- Chính quyền Bush thực sự muốn thay đổi phương thức đối ngoại, với nhiều quyết định sẽ được thấy trong năm nay.
Dự đoán về thời sự năm Tuất 2006 trong suốt tuần này, sau chuyện khủng bố và tương lai nhóm al-Qaeda (Việt Báo ngày 22) và trào lưu chống Mỹ từ nhiều quốc gia trên thế giới (Việt Báo ngày 23), kỳ này chúng ta sẽ phân tách đối sách của Hoa Kỳ.
Chưa ra khỏi cuộc chiến chống khủng bố Hồi giáo cực đoan tự xưng danh "Thánh chiến", Hoa Kỳ vẫn phải ứng phó với một thế giới thực ra đã đổi từ khi Chiến tranh lạnh kết thúc 15 năm trước. Chính quyền George W. Bush có thể đã đạt một số thành quả và gặp nhiều trở ngại nhưng rõ là có ý chí cải cách - thậm chí cách mạng - toàn bộ hệ thống an ninh và đối ngoại.
Nỗ lực ấy được thấy rõ nhất trong lãnh vực ngoại giao, qua kế hoạch gọi là "Chuyển hóa Ngoại giao" vừa được Ngoại trưởng Condoleezza Rice công bố tuần trước.
Theo tài liệu được bộ Ngoại giao Hoa Kỳ phổ biến, cơ chế tiến hành ngoại giao của Mỹ vẫn còn nhiều di sản của thời Chiến tranh lạnh.
Một thí dụ là số viên chức ngoại giao tại Đức, một nước có 82 triệu dân (bằng Việt Nam) lại đông như cấp số tại Ấn Độ, có một tỷ dân. Nhìn ra ngoài phạm vi của từng nước, thế giới hiện có gần 200 thành phố có dân số trên một triệu lại không có đại diện ngoại giao chính thức của Mỹ. Nguồn nhân lực ngoại giao Mỹ thường tập trung vào các thủ đô hay cơ chế ngoại giao cổ điển mà không bung ra ngoài để tiếp cận, tìm hiểu và góp phần thay đổi được tình hình.
Muốn tiến hành việc chuyển hóa ngoại giao đó, giới chức ngoại giao Hoa Kỳ phải có khả năng đa diện và sức biến báo linh hoạt và việc đào tạo phải được cải tiến. Quan trọng nhất, kế hoạch chuyển hóa nhấn mạnh đến việc trao đổi thông tin và hợp tác giữa hai khu vực dân sự và quân sự. Ngoại trưởng Rice thực tế đề ra những đòi hỏi cho nền ngoại giao mới là phải xử lý các vấn đề trong vùng giao tiếp giữa ngoại giao, tái thiết kinh tế và chiến dịch quân sự.
Chúng ta hãy đọc lại phần tóm lược trên: Hoa Kỳ đang chuẩn bị bộ máy ngoại giao của một siêu cường toàn cầu, có trách nhiệm ở mọi nơi, với một tinh thần mới. Tiềm ẩn bên dưới là một ý thức rất thực tế là vị trí độc bá của mình khiến Hoa Kỳ không thể không biết hoặc không can thiệp vào chuyện thiên hạ nếu không muốn chuyện thiên hạ đe dọa an ninh và quyền lợi của mình.
Nhìn một cách tiêu cực hay từ các đối thủ của Hoa Kỳ thì đây là bộ máy ngoại giao của một đế quốc. Nhưng là đế quốc toàn cầu (tích cực hiện diện ở các thành phố đông dân nhất) và hiện đại (với siêu kỹ thuật của thế kỷ 21, trong một thế giới đang đòi hỏi phản ứng tức thời.)
Và đáng chú ý cho các nước độc tài, nền ngoại giao ấy có một sứ mạng là phát huy dân chủ.
Kể từ năm nay và trong nhiều năm tới, việc bố trí nhân viên ngoại giao sẽ thay đổi, nhân sự tại Âu châu và thủ đô Mỹ được giảm để chuyển qua các nước đang phát triển ở Phi châu, Nam á, Đông Á, Trung Đông và nhiều nơi khác. Hoa Kỳ bắt đầu ra khỏi khuôn khổ tư duy tập trung vào Âu châu hay các thủ đô Tây phương mà bung ra tiếp cận với các vấn đề khác của thế giới, nhất là thế giới nghèo khó, vùng hoành hành của chiến tranh, độc tài và khủng bố. Nôm na là nhân viên ngoại giao sẽ được phái ra tuyến đầu của những khu vực "có vấn đề".
