Tết là kết thúc một năm cũ và mở màn cho một năm mới. Trong lúc này, chúng ta có những suy nghĩ gì, có những hành vi như thế nào và những lời nói như thế nào để cho năm mới của chúng ta được tốt đẹp. Có một bài thơ nổi tiếng của Mãn Giác Thiền Sư dùng để dạy chúng:
“Xuân khứ bách hoa lạc
Xuân đáo bách hoa khai
Sự trục nhãn tiền quá
Lão tòng đầu thượng lai.”
“Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận,
đình tiền tạc dạ nhất chi mai”
Xuân đi thì hoa rụng, xuân đến thì hoa nở. Ở trong cuộc đời này mọi sự đều đi tới mãi không ngừng và trên đầu mình là tóc bạc để chỉ cho sự già nua theo thời gian. Hai câu sau cùng nói lên cái Phật tánh bất diệt và ẩn dụ cho cái lý duyên sinh và lý duyên khởi bất diệt của đạo Phật. Hai câu sau có nghĩa là đừng tưởng xuân tàn là hoa rụng hết vì đêm qua sân trước nở một cành mai.
Thế nào là một mùa xuân cho đúng nghĩa" Mùa xuân không thể định nghĩa qua nơi chốn, thời tiết, tâm trạng con người. Mùa xuân là biểu hiện qua cái sức sống, cái cảm niệm, cái hạnh phúc của con người chúng ta. Khi chúng ta có một tâm trạng khổ đau thì cho dù mùa xuân đến làm cho muôn hoa đua nở, khí hậu ấm áp cũng không làm cho ta cảm thấy hạnh phúc. Như ngài Mãn Giác Thiền Sư nói thì tất cả là vô thường, hoa có nở thì sẽ có tàn “mạc vị xuân tàn hoa lạc tận” và con người sinh ra thì trải qua một thời gian rồi cũng chết đi “sự trục nhãn tiền quá, lão tòng đầu thượng lai”. Hoa đua nở và tàn đi đều là việc bình thường. Thời gian trôi qua và trên đầu bạc tóc cũng là việc bình thường. Đây là chân lý thì tại sao ta phải sợ già, sợ chết, tại sao ta phải sợ khổ đau như trong câu: “Hoa nở để rồi tàn, trăng tròn để rồi khuyết, đồ hợp để ly tan, người gần rồi ly biệt”. Đã là chân lý, là lẽ dĩ nhiên của cuộc đời thì đâu có gì mà phải sợ. Cái mà làm cho con người khổ đau là chấp thủ, là sự ham muốn, nếu không thì con người rất là tự tại và tồn tại như câu “mạc vị xuân tàn hoa lạc tận, đình tiền tạc dạ nhất chi mai”. Khi nào mình có cặp mắt sáng để nhìn mọi người, mọi sự vật, có trí tuệ để hiểu biết chuyện thị phi nhân ngã, có đôi chân mạnh dạn để đi khắp cùng thì lúc đó ta có mùa xuân và hạnh phúc. Chính cái không tồn tại lại là tồn tại và đây là một triết lý Phật học rất là sâu bởi vì nếu thế giới dừng lại trong một vai trò, một địa vị thì nó không có ý nghĩa và tự nó hủy diệt.
Đi tìm vài ý nghĩa của mùa xuân về mặt hình thức:
· Tục lệ xông đất: Người ta thường muốn một vị xứ giả nào đó có đầy đủ phước báo, danh phận là người đầu tiên đến nhà mình trong năm mới để gia đình mình làm ăn khá hơn, có nhiều may mắn, hạnh phúc cho gia đình. Nhưng nếu gặp phải người mình không thích mà đến nhà mình đầu năm thì coi như cả năm mình cảm thấy phiền não, khổ đau, xui xẻo. Nếu như mình muốn người đem đến hạnh phúc cho mình thì mình cũng phải đem đến hạnh phúc cho người ta thì họ mới đến với mình.
