Phương Nam, tên thật là Đỗ Nam Hải, đã có 5 bài viết: Việt nam đất nước tôi- Việt nam và sự đổi mới- Suy nghĩ về Nhận thức lại- Viết về chủ tịch Hồ chí Minh- Viết tiếp về Nhận thức lại. Cũng như nhiều bạn đọc khác, sau khi đọc 5 bài viết ấy của Phương Nam tôi thấy được gợi lên một không khí trò chuyện.
Điều rắc rối phát sinh từ chỗ chính cái chủ nghĩa ảo tưởng, phi khoa học ấy lúc đầu đã như một tà giáo, mê hoặc một số dân tộc còn kém phát triển, và đã từng là nguồn cổ vũ quần chúng, là nguồn sức mạnh nổi lên chống lại sự áp bức của ngoại bang, (và chủ nghĩa ấy nghiễm nhiên thành ân nhân của dân tộc), kết quả là Đảng Cộng sản nắm lấy ngôi thống trị xã hội và sử dụng toàn bộ sức mạnh của khối nhân dân bị mê hoặc và thuần dưỡng, sức mạnh của những nhân tài, sức mạnh của toàn bộ tài nguyên quốc gia và sức mạnh danh hiệu của cả một dân tộc chiến thắng để thi hành mọi thao tác đối nội và đối ngoại, trên nền định hướng của một chủ nghĩa phản khoa học đã bị thời đại đào thải. Đảng Cộng sản phải làm xiếc đi trên dây, thuận lợi là sức mạnh khổng lồ chiếm đoạt được, và khó khăn là xu thế tất yếu bị đào thải.
Một đảng Cộng sản vận động quần chúng vùng lên đòi Độc lập và một đảng Cộng sản cầm quyền độc tôn là hai chuyện khác hẳn nhau, một trời một vực. Một chủ nghĩa Mác-Lê kích động và liên kết được quần chúng lao khổ, với một chủ nghĩa Mác-Lê nống quyền lực lên và kéo xã hội xuống cũng là hai hiệu quả khác hẳn nhau và đều là sự thật. Cái Đảng mà ông Trần Độ đi theo và cái Đảng mà ông Trần Độ không chịu nổi dẫu vẫn những con người ấy nhưng thực chất là hai Đảng phẩm chất khác hẳn nhau, một trời một vực. Đã theo con đường ấy thì sẽ chuyển hóa như thế, không thể khác. Sự chuyển hóa ấy, thoái hóa ấy gói ghém toàn bộ những điều phức tạp cần nói của lịch sử Việt nam ngày nay.
Kẻ tỷ phú thống trị mới, giai cấp bóc lột mới lại quen miệng ngày xưa, tự xưng mình là giai cấp vô sản cần lao bị trị, làm cho quần chúng thực sự bị trị bị hôm nay mất chỗ đứng, bị “tước vũ khí”, đành cứ ngậm bồ hòn mà nhận lấy danh hiệu chủ nhân, để rồi quanh năm cứ phải làm đơn xin xỏ để tập đoàn “Đầy tớ” “cùng giai cấp” nới tay cho mình.
Mà chuyện trò ở đây là chuyện lớn, chuyện đất nước, chuyện nhân dân, chuyện của những biến cố lở đất long trời trải dài suốt một thế kỷ. Chuyện hào quang với người này nhưng sầu tủi đăm chiêu với người khác, chuyện vui buồn, lợi quyền và sống chết của hàng triệu con người khác nhau. Chuyện rất nghiêm túc, và Phương Nam cũng đã viết rất thẳng thắn, không lựa lời.
Viết về một nội dung như thế mà gợi được cho nhiều người khác ý muốn trò chuyện với mình thì đấy cũng là một thành công rồi.
