cho hả giận. Sự sợ hãi của người làm ta sợ hãi, và có khi bóp cò súng. Đám đông không gây sợ hãi vì chính họ cũng không sợ hãi.
Sau cùng, đám đông có khả năng kỷ luật rất cao, để không gây ra điều đáng tiếc và khi xuất hiện thì có phối hợp đông đảo. Vẫn biết rằng thế giới có thiện cảm với lý tưởng dân chủ của đám biểu tình và thiện cảm ấy là áp lực giải giới các chế độ độc tài, nhưng thuật biểu tình cũng là một yếu tố thành công đáng kể.
Bây giờ, ta nói đến thuật ấy.
Biểu tình là gì"
Không nhất thiết là những cuộc tuần hành của đám đông ngoài đường phố. Biểu tình là khi một đám đông công khai biểu tỏ thái độ để đạt một mục tiêu nào đó mà dư luận biết và hiểu được. Năm xưa, chín nhà sư đã tự thiêu tại một xã ấp hẻo lánh của Việt Nam, hành động can trường cao quý ấy vẫn không là một cuộc "biểu tình", vì dư luận không biết, nên không gây được tác động dây chuyền.
Hiểu như vậy, biểu tình có thể biểu hiện dưới nhiều hình thức:
1. Diễn hành ngoài đường phố;
2. Hội họp trong hội trường, sân vận động, bãi đậu xe;
3. Đám ma, đám rước, đoàn xe, nghi lễ tôn giáo… di chuyển ngoài đường;
4. Đông người đồng loạt bước khỏi nhà trường, nhà máy hay công sở;
5. Đông người tuyệt thực giữa nơi công cộng;
6. Nhiều người cùng ngồi im giữa đường, giữa chợ;
7. Đang di chuyển ngoài đường, bỗng nhiên ngưng mọi sinh hoạt vào cùng lúc;
8. Lập tòa án công cộng xét xử một chính phạm của chế độ;
9. Lập tòa án châm biếm công lý và tòa án của chế độ;
10. Mọi người cùng làm một hành động: rút tiền ký thác khỏi ngân hàng;
11. Mọi người cùng tẩy chay một món hàng, bất hợp tác với một chiến dịch, v.v…
Suy như vậy, biểu tình có thể được tổ chức dưới nhiều hình thức. Quy luật ở đây là phải sáng tạo tìm ra phương thức hữu hiệu mà chế độ khó lường và khó chống.
Minh danh tuyên bố mục tiêu
Muốn việc biểu tỏ lập trường kết quả phong trào biểu tình phải minh nhiên công bố mục tiêu. Việc tổ chức biểu tình vì vậy phải khởi sự bằng soạn thảo hay thu thập các văn kiện sẽ phổ biến hay vận động. Các văn kiện này cần minh bạch trình bày mục tiêu lẫn nơi liên lạc. Truyền đơn nặc danh không đạt mục tiêu công khai minh bạch và còn tạo cơ hội cho đối phương tung đòn khiêu khích. Trong môi trường có sự hiện diện của nước ngoài, các văn kiện trên phải có bản bằng ngoại ngữ.
Các văn kiện ấy có thể là:
1. Tuyên ngôn kết án chế độ, lời lẽ ôn hòa lịch sự nhưng cương quyết;
2. Các bài diễn văn;
3. Thư ngỏ phản đối một quyết định này hay ủng hộ một việc khác;
4. Kiến nghị do nhiều người cùng ký;
5. Tuyên bố của các tổ chức hay nhân vật ủng hộ biểu tình, phản đối chế độ.
Biểu tình và biểu tượng
Các cuộc biểu tình vừa qua đều khéo chọn biểu tượng, như màu cam tại Ukraine, màu hồng và vàng tại Kyrgystan, ngón tay có mực tím của cử tri đi bầu tại Iraq, v.v… Vấn đề vốn là sáng tạo, nên biểu tượng ấy cũng có thể là một cử chỉ, thủ hiệu, hình ảnh, đoạn nhạc. Quy tắc ở đây là phải có ý nghĩa đoàn kết mà dễ nhớ, dễ làm, dễ theo. Khi tổ chức biểu tình, các phong trào phải chọn, chuẩn bị, thậm chí sản xuất sẵn những vật liệu trưng bày hay quảng bá biểu tượng:
1. Cờ hay màu sắc biểu tượng;
2. Khăn, băng đeo tay, huy hiệu có in biểu tượng;
3. Son, phấn màu, mực;
4. Băng dán trên cảng xe, cột đèn;
5. Chân dung, hình ảnh về nạn nhân;
6. Loại hình ảnh châm biếm chế độ, làm cho dân hết sợ bạo quyền;
7. Loại dấu hiệu dễ thực hiện cho thấy sự hiện hữu của phong trào ở mọi nơi;
8. Băng nhạc, băng hình, băng ghi âm.
Biểu tình và vận động
Biểu tình chỉ đạt kết quả nếu mục tiêu được loan báo rộng rãi cho những người bên ngoài đám biểu tình, để họ tham dự, loan truyền hoặc loan tin trung thực như ý định của phong trào. Vì vậy, thuật biểu tình đòi hỏi nghệ thuật thông tin và tuyên truyền. Tuyên truyền tự thân không có nghĩa xấu, tất cả tùy thuộc vào mục tiêu và sự trung thực của người trình bày. Cuộc biểu tình nào vì vậy cũng cần những tài liệu vận động có thể tiếp nhận được từ xa:
1. Bích chương, truyền đơn, khẩu hiệu;
2. Tài liệu sách báo, hình ảnh;
3. Thông tin trên trời (khói máy bay), vẽ dưới đất;
4. Tài liệu (báo chí, hình ảnh) giới thiệu tổ chức hay phong trào;
5. Tài liệu kêu gọi sự yểm trợ của người ngoài;
6. Tài liệu giới thiệu và liên lạc với truyền thông, báo chí.
Trong mọi cuộc biểu tình, ngoài nhân sự phụ trách về kỷ luật và yểm trợ những người già yếu, ngã bệnh để bảo đảm trật tự và an toàn, người ta đều chú trọng đến mục tiêu vận động nên phải có đông đảo tài liệu và nhân sự phục vụ truyền thông và báo chí. Thành quả biểu tình lớn hay nhỏ là do sức truyền đạt sau đó của truyền thông. Tổ chức nào có quy củ thì phải giúp cho truyền thông làm tròn nhiệm vụ tường thuật - theo nhận thức khách quan của họ. Tuyên truyền dở là khi mình độc quyền thông tin hoặc chỉ muốn giành lẽ phải về mình, bất kể tới nhận thức hay ấn tượng của người khác. Một thí dụ thường được nói đến là cách ước lượng con số những người tham dự.
Các chế độ độc tài đều giữ độc quyền thông tin mà vẫn chẳng thuyết phục được ai nên mới dùng tới bộ máy đàn áp. Phong trào dân chủ không nên dẫm vào vết xe đổ ấy. Chế độ biết là dân không tin nên cần dân biết sợ. Phong trào dân chủ không dọa cho ai sợ mà cần được nhiều người tin. Biểu tình vì vậy là một cuộc vận động nhằm tranh thủ hậu thuẫn của dư luận và truyền thông có thể đóng góp cho việc ấy nếu được phục vụ hẳn hoi, và không bị dẫn dắt, lường gạt.
Trong một kỳ sau, ta sẽ tìm hiểu về những phương thức vận động khác.
Gửi ý kiến của bạn