· Ông Táo về trời: Tập tục của Trung Hoa thời xưa về ông Táo là những vị quan của triều đình. Đến cuối năm vào ngày 20 tháng Chạp thì dân tiễn đưa quan về triều để trình lại những chuyện địa phương trong xã hoặc huyện của họ lên cho vua nghe. Thường thường những vị quan ăn hối lộ của dân để trình lại những tốt đẹp của xã, của huyện để vua nghe rồi thì dễ dãi với vùng đó. Trong cuộc sống của chúng ta luôn luôn có những vị thần theo dõi và biết những hành vi, hoạt động của chúng ta và họ báo cáo với cái tòa án lương tâm của mình, cái nhân, quả của mình để cho thấy cái đời sống mình có tốt đẹp hay không.
· Tục lệ chúc Tết: Những lời chúc lành đầu năm là mong muốn rằng cái đời sống có đầy đủ, có may mắn, khá giả, v..v... Nhưng trong 3 ngày Tết mình chúc tốt đẹp mà những ngày sau trong năm mình lười biếng, gây khổ đau thì những lời chúc lành đầu năm trở thành con số không. Chúng ta vẫn chúc lời tốt đẹp vào đầu năm làm cho người vui vẻ, yên tâm nhưng nếu chúng ta chỉ nghe chứ không có hành động thì sẽ không có kết quả. Cho nên Phật giáo là con đường của thực hiện, của trí tuệ chứ không phải của mê tín.
· Tục chưng mâm ngũ quả (5 loại trái cây): Mỗi miền, mỗi nước đều chưng những trái cây khác nhau theo như người ta định nghĩa cho những trái cây được chọn. Nhưng đây chỉ là hình thức chứ không vì chưng trái cây có ý nghĩa tốt là làm cho đời sống mình tốt đẹp hơn. Tinh thần Phật giáo là khi nào mình vô sở hữu thì lúc đó mình là người giàu có, hạnh phúc. Vô sở hữu không phải là không còn một vật mà là không còn sở chấp bất cứ cái gì là của ta, của tự ngã hết vì còn chấp thủ thì sẽ còn khổ đau. Ngài Hương Nghiêm nói về vô nhất vật qua câu thơ: “Năm xưa nghèo, xưa thật là nghèo” có nghĩa là khi ngài chưa xuất gia thì chưa biết Phật pháp nên rất là nghèo. Khi ngài từ bỏ gia đình để xuất gia thì ngài nói là: “Năm nay nghèo mới thật là nghèo. Năm xưa nghèo không có đất cắm dùi. Năm nay nghèo không có dùi để cắm” có nghĩa là năm xưa dù không có đất nhưng còn sở hữu là cái dùi mà năm nay nghèo đến mức độ không có dùi để cắm là cái chỗ vô nhất vật, cái không còn sở hữu trong Phật giáo là vậy, có nghĩa là không còn bám víu, chấp thủ, đắm trước bất cứ một cái gì và vì vậy người đó thật sự giàu có, hạnh phúc.
Cho nên đi tìm một cành mai chân thường như ngài Mãn Giác Thiền Sư nói là không kể mùa xuân, hạ, thu, đông mà cành mai này lúc nào cũng nở cả.
Càng có thương yêu, chấp thủ, cá nhân thì càng khổ đau. Trong cuộc sống mà không có tình thương yêu thì không có nhân tính, nhưng nếu cái tình thương yêu đó không có sự bám víu, không bảo thủ, không vị kỷ mà bao dung và vị tha thì người đó sẽ đạt được hạnh phúc, sẽ giảm đi sự khổ đau. Có người hỏi Thiền Lão Thiền Sư về mùa xuân thì ngài trả lời rằng: “Sống ngày nay thì chỉ biết ngày nay, còn xuân thu trước thì ai hay làm gì” có nghĩa là những gì thuộc về quá khứ hay tương lai đối với ngài không quan trọng.