*
Kể ra thì nhận thức về những vấn đề trọng đại của đất nước như trên vừa nói cũng đã có cả một hệ thống nhận thức chính thống bao quát hết rồi, thống soái hết rồi. Nhưng là một người Việt nam hôm nay mà yên tâm chấp nhận hệ thống nhận thức chính thống đó, mà không thấy phải đặt ra những dấu hỏi, kể cả dấu hỏi nơi gốc rễ, thì ta phải đánh ngay một dấu hỏi lớn xem đầu óc và con tim của người ấy có bình thường không và đang ở cấp độ nào"
Hệ thống nhận thức chính thống cũ mà Phương Nam cũng như hàng triệu người Việt nam được nhồi vào đầu đã tỏ ra hoàn toàn đáng ngờ trước thực tiễn của thế giới và của đất nước. Những người Việt nam có tri thức, còn giàu tâm huyết và trách nhiệm không thể không có nhu cầu về một cuộc “Nhận thức lại”!
Phương Nam là một đại diện tiêu biểu của khát khao rất trong lành đó.
Muốn nhận thức lại để có thể giải thích thỏa đáng một hiện tượng nào đó, có khi chỉ rất nhỏ, cũng đòi hỏi phải xem xét lại cả hệ thống, vì nếu cứ bám lấy các “nguyên lý”, các “tiên đề”, với “phương pháp luận” có sẵn từ trước thì loanh quanh vẫn ở cái vòng ngụy biện không có lối ra, chẳng thuyết phục được ai… Vì thế mà cực chẳng đã, muốn có một nhận thức đúng không thể không cày xới lý luận từ gốc, rà soát lại một cách hệ thống.
Lý luận xã hội học tất nhiên phải đối chiếu với những bằng chứng thực tiễn. Cho nên song song với những nguỵ biện về lý luận bao giờ cũng là sự che giấu, xuyên tạc thực tiễn, bí mật hóa mọi điều và bưng bít thông tin. Muốn chống ngụy biện không thể không đối chiếu nhiều nguồn thông tin, nhiều nguồn tư liệu để xác nhận lại những sự thật lịch sử và nhân vật lịch sử.
Để “nhận thức lại” (trước hết là cho mình), Phương Nam đã phải đề cập đến những vấn đề không thể tránh được ấy.
*
Chính vì mục đích có tính khoa học và công chính như thế nên nhìn chung các bài viết của Phương Nam đã thể hiện được tinh thần nghiêm túc, công phu, giàu tư liệu. Thái độ chung là công bằng, xét bên này xét cả bên kia, điều chưa chắc chắn thì coi là giả định.
Tuy vậy, không phải lúc nào bài viết cũng đạt được ưu điểm đó. Song song với điểm mạnh của những suy luận sắc sảo và cách biểu hiện say sưa nhiều cảm xúc thì cái nhược điểm chủ quan, chưa phải đã già dặn, tất nhiên, cũng thường ẩn náu ngay bên cạnh.
Tôi rất muốn trích dẫn nhiều đoạn, nhiều ý của Phương Nam để minh họa cho những nhận xét của mình, nhưng tôi lại muốn giành việc ấy cho những bạn đọc đã đọc và sẽ đọc Phương Nam, xem các bạn có đồng ý với tôi không. (Tất cả chưa đến 100 trang A4 thiết tưởng không mất thì giờ nhiều lắm để đọc.)
Tôi muốn giành khuôn khổ ngắn gọn của bức thư này để bàn thêm về một vài ý mà các bài của Phương Nam đã gợi hứng cho tôi:
1/ Trước hết Phương Nam thấy cần phải “Nhận thức lại” vì cái vẫn được tôn vinh là “tiên tiến” lại không tiên tiến chút nào. Anh đã trích dẫn từ Hà Sĩ Phu một “quy trình 4 bước” mà Đảng Cộng sản bản chất lạc hậu đã “lếch thếch chạy theo thực tiễn” để diệt những nhân tố tiền tiến mà chiếm lấy công tiên tiến.
