Robert J. Samuelson (Newsweek); Văn Hiền dịch (VNN)
Cơn bão Katrina đã khiến cho giá khí đốt tăng cao. Nhưng giá trần còn lệ thuộc vào khả năng khôi phục công nghiệp năng lượng của Hoa Kỳ.
Chúng ta vừa nhận được một bài học đau đớn về kinh tế địa lý. Nếu như khi nhắc đến Wall Street, người ta nghĩ đến tiền, Hollywood làm người ta nghĩ đến kỹ nghệ giải trí, thì bờ vịnh làm người ta nghĩ ngay đến năng lượng. Đây là nơi tập trung rất nhiều nhà máy lọc, cơ sở sản xuất, kho bãi và hệ thống ống dẫn - đây cũng là nơi có rất nhiều kỹ sư dầu khí, chuyên viên năng lượng và công nhân giàn khoan làm việc. Điểm qua một vài hoạt động năng lượng tại đây cho thấy ngành sản xuất dầu mỏ tại vịnh Mexico chiếm gần 30 phần trăm tổng sản lượng dầu khí của Hoa Kỳ. Kỹ nghệ khí đốt thiên nhiên chiếm gần 20 phần trăm, 60 phần trăm tổng số dầu mỏ nhập cảng của Liên Bang được chuyên chở đến các bến cảng tại đây. Gần một nửa tổng số nhà máy lọc dầu của Hoa Kỳ cũng được đặt tại khu vực này. Katrina đã giáng một đòn vô cùng khủng khiếp. Ảnh hưởng của nó đối với Hoa Kỳ và kinh tế thế giới có thể làm cho giá dầu thay đổi nhất thời tuỳ theo khu vực và lệ thuộc vào việc Hoa Kỳ khắc phục hậu quả một cách nhanh chóng như thế nào.
Không ai có thể trả lời được câu hỏi này vì thiệt hại xảy ra do các nhà máy lọc dầu phải đóng cửa, cơ sở sản xuất hạ tầng đình trệ, đường ống hư hại vẫn còn rải rác khắp nơi. Vào năm 2004, cơn bão Ivan quét sạch hệ thống ống dẫn ngầm dưới biển kết nối các giàn khoan với bờ biển. Jim Osten thuộc tổ chức Global Insight nhận xét "Có một số ống dẫn bị thổi bay gần nửa dặm. Ít nhất là phải sáu tháng nữa, các nơi bị thiệt hại mới có thể khôi phục lại hoạt động". Chúng ta cũng chưa rõ liệu bến cảng New Orleans có thể khai thác lại các hoạt động bình thường một cách nhanh chóng như thế nào. Aaron Ellis thuộc hiệp hội quản lý hải cảng Hoa Kỳ cho biết "Tôi đang nhận được nhiều báo cáo cho biết phải mất nhiều tuần hoặc hơn nữa. Các viên chức phụ trách bến cảng chưa thể điều tra cụ thể các cầu cảng vì họ đang phải thực hiện công tác tìm kiếm và cứu hộ".
Khi cơn bão Katrina diễn ra, hàng trăm cơ sở sản xuất tại vùng vịnh được di tản, tạm thời đình hoãn sản xuất 90 phần trăm tổng số sản phẩm dầu hoả và 88 phần trăm tổng sản phẩm khí đốt tự nhiên. Các nhà máy lọc dầu với số lượng khoảng 1 phần 8 tổng số của Hoa Kỳ cũng tạm ngưng hoạt động. Giá khí đốt lập tức nhảy vọt, hầu hết các chuyên gia kinh tế phỏng đoán giá sẽ còn tiếp tục tăng nữa. Tại một phần khu vực phiá Nam, giá nhiên liệu tăng đến gần 6 USD một gallon. Theo lời Lawrence Goldstein tại tổ chức nghiên cứu công nghiệp dầu khí, giá xăng trên toàn Liên Bang "phải hơn 3 USD một gallon từ đây cho đến cuối năm để tái lập cân bằng cung và cầu". Ông cũng cho rằng một số nhà máy lọc dầu phải mất nhiều tháng nữa mới hoạt động trở lại bình thường. Tổng thống Bush đã quyết định mở cửa kho dự trữ năng lượng chiến lược với 700 triệu thùng dầu dự trữ, nhưng vấn đề trước mắt là phải giải quyết các nhà máy lọc dầu và tình trạng thiếu khí đốt.