Để hiểu câu ngài Mãn Giác Thiền Sư nói (Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận, đình tiền tạc dạ nhất chi mai): Chính hoa mai nở để tạo thành mùa xuân chứ không phải vì mùa xuân mới có hoa mai. Lý duyên sinh của đạo Phật cho thấy rằng khi đủ thời, đủ duyên (nhân duyên hội ngộ thời) thì sẽ có quả báo thành hình. Chân lý câu nói của ngài Mãn Giác Thiền Sư là đừng tưởng xuân tàn rồi hoa rụng mà nên biết rằng nếu hạt giống và chất lượng của hoa mai có thì nó sẽ nở và khi nở thì mùa xuân đến. Cho nên dù chúng ta ở bất cứ chỗ nào, trong hoàn cảnh nào mà mình có tâm hồn đẹp, trí tuệ, từ bi, ý niệm vị tha thì lúc đó mình có mùa xuân và trong lòng mình hoa mai nở. “Nhứt thiết duy tâm tạo” (tất cả đều do tâm tạo) là vậy, cho nên “tâm năng tác thiên đường và tâm năng tác địa ngục” (tâm mình tạo thiên đường và địa ngục). Lúc nào tâm tư người con Phật suy nghĩ điều lành, nói điều lành và làm điều lành thì lúc đó có mùa xuân.
Cho nên từng bước nở hoa sen đi đến đâu cũng tạo được an lạc và nụ cười của chúng sanh thì lúc đó ta hiểu được mùa xuân và tìm được mùa xuân của đất trời trong chính chúng ta. Khi Giác Hải Thiền Sư giác ngộ thì nói lên như sau: “Xuân về hoa bướm gặp nhau đây,
bướm lượn hoa cười thật là hợp thay
Hoa bướm xưa nay đều huyễn ảo,
hoa cười bướm lượn để mà chi”.
Có nghĩa là cái hạnh phúc của hoa, của bướm để mình ước mơ một mùa xuân chỉ là ảo giả. Chúng ta tìm cái hoa mai bất diệt của mình, đó mới là quan trọng.
Bài thơ xuân của một vị Phật tử tặng Thầy cũng với ý nghĩa tương tợ là:
“Xuân đi trăm hoa rơi
Xuân đến trăm hoa nở
Bận lòng chi rơi nở
Tự tại thả thuyền chơi”
Có nghĩa là mình không bận lòng với cái được, mất ở đời và vì thế mà được tự do, tự tại.
“Bồ Đề bổn vô thọ, Minh cảnh diệc phi đài, Bản lai vô nhất vật, hà xứ nhạ trần ai” (bài kệ của Ngài Huệ Năng trong Kinh Pháp Bảo Đàn) có nghĩa là khi đạt đến chỗ tâm và cảnh đã nhất như, không còn năng và sở nữa, không còn vật gì để mà phải lau chùi bụi bặm nữa thì lúc đó mình tự tại.
“Xuân khứ bách hoa lạc
Xuân đáo bách hoa khai
Sự trục nhãn tiền quá
Lão tòng đầu thượng lai.”
“Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận,
đình tiền tạc dạ nhất chi mai”
Xuân đi thì hoa rụng, xuân đến thì hoa nở. Ở trong cuộc đời này mọi sự đều đi tới mãi không ngừng và trên đầu mình là tóc bạc để chỉ cho sự già nua theo thời gian. Hai câu sau cùng nói lên cái Phật tánh bất diệt và ẩn dụ cho cái lý duyên sinh và lý duyên khởi bất diệt của đạo Phật. Hai câu sau có nghĩa là đừng tưởng xuân tàn là hoa rụng hết vì đêm qua sân trước nở một cành mai.