Từ đấy nảy sinh một câu hỏi: tại sao chủ nghĩa Cộng sản với mục tiêu “xây dựng một xã hội tiên tiến nhất trong lịch sử loài người” lại chuyên đánh vào những giá trị tiên tiến như thế"
Phương Nam đã thôi thúc mọi người cùng đào sâu để lý giải hiện tượng “nghịch lý” rất căn bản này.
Thật vậy, chủ nghĩa Mác-Lênin xuất hiện vào thời kỳ khủng hoảng của chủ nghĩa Tư bản khi nó chưa trưởng thành, Chủ nghĩa Đế quốc cũng nằm trong cơn vật lộn để tích lũy tư bản ban đầu đầy khốc liệt ấy. Trong giai đoạn lịch sử ấy, đáng lẽ phải đẩy xã hội thoát lên bằng con đường dân chủ hóa và pháp trị (rồi sau này là tri thức hóa và toàn cầu hóa) mà những John Locke, những Montesquieu … đã gợi mở, để điều hòa và giải quyết quan hệ tự do cạnh tranh,quan hệ thống trị với bị trị, và đưa xã hội phát triển lành mạnh lên, thì Mác-Lênin lại tìm lối thoát ở sự tập trung quyền lực chính trị để độc quyền chỉ huy, độc quyền sắp xếp mọi việc trong xã hội, thì đó chính là con đường mà chế độ Nô lệ và Phong kiến vừa trải qua rồi. Tức là xét về hướng tiến hóa thì Mác-Lê đã rúc vào quá khứ để tìm lối ra, tưởng phía ấy là tương lai. Chuyển động ngược chiều với tiến hóa như thế thì đích thị là “phản động” theo nghĩa chính của thuật ngữ này.
Chủ nghĩa Mác-Lênin tuy có những mảng khoa học và thực tế, sự phê phán sắc sảo, nhưng lại được lý giải và xử lý bằng một nhãn quan rất phản khoa học và ảo tưởng, cho nên cuối cùng học thuyết này vẫn chỉ có chỗ đứng trong hàng ngũ những chủ nghĩa KHÔNG TƯỞNG (mà chính Mác đã kịch liệt phê phán), chứ không có tư cách gì trong khoa học. Mà Khoa học và Trí tuệ thì gắn làm một với Tiến hóa của nhân loại.
Dù cho mục đích là nhân bản và rất lớn lao nhưng Mác-Lê đã dùng ý chí chủ quan, suy luận chủ quan, dự đoán chủ quan để chống lại tất cả những cái khoa học, tiên tiến, thuận quy luật đó (và cũng là chống lại những nét tích cực chính mình). Cho nên trong những bước đi lên của xã hội, không phải ngẫu nhiên mà các đảng Cộng sản cầm quyền cứ thấy cái tiên tiến là họ đánh, cứ thấy người tiên tiến là họ đánh, họ đánh rồi họ lại phải đi theo.
Tiện đây tôi xin phép được bổ sung vào “quy trình 4 bước” mà Phương Nam đã trích dẫn ấy một bước thứ 5 nữa cho hoàn chỉnh:
-Bước 5: Thấy cái tiên tiến thật bị mình quật ngã và đoạt công lại cứ được mọi người ghi công và nể trọng, bèn vực nạn nhân hoặc vong hồn dậy, dúi cho tý “quà” hòng xúy xóa tất cả 4 bước nói trên. (Bước thứ 5 này thường tách ra, rất chậm trễ sau 4 bước kia như một sự vớt vát về sau, vì thế trước đây tôi đã không gộp vào) (1).