Ít nhất điều này sẽ đụng chạm nhiều đến túi tiền và lòng tin của người dân. Trước cơn bão Katrina, Goldstein đánh giá rằng trung bình, hoá đơn nhiên liệu thường niên của người dân Hoa Kỳ vào khoảng trên 250 USD dành cho khí đốt và 400 USD nữa chi phí cho khí sưởi và khí đốt tự nhiên trong năm 2004. Hiện nay ông cho rằng những con số này sẽ tăng từ 30 phần trăm đến 75 phần trăm. Chi phí năng lượng tăng sẽ ảnh hưởng đến chi phí tiêu dùng gia đình, lợi nhuận của công ty, lạm phát, hoặc tệ hơn nữa cả ba yếu tố trên. Mark Zandi trên Economy.com nhận xét "Chúng ta sẽ phải đụng chạm đến tâm lý khách hàng, đặc biệt là khi người dân nhận hoá đơn thanh toán tiền khí sưởi. Điều này sẽ có hậu quả khá lớn".
Thêm vào đó, một số nhà kinh tế học dự đoán về một quá trình suy thoái. Zandi nói ông dự đoán tỉ lệ tăng trưởng trong vòng nửa năm cuối sẽ giảm từ 4 phần trăm xuống còn 3,5 phần trăm. Nhìn chung, kinh tế Hoa Kỳ đủ khả năng vượt qua cú sốc này. Trong ba tháng sau sự kiện ngày 11 tháng 9, kinh tế chỉ suy giảm một thời gian ngắn. Nhu cầu nhà ở vẫn tiếp tục mạnh mẽ, trong tuần trước, chính quyền công bố việc giá nhà ở tăng thêm 13.4 phần trăm so với năm ngoái, tỉ lệ tăng cao nhất trong vòng 25 năm trở lại đây. Tỉ lệ thất nghiệp là 4,9 phần trăm cũng là tỉ lệ thấp nhất kể từ tháng 8 năm 2001. Hệ thống dự trữ Liên bang, vốn đã tăng lợi tức kể từ tháng 6 năm 2004, có thể tạm dừng trong năm nay. Nhà kinh tế học Stuart Hoffman thuộc PNC Financial Service nhận xét: "Việc giá năng lượng tăng, do ảnh hưởng ngược đối với kinh tế, có thể trở thành đối tượng khởi đầu cho việc giá cả tăng".
Thậm chí những hậu quả trực tiếp từ Katrina vẫn chưa hoàn toàn sáng tỏ. Các hãng hàng không chắc chắn sẽ phải gánh chịu giá nhiên liệu tăng cao, khách du lịch đến vùng bờ vịnh sẽ giảm xuống. Nhưng bên cạnh việc tăng giá nhiên liệu, hậu quả trực tiếp của nó đối với nông nghiệp lại ít hơn. Vào năm 2004, vùng bờ vịnh chiếm tổng số 22 phần trăm sản lượng xuất cảng lúa mì, 71 phần trăm sản lượng bắp xuất cảng và 65 phần trăm sản lượng đậu nành xuất cảng, theo thống kê của Bộ Nông Nghiệp. Những con số này cho thấy tình trạng tắc nghẽn của ngành xuất cảng Hoa Kỳ cũng như nguồn cung cấp lương thực toàn cầu. Một tin tốt lành là mùa canh tác lớn nhất trong năm vẫn chưa bắt đầu cho đến cuối mùa thu năm nay, sau mùa gặt, và đến lúc đó chắc chắn các bến cảng vịnh sẽ hoạt động bình thường trở lại. Cuối cùng là việc tái thiết những khu vực bị tàn phá sẽ thúc đẩy phát triển kinh tế vào cuối năm 2005 - đầu năm 2006.