Thế nào là một mùa xuân cho đúng nghĩa" Mùa xuân không thể định nghĩa qua nơi chốn, thời tiết, tâm trạng con người. Mùa xuân là biểu hiện qua cái sức sống, cái cảm niệm, cái hạnh phúc của con người chúng ta. Khi chúng ta có một tâm trạng khổ đau thì cho dù mùa xuân đến làm cho muôn hoa đua nở, khí hậu ấm áp cũng không làm cho ta cảm thấy hạnh phúc. Như ngài Mãn Giác Thiền Sư nói thì tất cả là vô thường, hoa có nở thì sẽ có tàn “mạc vị xuân tàn hoa lạc tận” và con người sinh ra thì trải qua một thời gian rồi cũng chết đi “sự trục nhãn tiền quá, lão tòng đầu thượng lai”. Hoa đua nở và tàn đi đều là việc bình thường. Thời gian trôi qua và trên đầu bạc tóc cũng là việc bình thường. Đây là chân lý thì tại sao ta phải sợ già, sợ chết, tại sao ta phải sợ khổ đau như trong câu: “Hoa nở để rồi tàn, trăng tròn để rồi khuyết, đồ hợp để ly tan, người gần rồi ly biệt”. Đã là chân lý, là lẽ dĩ nhiên của cuộc đời thì đâu có gì mà phải sợ. Cái mà làm cho con người khổ đau là chấp thủ, là sự ham muốn, nếu không thì con người rất là tự tại và tồn tại như câu “mạc vị xuân tàn hoa lạc tận, đình tiền tạc dạ nhất chi mai”. Khi nào mình có cặp mắt sáng để nhìn mọi người, mọi sự vật, có trí tuệ để hiểu biết chuyện thị phi nhân ngã, có đôi chân mạnh dạn để đi khắp cùng thì lúc đó ta có mùa xuân và hạnh phúc. Chính cái không tồn tại lại là tồn tại và đây là một triết lý Phật học rất là sâu bởi vì nếu thế giới dừng lại trong một vai trò, một địa vị thì nó không có ý nghĩa và tự nó hủy diệt.
Đi tìm vài ý nghĩa của mùa xuân về mặt hình thức:
· Tục lệ xông đất: Người ta thường muốn một vị xứ giả nào đó có đầy đủ phước báo, danh phận là người đầu tiên đến nhà mình trong năm mới để gia đình mình làm ăn khá hơn, có nhiều may mắn, hạnh phúc cho gia đình. Nhưng nếu gặp phải người mình không thích mà đến nhà mình đầu năm thì coi như cả năm mình cảm thấy phiền não, khổ đau, xui xẻo. Nếu như mình muốn người đem đến hạnh phúc cho mình thì mình cũng phải đem đến hạnh phúc cho người ta thì họ mới đến với mình.
· Ông Táo về trời: Tập tục của Trung Hoa thời xưa về ông Táo là những vị quan của triều đình. Đến cuối năm vào ngày 20 tháng Chạp thì dân tiễn đưa quan về triều để trình lại những chuyện địa phương trong xã hoặc huyện của họ lên cho vua nghe. Thường thường những vị quan ăn hối lộ của dân để trình lại những tốt đẹp của xã, của huyện để vua nghe rồi thì dễ dãi với vùng đó. Trong cuộc sống của chúng ta luôn luôn có những vị thần theo dõi và biết những hành vi, hoạt động của chúng ta và họ báo cáo với cái tòa án lương tâm của mình, cái nhân, quả của mình để cho thấy cái đời sống mình có tốt đẹp hay không.
· Tục lệ chúc Tết: Những lời chúc lành đầu năm là mong muốn rằng cái đời sống có đầy đủ, có may mắn, khá giả, v..v... Nhưng trong 3 ngày Tết mình chúc tốt đẹp mà những ngày sau trong năm mình lười biếng, gây khổ đau thì những lời chúc lành đầu năm trở thành con số không. Chúng ta vẫn chúc lời tốt đẹp vào đầu năm làm cho người vui vẻ, yên tâm nhưng nếu chúng ta chỉ nghe chứ không có hành động thì sẽ không có kết quả. Cho nên Phật giáo là con đường của thực hiện, của trí tuệ chứ không phải của mê tín.
· Tục lệ hái lộc: Chúng ta muốn được phước, được lộc trong chùa mà chúng ta không thực hành những hành vi về đời sống, về ý niệm, về ngôn ngữ thì làm sao lộc ở chùa có thể cho mình những tốt đẹp được. Lộc ở chùa là những lời giáo lý, lời tỉnh thức của đức Phật qua những vị có trách nhiệm mà mình gặt hái được khi đi lễ chùa đầu năm chứ không phải là cành lá, hoa, quả ở chùa. Với những lời dạy dỗ đó mà mình về thực hành trong đời sống thì gia đình mình có hạnh phúc, có phước thì đó gọi là hái lộc. Cái ý niệm quan trọng nhất thể hiện trong đời sống chúng ta theo tinh thần của đạo Phật là hành vi, tạo nghiệp và những thể hiện mà người khác nhận thức về mình. Cho nên trong suốt một năm mình nên có tâm niệm, hành vi, lời nói tốt đẹp mà có thể đem lại mùa xuân cho gia đình, thầy, bạn, v..v... Nếu mình tu tập đàng hoàng, là người hiền thiện thì không sợ bị oan ức vì chỉ khi nào nghiệp báo đến thì mình thể hiện nghiệp báo đó rồi người ta nghĩ sai về mình là cũng do mình hiện tướng bất thiện thôi.