Có người sẽ hỏi: Sao Đảng Cộng sản lại có sức mạnh để thực hiện những điều ngang ngược đó"
Điều rắc rối phát sinh từ chỗ chính cái chủ nghĩa ảo tưởng, phi khoa học ấy lúc đầu đã như một tà giáo, mê hoặc một số dân tộc còn kém phát triển, và đã từng là nguồn cổ vũ quần chúng, là nguồn sức mạnh nổi lên chống lại sự áp bức của ngoại bang, (và chủ nghĩa ấy nghiễm nhiên thành ân nhân của dân tộc), kết quả là Đảng Cộng sản nắm lấy ngôi thống trị xã hội và sử dụng toàn bộ sức mạnh của khối nhân dân bị mê hoặc và thuần dưỡng, sức mạnh của những nhân tài, sức mạnh của toàn bộ tài nguyên quốc gia và sức mạnh danh hiệu của cả một dân tộc chiến thắng để thi hành mọi thao tác đối nội và đối ngoại, trên nền định hướng của một chủ nghĩa phản khoa học đã bị thời đại đào thải. Đảng Cộng sản phải làm xiếc đi trên dây, thuận lợi là sức mạnh khổng lồ chiếm đoạt được, và khó khăn là xu thế tất yếu bị đào thải.
Một đảng Cộng sản vận động quần chúng vùng lên đòi Độc lập và một đảng Cộng sản cầm quyền độc tôn là hai chuyện khác hẳn nhau, một trời một vực. Một chủ nghĩa Mác-Lê kích động và liên kết được quần chúng lao khổ, với một chủ nghĩa Mác-Lê nống quyền lực lên và kéo xã hội xuống cũng là hai hiệu quả khác hẳn nhau và đều là sự thật. Cái Đảng mà ông Trần Độ đi theo và cái Đảng mà ông Trần Độ không chịu nổi dẫu vẫn những con người ấy nhưng thực chất là hai Đảng phẩm chất khác hẳn nhau, một trời một vực. Đã theo con đường ấy thì sẽ chuyển hóa như thế, không thể khác. Sự chuyển hóa ấy, thoái hóa ấy gói ghém toàn bộ những điều phức tạp cần nói của lịch sử Việt nam ngày nay.
Kẻ tỷ phú thống trị mới, giai cấp bóc lột mới lại quen miệng ngày xưa, tự xưng mình là giai cấp vô sản cần lao bị trị, làm cho quần chúng thực sự bị trị bị hôm nay mất chỗ đứng, bị “tước vũ khí”, đành cứ ngậm bồ hòn mà nhận lấy danh hiệu chủ nhân, để rồi quanh năm cứ phải làm đơn xin xỏ để tập đoàn “Đầy tớ” “cùng giai cấp” nới tay cho mình.
Trong cơn khát khao Độc lập, một vài dân tộc ít tiếp xúc với văn minh như dân tộc ta chẳng may đã uống nhầm phải thứ nước giải khát có chất độc, tức là giải khát bằng thuốc độc. Lúc đầu rất hả hê vì đỡ khát thật, nhưng rồi tim gan nhiễm độc không biết chữa cách nào. Dân mất quyền làm chủ thực sự đất nước thì cũng như mất nước. Mất nước vào tay người đồng bang thì gọi là nạn nội xâm.
Công và tội thế nào cũng là từ đó. Lối ra thế nào cũng là từ đó.
2/ Kẻ thù vào bằng đường nào thì lại cho nó ra bằng con đường ấy. Cái mầm quái thai đã bám sau lưng lòng yêu nước mà lẻn vào, đột nhập vào tổ quốc ta, không qua “vọng gác của Trí tuệ” thì nay lại phải dùng lòng yêu nước có Trí tuệ để đẩy nó ra. Đấy là lý do trước hết khiến ta cứ phải lý luận, cứ phải lý giải, cứ phải mổ xẻ nhận thức. Mặc dù đối với nhân loại hôm nay thì cái chủ nghĩa Mác-Lê ấy chẳng còn gì để mổ xẻ, nó tự phơi hết ra rồi. Thế nhưng ở đây ta vẫn phải làm. Nó vào ở đây, bằng cửa ngõ này thì lại phải đẩy nó ra ở đây, bằng cửa ngõ riêng này, không mượn cổng to nhà lớn của ai khác được. Chỉ những gì giành được do sự giác ngộ của chính quần chúng mới là thắng lợi thực sự của quần chúng, của dân tộc.