Vẫn còn một số điều chưa rõ ràng về trạng thái hiện nay của thị trường dầu mỏ thế giới. Ngay cả trước cơn bão Katrina, tình hình vẫn đang dầu sôi lửa bỏng. Trong những năm 1990, nhu cầu dầu mỏ toàn cầu tăng chậm, với tỉ lệ trung bình thường niên vào khoảng 1,4 triệu thùng một ngày, theo nhà kinh tế học Mary Novak thuộc Global Insight. Đến năm 2003 - 2004, nhu cầu của toàn cầu - đứng đầu là Trung Hoa - bỗng nhiên bùng nổ lên đến 5 triệu thùng một ngày chỉ sau hai năm. Điều này đã làm cho đa số các nguồn cung cấp dầu toàn cầu lâm vào tình trạng kiệt quệ. Sức ép đã khiến cho giá dầu thế giới tăng liên tục từ 25 USD một thùng trong năm 2002 lên đến gần 40 USD một thùng năm 2004 và giờ đây đã gần 70 USD một thùng. Khả năng lọc dầu toàn cầu lại không tăng, theo lời Goldstein, trong cùng thời kỳ, khả năng này chỉ tăng thêm 700.000 thùng một ngày.
Tình hình cũng hoàn toàn tương tự đối với khí đốt. Theo Jonathan Cogan thuộc cơ quan quản lý thông tin năng lượng: "Ngành sản xuất Hoa Kỳ gần như không biến đổi". Nhu cầu ngày một tăng, sản lượng nhập cảng từ Canada hoặc các nguồn khí tự nhiên không đủ cung cấp cho nhu cầu. Giá cả ngày một tăng. Trong năm 2002, giá khí đốt vào khoảng 3,5 USD đối với 1000 feet khối. Chỉ sau cơn bão Katrina, giá tăng lên 9,86 và tuần qua đã tăng lên đến 12,5 USD.
Sự tăng giá này đã góp phần làm cho thị trường năng lượng toàn cầu biến đổi. Goldstein nói "Bạn luôn luôn phải giải quyết vấn đề đường ống dẫn, những sự trục trặc của nhà máy lọc dầu hoặc thời tiết khắc nghiệt". Nhưng hệ thống vẫn còn thừa khả năng khai thác thêm dầu thô hoặc lọc dầu thành phẩm, hoặc cả hai việc. Nguồn cung cấp giảm nhẹ trong một nhánh sản xuất có thể được nhánh còn lại cân bằng. Kết quả là giá dầu chỉ thay đổi nhẹ, vào khoảng vài cent một gallon.
Ông nói "Nếu ngày nay gặp khó khăn, chúng ta không còn khả năng cân bằng". Chúng ta chỉ còn cách duy nhất để cân bằng cung cầu thông qua giá cả. Do nhiên liệu rất quan trọng đối với con người lẫn các công ty sản xuất, nhu cầu ngày một tăng nhanh, người tiêu dùng không thể nào nhanh chóng cắt giảm nhu cầu của mình được. Thực vậy, mối lo thiếu hụt nhiên liệu càng khiến cho tình hình trở nên tệ hại hơn, khi người tiêu dùng bắt đầu tích trữ nhiều hơn bình thường.
Đó là một nguyên lý tàn nhẫn - quy luật cung và cầu - và sẽ rất nguy hiểm đối với kinh tế Hoa Kỳ lẫn kinh tế thế giới. Nguy cơ hiển nhiên nhất chính là sự hình thành những yếu tố khác hiện chưa lộ diện: một cơn bão khác, một vụ khủng bố tại Trung Đông, một quyết định cắt giảm nguồn cung cấp vì lý do chính trị (Ví dụ như từ Iran), tình hình bất ổn chính trị tại một quốc gia cung cấp chính yếu (như Nigeria) hoặc một sự hư hại về đường ống dẫn hoặc nhà máy lọc dầu.
Bằng cách này hoặc cách khác, hậu quả của nó sẽ lan ra khắp thế giới. Giá dầu cao và nguồn cung cấp khan hiếm chắc chắn sẽ giúp cho Hoa Kỳ thu hút nguồn cung cấp từ phần còn lại của thế giới. Nếu giá dầu lên đến 100 USD một thùng, Hoa Kỳ sẽ mấp mé bờ vực suy thoái, theo tính toán của Global Insight. Ảnh hưởng tương tự cũng sẽ diễn ra tại châu Âu, Nhật Bản hoặc Trung Hoa, vốn là những nguồn nhập cảng dầu chính. Biết đâu đến khi đó Katrina lại là một yếu tố ảnh hưởng đến giá dầu, bởi vì do tăng giá quá cao, nó đã chôn vùi cả kinh tế thế giới.