· Tục chưng bông hoa, cây cảnh trong chùa hoặc ở mọi nơi: Đây nói lên những gì tốt đẹp nhất của giai đoạn khai hoa, nở vị để con người mình trở lại với thiên nhiên, an bình, nhẹ nhàng, tươi mát. Thường thường những ngôi chùa được cất trong rừng hoặc những nơi chốn hẻo lánh là để thể hiện sự hài hòa với thiên nhiên, sự sống trong thiên nhiên nhưng tồn tại chứ không chế ngự hoặc vượt ra ngoài thiên nhiên vì quan điểm triết học của đạo Phật là không làm chủ thế giới và làm bản ngã tăng trưởng.
· Tục chưng mâm ngũ quả (5 loại trái cây): Mỗi miền, mỗi nước đều chưng những trái cây khác nhau theo như người ta định nghĩa cho những trái cây được chọn. Nhưng đây chỉ là hình thức chứ không vì chưng trái cây có ý nghĩa tốt là làm cho đời sống mình tốt đẹp hơn. Tinh thần Phật giáo là khi nào mình vô sở hữu thì lúc đó mình là người giàu có, hạnh phúc. Vô sở hữu không phải là không còn một vật mà là không còn sở chấp bất cứ cái gì là của ta, của tự ngã hết vì còn chấp thủ thì sẽ còn khổ đau. Ngài Hương Nghiêm nói về vô nhất vật qua câu thơ: “Năm xưa nghèo, xưa thật là nghèo” có nghĩa là khi ngài chưa xuất gia thì chưa biết Phật pháp nên rất là nghèo. Khi ngài từ bỏ gia đình để xuất gia thì ngài nói là: “Năm nay nghèo mới thật là nghèo. Năm xưa nghèo không có đất cắm dùi. Năm nay nghèo không có dùi để cắm” có nghĩa là năm xưa dù không có đất nhưng còn sở hữu là cái dùi mà năm nay nghèo đến mức độ không có dùi để cắm là cái chỗ vô nhất vật, cái không còn sở hữu trong Phật giáo là vậy, có nghĩa là không còn bám víu, chấp thủ, đắm trước bất cứ một cái gì và vì vậy người đó thật sự giàu có, hạnh phúc.
Cho nên đi tìm một cành mai chân thường như ngài Mãn Giác Thiền Sư nói là không kể mùa xuân, hạ, thu, đông mà cành mai này lúc nào cũng nở cả.
Càng có thương yêu, chấp thủ, cá nhân thì càng khổ đau. Trong cuộc sống mà không có tình thương yêu thì không có nhân tính, nhưng nếu cái tình thương yêu đó không có sự bám víu, không bảo thủ, không vị kỷ mà bao dung và vị tha thì người đó sẽ đạt được hạnh phúc, sẽ giảm đi sự khổ đau. Có người hỏi Thiền Lão Thiền Sư về mùa xuân thì ngài trả lời rằng: “Sống ngày nay thì chỉ biết ngày nay, còn xuân thu trước thì ai hay làm gì” có nghĩa là những gì thuộc về quá khứ hay tương lai đối với ngài không quan trọng.
Để hiểu câu ngài Mãn Giác Thiền Sư nói (Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận, đình tiền tạc dạ nhất chi mai): Chính hoa mai nở để tạo thành mùa xuân chứ không phải vì mùa xuân mới có hoa mai. Lý duyên sinh của đạo Phật cho thấy rằng khi đủ thời, đủ duyên (nhân duyên hội ngộ thời) thì sẽ có quả báo thành hình. Chân lý câu nói của ngài Mãn Giác Thiền Sư là đừng tưởng xuân tàn rồi hoa rụng mà nên biết rằng nếu hạt giống và chất lượng của hoa mai có thì nó sẽ nở và khi nở thì mùa xuân đến. Cho nên dù chúng ta ở bất cứ chỗ nào, trong hoàn cảnh nào mà mình có tâm hồn đẹp, trí tuệ, từ bi, ý niệm vị tha thì lúc đó mình có mùa xuân và trong lòng mình hoa mai nở. “Nhứt thiết duy tâm tạo” (tất cả đều do tâm tạo) là vậy, cho nên “tâm năng tác thiên đường và tâm năng tác địa ngục” (tâm mình tạo thiên đường và địa ngục). Lúc nào tâm tư người con Phật suy nghĩ điều lành, nói điều lành và làm điều lành thì lúc đó có mùa xuân.