Để đối phó với các vấn đề ấy, ngoại giao đoàn của Mỹ phải mở rộng hợp tác ở cấp vùng và thường xuyên có mặt tại các "tiền trạm" với chủ trương xây dựng dân chủ và thịnh vương, chống khủng bố, giải trừ dịch bệnh và nạn buôn người. Như vậy, Hoa Kỳ không chỉ ứng phó với trào lưu chống Mỹ của các cường quốc hay đối thủ cạnh tranh mà quan tâm nhiều hơn dến các nước nghèo và các vấn đề lan rộng khỏi biên cương các nước, loại vấn đề "liên quốc gia".
Giới ngoại giao Hoa Kỳ vì vậy phải có khả năng. Và "bắp thịt". Nền ngoại giao gân guốc ấy có những tiền trạm tại Âu châu và Trung Đông, để trình bày trung thực bản chất và chủ trương của dân Mỹ - tức là tích cực hơn trên mặt trận thông tin tuyên truyền - đồng thời cũng có những "hậu cứ" để tận dụng siêu kỹ thuật thông tin điện tử hầu tức thời giải quyết các vấn đề quản trị và ngân sách ở mọi nơi.
Hơn thế, Hoa Kỳ còn đôn thêm một thành phần nhân sự ngoại giao có đặc tính "cán bộ đối ngoại", sinh sống và làm việc bên ngoài khuôn viên sứ quán, ở "tiền đồn" để giao tiếp và trình bày lập trường của Hoa Kỳ, đồng thời tiếp cận qua mạng lưới Internet với các thành phần dân chúng địa phương, nhất là giới trẻ, tại Âu châu, Á châu và Nam Mỹ châu. Nhìn trên đại thể, thông tin điện tử sẽ là phương tiện thu thập dữ kiện từ mọi nơi và quảng bá tin tức ra khắp nơi.
Muốn vậy, bộ Ngoại giao Hoa Kỳ sẽ tiến hành các chương trình đào tạo và phát triển theo tinh thần mới. Nhân viên ngoại giao phải đa bác, nắm vững tình hình của ít nhất hai khu vực, thông thạo hai ngoại ngữ, và sẽ thăng tiến sau khi phục vụ ở những tiền đồn nóng. Qua phần trình bày này, ta được biết thêm là đông đảo nhân viên ngoại giao đang ráo tiết học các ngoại ngữ chiến lược là Hoa Ngữ và các tiếng Ả Rập, Urdu (ngôn ngữ thông dụng tại Nam Á) và Farsi (phổ thông tại Iran và Trung Á): trọng tâm đối ngoại của Hoa Kỳ vì vậy vẫn là Á châu!
Bên trong guồng máy công quyền, bộ Ngoại giao được thêm quyền hạn để nâng cao khả năng tái thiết và ổn định các vùng có xung đột và nhân viên ngoại giao sẽ cố vấn cho các lực lượng quân sự. Cố vấn ngoại giao sẽ hiện diện và có tiếng nói trong các đơn vị quân đội để tổng hợp kiến thức ứng phó về an ninh và quân sự.
Chính quyền Bush được tiếng, hoặc mang tiếng, là cương cường bướng bỉnh, nhưng cũng là một chính quyền có viễn kiến, dám thực hiện nhiều việc táo bạo, mang tính chất "cách mạng". Thí dụ nổi bật là kế hoạch chuyển hóa quốc phòng do Tổng trưởng Quốc phòng Donald Rumsfeld tiến hành ngay giữa cuộc chiến chống khủng bố. Với kế hoạch chuyển hóa ngoại giao do Tổng trưởng Ngoại giao Condoleezza Rice vừa công bố, chúng ta thấy rằng Hoa Kỳ đang có nhiều thay đổi, từ trong ra đến ngoài.
Nền ngoại giao cổ điển - tìm thế quân bình quốc tế qua thỏa hiệp ngoại giao giữa các đại cường - có khi đang nhường bước cho một nền ngoại giao "toàn phương vị", ứng phó với vấn đề ở mọi nơi, của các nước nghèo. Chủ trương "phát huy dân chủ toàn cầu" cho mục tiêu hòa bình và thịnh vượng của thế giới (thực chất là qua dân chủ chính trị, tự do kinh tế và xã hội công minh) có thể tạo ra những thay đổi lớn - chúng ta mong như vậy - miễn là không bị hy sinh vì những đổi chác với các cường quốc theo kiểu ngoại giao cổ điển - chúng ta e như vậy. Sở dĩ phải e như vậy vì xưa nay giới chức ngoại giao Mỹ nổi tiếng không nhờ bắp thịt mà nhờ tài thỏa hiệp, dù là thỏa hiệp với độc tài.
Condi Rice có thực sự chuyển hóa lề thói ngoại giao ấy hay không, ta có thể kiểm nghiệm ngay trong năm Tuất vì bà đã vẽ sẵn lộ trình mà dư luận có thể tham khảo trên trang nhà của bộ Ngoại giao Mỹ.
Chúng ta nên tham khảo lắm, vì truyền thông Mỹ chẳng loan tải gì nhiều về kế hoạch này!
Gửi ý kiến của bạn