Cơn bão Katrina đã khiến cho giá khí đốt tăng cao. Nhưng giá trần còn lệ thuộc vào khả năng khôi phục công nghiệp năng lượng của Hoa Kỳ.
Chúng ta vừa nhận được một bài học đau đớn về kinh tế địa lý. Nếu như khi nhắc đến Wall Street, người ta nghĩ đến tiền, Hollywood làm người ta nghĩ đến kỹ nghệ giải trí, thì bờ vịnh làm người ta nghĩ ngay đến năng lượng. Đây là nơi tập trung rất nhiều nhà máy lọc, cơ sở sản xuất, kho bãi và hệ thống ống dẫn - đây cũng là nơi có rất nhiều kỹ sư dầu khí, chuyên viên năng lượng và công nhân giàn khoan làm việc. Điểm qua một vài hoạt động năng lượng tại đây cho thấy ngành sản xuất dầu mỏ tại vịnh Mexico chiếm gần 30 phần trăm tổng sản lượng dầu khí của Hoa Kỳ. Kỹ nghệ khí đốt thiên nhiên chiếm gần 20 phần trăm, 60 phần trăm tổng số dầu mỏ nhập cảng của Liên Bang được chuyên chở đến các bến cảng tại đây. Gần một nửa tổng số nhà máy lọc dầu của Hoa Kỳ cũng được đặt tại khu vực này. Katrina đã giáng một đòn vô cùng khủng khiếp. Ảnh hưởng của nó đối với Hoa Kỳ và kinh tế thế giới có thể làm cho giá dầu thay đổi nhất thời tuỳ theo khu vực và lệ thuộc vào việc Hoa Kỳ khắc phục hậu quả một cách nhanh chóng như thế nào.
Không ai có thể trả lời được câu hỏi này vì thiệt hại xảy ra do các nhà máy lọc dầu phải đóng cửa, cơ sở sản xuất hạ tầng đình trệ, đường ống hư hại vẫn còn rải rác khắp nơi. Vào năm 2004, cơn bão Ivan quét sạch hệ thống ống dẫn ngầm dưới biển kết nối các giàn khoan với bờ biển. Jim Osten thuộc tổ chức Global Insight nhận xét "Có một số ống dẫn bị thổi bay gần nửa dặm. Ít nhất là phải sáu tháng nữa, các nơi bị thiệt hại mới có thể khôi phục lại hoạt động". Chúng ta cũng chưa rõ liệu bến cảng New Orleans có thể khai thác lại các hoạt động bình thường một cách nhanh chóng như thế nào. Aaron Ellis thuộc hiệp hội quản lý hải cảng Hoa Kỳ cho biết "Tôi đang nhận được nhiều báo cáo cho biết phải mất nhiều tuần hoặc hơn nữa. Các viên chức phụ trách bến cảng chưa thể điều tra cụ thể các cầu cảng vì họ đang phải thực hiện công tác tìm kiếm và cứu hộ".
Khi cơn bão Katrina diễn ra, hàng trăm cơ sở sản xuất tại vùng vịnh được di tản, tạm thời đình hoãn sản xuất 90 phần trăm tổng số sản phẩm dầu hoả và 88 phần trăm tổng sản phẩm khí đốt tự nhiên. Các nhà máy lọc dầu với số lượng khoảng 1 phần 8 tổng số của Hoa Kỳ cũng tạm ngưng hoạt động. Giá khí đốt lập tức nhảy vọt, hầu hết các chuyên gia kinh tế phỏng đoán giá sẽ còn tiếp tục tăng nữa. Tại một phần khu vực phiá Nam, giá nhiên liệu tăng đến gần 6 USD một gallon. Theo lời Lawrence Goldstein tại tổ chức nghiên cứu công nghiệp dầu khí, giá xăng trên toàn Liên Bang "phải hơn 3 USD một gallon từ đây cho đến cuối năm để tái lập cân bằng cung và cầu". Ông cũng cho rằng một số nhà máy lọc dầu phải mất nhiều tháng nữa mới hoạt động trở lại bình thường. Tổng thống Bush đã quyết định mở cửa kho dự trữ năng lượng chiến lược với 700 triệu thùng dầu dự trữ, nhưng vấn đề trước mắt là phải giải quyết các nhà máy lọc dầu và tình trạng thiếu khí đốt.