Cho nên từng bước nở hoa sen đi đến đâu cũng tạo được an lạc và nụ cười của chúng sanh thì lúc đó ta hiểu được mùa xuân và tìm được mùa xuân của đất trời trong chính chúng ta. Khi Giác Hải Thiền Sư giác ngộ thì nói lên như sau: “Xuân về hoa bướm gặp nhau đây,
bướm lượn hoa cười thật là hợp thay
Hoa bướm xưa nay đều huyễn ảo,
hoa cười bướm lượn để mà chi”.
Có nghĩa là cái hạnh phúc của hoa, của bướm để mình ước mơ một mùa xuân chỉ là ảo giả. Chúng ta tìm cái hoa mai bất diệt của mình, đó mới là quan trọng.
Bài thơ xuân của một vị Phật tử tặng Thầy cũng với ý nghĩa tương tợ là:
“Xuân đi trăm hoa rơi
Xuân đến trăm hoa nở
Bận lòng chi rơi nở
Tự tại thả thuyền chơi”
Có nghĩa là mình không bận lòng với cái được, mất ở đời và vì thế mà được tự do, tự tại.
“Bồ Đề bổn vô thọ, Minh cảnh diệc phi đài, Bản lai vô nhất vật, hà xứ nhạ trần ai” (bài kệ của Ngài Huệ Năng trong Kinh Pháp Bảo Đàn) có nghĩa là khi đạt đến chỗ tâm và cảnh đã nhất như, không còn năng và sở nữa, không còn vật gì để mà phải lau chùi bụi bặm nữa thì lúc đó mình tự tại.
Thế giới này là do duyên sinh, do duyên khởi và cũng là do duyên diệt cho nên đừng bận lòng, đừng phiền não, đừng khổ đau. Khi thấy tất cả các pháp là như thị thì mình sẽ như như. Hoà Thượng Phước Huệ làm câu thơ như sau: “Kinh điển lưu truyền tám vạn tư
Học hoài không thiếu cũng không dư
Đến nay tính lại đà quên hết
Chỉ nhớ trên đầu một chữ như”
Một vị khác làm tiếp theo bài thơ như sau:
“Kinh điển lưu truyền tám vạn tư
Học hoài không thiếu cũng không dư
Đã bảo rằng quên thì quên hết
Nhớ làm chi nữa chữ như như”
Thuở xưa Lỗ Hầu bắt con chim điển uống rượu và nghe tiếng người làm cho con chim chết đi. Ngày nay, chúng ta không bắt trước Lỗ Hầu mà bắt mọi người, mọi vật, thế giới này phải theo ý mình mà chính chúng ta phải tự tạo hạnh phúc, tạo cành hoa bất diệt cho mình và lúc đó chúng ta sẽ tìm được mùa xuân. Chính hoa mai làm cho mùa xuân trở nên ý nghĩa chứ không phải mùa xuân là vì có hoa mai.
Chúc các vị được an vui và có hạnh phúc hay không thì mỗi người hãy tự nở một đóa hoa mai bất diệt. Chúc các vị mãi mãi tồn tại cành hoa mai bản thể diện mục của mình.
NAM MÔ BỔN SƯ THÍCH CA MÂU NI PHẬT
THIỀN VIỆN MINH QUANG
30-32 Chadderton Street, Canley Vale, Sydney, NSW 2166, Australia
Phone: 61-2-9723-8700
Fax: 61-2-9723-8701
(Quí Phật tử muốn thỉnh băng giảng, xin liên lạc Cô Tâm Hòa 714-392-1378).
Gửi ý kiến của bạn