Ít nhất điều này sẽ đụng chạm nhiều đến túi tiền và lòng tin của người dân. Trước cơn bão Katrina, Goldstein đánh giá rằng trung bình, hoá đơn nhiên liệu thường niên của người dân Hoa Kỳ vào khoảng trên 250 USD dành cho khí đốt và 400 USD nữa chi phí cho khí sưởi và khí đốt tự nhiên trong năm 2004. Hiện nay ông cho rằng những con số này sẽ tăng từ 30 phần trăm đến 75 phần trăm. Chi phí năng lượng tăng sẽ ảnh hưởng đến chi phí tiêu dùng gia đình, lợi nhuận của công ty, lạm phát, hoặc tệ hơn nữa cả ba yếu tố trên. Mark Zandi trên Economy.com nhận xét "Chúng ta sẽ phải đụng chạm đến tâm lý khách hàng, đặc biệt là khi người dân nhận hoá đơn thanh toán tiền khí sưởi. Điều này sẽ có hậu quả khá lớn".
Thêm vào đó, một số nhà kinh tế học dự đoán về một quá trình suy thoái. Zandi nói ông dự đoán tỉ lệ tăng trưởng trong vòng nửa năm cuối sẽ giảm từ 4 phần trăm xuống còn 3,5 phần trăm. Nhìn chung, kinh tế Hoa Kỳ đủ khả năng vượt qua cú sốc này. Trong ba tháng sau sự kiện ngày 11 tháng 9, kinh tế chỉ suy giảm một thời gian ngắn. Nhu cầu nhà ở vẫn tiếp tục mạnh mẽ, trong tuần trước, chính quyền công bố việc giá nhà ở tăng thêm 13.4 phần trăm so với năm ngoái, tỉ lệ tăng cao nhất trong vòng 25 năm trở lại đây. Tỉ lệ thất nghiệp là 4,9 phần trăm cũng là tỉ lệ thấp nhất kể từ tháng 8 năm 2001. Hệ thống dự trữ Liên bang, vốn đã tăng lợi tức kể từ tháng 6 năm 2004, có thể tạm dừng trong năm nay. Nhà kinh tế học Stuart Hoffman thuộc PNC Financial Service nhận xét: "Việc giá năng lượng tăng, do ảnh hưởng ngược đối với kinh tế, có thể trở thành đối tượng khởi đầu cho việc giá cả tăng".
Thậm chí những hậu quả trực tiếp từ Katrina vẫn chưa hoàn toàn sáng tỏ. Các hãng hàng không chắc chắn sẽ phải gánh chịu giá nhiên liệu tăng cao, khách du lịch đến vùng bờ vịnh sẽ giảm xuống. Nhưng bên cạnh việc tăng giá nhiên liệu, hậu quả trực tiếp của nó đối với nông nghiệp lại ít hơn. Vào năm 2004, vùng bờ vịnh chiếm tổng số 22 phần trăm sản lượng xuất cảng lúa mì, 71 phần trăm sản lượng bắp xuất cảng và 65 phần trăm sản lượng đậu nành xuất cảng, theo thống kê của Bộ Nông Nghiệp. Những con số này cho thấy tình trạng tắc nghẽn của ngành xuất cảng Hoa Kỳ cũng như nguồn cung cấp lương thực toàn cầu. Một tin tốt lành là mùa canh tác lớn nhất trong năm vẫn chưa bắt đầu cho đến cuối mùa thu năm nay, sau mùa gặt, và đến lúc đó chắc chắn các bến cảng vịnh sẽ hoạt động bình thường trở lại. Cuối cùng là việc tái thiết những khu vực bị tàn phá sẽ thúc đẩy phát triển kinh tế vào cuối năm 2005 - đầu năm 2006.
Vẫn còn một số điều chưa rõ ràng về trạng thái hiện nay của thị trường dầu mỏ thế giới. Ngay cả trước cơn bão Katrina, tình hình vẫn đang dầu sôi lửa bỏng. Trong những năm 1990, nhu cầu dầu mỏ toàn cầu tăng chậm, với tỉ lệ trung bình thường niên vào khoảng 1,4 triệu thùng một ngày, theo nhà kinh tế học Mary Novak thuộc Global Insight. Đến năm 2003 - 2004, nhu cầu của toàn cầu - đứng đầu là Trung Hoa - bỗng nhiên bùng nổ lên đến 5 triệu thùng một ngày chỉ sau hai năm. Điều này đã làm cho đa số các nguồn cung cấp dầu toàn cầu lâm vào tình trạng kiệt quệ. Sức ép đã khiến cho giá dầu thế giới tăng liên tục từ 25 USD một thùng trong năm 2002 lên đến gần 40 USD một thùng năm 2004 và giờ đây đã gần 70 USD một thùng. Khả năng lọc dầu toàn cầu lại không tăng, theo lời Goldstein, trong cùng thời kỳ, khả năng này chỉ tăng thêm 700.000 thùng một ngày.
Tình hình cũng hoàn toàn tương tự đối với khí đốt. Theo Jonathan Cogan thuộc cơ quan quản lý thông tin năng lượng: "Ngành sản xuất Hoa Kỳ gần như không biến đổi". Nhu cầu ngày một tăng, sản lượng nhập cảng từ Canada hoặc các nguồn khí tự nhiên không đủ cung cấp cho nhu cầu. Giá cả ngày một tăng. Trong năm 2002, giá khí đốt vào khoảng 3,5 USD đối với 1000 feet khối. Chỉ sau cơn bão Katrina, giá tăng lên 9,86 và tuần qua đã tăng lên đến 12,5 USD.
Sự tăng giá này đã góp phần làm cho thị trường năng lượng toàn cầu biến đổi. Goldstein nói "Bạn luôn luôn phải giải quyết vấn đề đường ống dẫn, những sự trục trặc của nhà máy lọc dầu hoặc thời tiết khắc nghiệt". Nhưng hệ thống vẫn còn thừa khả năng khai thác thêm dầu thô hoặc lọc dầu thành phẩm, hoặc cả hai việc. Nguồn cung cấp giảm nhẹ trong một nhánh sản xuất có thể được nhánh còn lại cân bằng. Kết quả là giá dầu chỉ thay đổi nhẹ, vào khoảng vài cent một gallon.
Ông nói "Nếu ngày nay gặp khó khăn, chúng ta không còn khả năng cân bằng". Chúng ta chỉ còn cách duy nhất để cân bằng cung cầu thông qua giá cả. Do nhiên liệu rất quan trọng đối với con người lẫn các công ty sản xuất, nhu cầu ngày một tăng nhanh, người tiêu dùng không thể nào nhanh chóng cắt giảm nhu cầu của mình được. Thực vậy, mối lo thiếu hụt nhiên liệu càng khiến cho tình hình trở nên tệ hại hơn, khi người tiêu dùng bắt đầu tích trữ nhiều hơn bình thường.
Đó là một nguyên lý tàn nhẫn - quy luật cung và cầu - và sẽ rất nguy hiểm đối với kinh tế Hoa Kỳ lẫn kinh tế thế giới. Nguy cơ hiển nhiên nhất chính là sự hình thành những yếu tố khác hiện chưa lộ diện: một cơn bão khác, một vụ khủng bố tại Trung Đông, một quyết định cắt giảm nguồn cung cấp vì lý do chính trị (Ví dụ như từ Iran), tình hình bất ổn chính trị tại một quốc gia cung cấp chính yếu (như Nigeria) hoặc một sự hư hại về đường ống dẫn hoặc nhà máy lọc dầu.
Bằng cách này hoặc cách khác, hậu quả của nó sẽ lan ra khắp thế giới. Giá dầu cao và nguồn cung cấp khan hiếm chắc chắn sẽ giúp cho Hoa Kỳ thu hút nguồn cung cấp từ phần còn lại của thế giới. Nếu giá dầu lên đến 100 USD một thùng, Hoa Kỳ sẽ mấp mé bờ vực suy thoái, theo tính toán của Global Insight. Ảnh hưởng tương tự cũng sẽ diễn ra tại châu Âu, Nhật Bản hoặc Trung Hoa, vốn là những nguồn nhập cảng dầu chính. Biết đâu đến khi đó Katrina lại là một yếu tố ảnh hưởng đến giá dầu, bởi vì do tăng giá quá cao, nó đã chôn vùi cả kinh tế thế giới.
Gửi ý kiến của bạn