Một hệ thống nhận thức khi đã vào quần chúng sẽ thành sức mạnh. Chính Mác Lê đã dạy như thế. Các đệ tử (mà trước đây là tín đồ) của Mác Lê biết thế nên họ sợ, họ cấm sự giao lưu những nhận thức tiên tiến (tức là ngược với họ).
Người ta không sợ những kẻ thù đao to búa lớn đâu, chỉ sợ sự đồng lòng, tỉnh táo và lương thiện, trước hết là của chính đồng đội và nhân dân, từ đấy ngoại viện sẽ được quy tụ.
Những chính quyền quân phiệt muốn giữ ghế độc tôn xưa nay bao giờ cũng ẩn nấp vào những bóng tối lờ mờ gọi là “truyền thống riêng của dân tộc”. Bóng tối ấy hốt hoảng khi bị Trí tuệ là ngọn đèn pha chung của nhân loại chiếu vào. Có được cái sản phẩm chung tuyệt vời là Trí tuệ, loài người sẽ cứu vớt những con dân chậm chân và bất hạnh của mình chính bằng thứ vũ khí phổ quát chung kỳ diệu đó, mà hiện nay kết tinh trong những khái niệm Kinh tế tri thức, kỷ nguyên thông tin và toàn cầu hóa.
Tất cả những góc tối riêng, dù đang cố sức che chắn, chẳng chóng thì chầy rồi sẽ được nguồn sáng chung ấy chiếu vào, không chạy trốn được!
3/ Đề xuất về biện pháp, về lối ra, Phương Nam coi “Một cuộc Trưng cầu dân ý thực sự dân chủ” là giải pháp có ý nghĩa quyết định để giải quyết tình hình.
Đọc các bài của Phương Nam tôi tán thưởng rất nhiều, nhưng đọc đến giải pháp sau đây thì tôi cười:
“Giữ nguyên bộ máy hiện có ở Việt Nam hiện nay, bao gồm tất cả các cơ quan: lập pháp, hành pháp, tư pháp từ trung ương xuống địa phương và cơ sở, để tổ chức một cuộc TRƯNG CẦU DÂN Ý đầu tiên của nước Việt Nam thống nhất.
Câu hỏi cần trả lời là: Việt Nam nên hay không nên theo chế độ đa đảng" Nếu ai cho rằng nên thì ghi CÓ - không nên thì ghi KHÔNG.”
Giải pháp này nếu thực hiện được thì quá hay, nhưng vấn đề là làm sao để thực hiện" Còn như nêu ra chỉ để thêm một lần chứng tỏ nhà cầm quyền thiếu thiện ý, không chịu thực thi dân chủ, như điều đã được chứng minh nhiều lần, thì ý nghĩa của giải pháp lại không có gì lớn lao cả.
*
Cũng như các nhà dân chủ cao tuổi đã đi trước, thế hệ trẻ Việt nam ngày càng chia sẻ nỗi ưu tư về thực trạng đất nước, càng thấy trách nhiệm của người dân một nước không thể là một kẻ ăn gửi nằm nhờ, thản nhiên vui chơi, hoặc xấu hổ hơn- là một kẻ thừa cơ kiếm chác. Đã có những Lê Chí Quang, Phạm Hồng Sơn, Nguyễn Vũ Bình, Nguyễn Khắc Toàn…, nay lại biết thêm những Phương Nam, Nguyễn H., Tuệ Minh…vân vân… Mỗi người một vẻ, một cách đóng góp. Tất cả vì sự thôi thúc của chính lương tâm, chỉ có lương tâm thúc giục, thúc giục cái đầu phải động não.
Trong cái dòng chảy mất phương hướng (càng nêu cao định hướng càng mất phương hướng), trong cái mê lộ của sự giả dối, thực dụng, ru ngủ và cuồng loạn, họ muốn sống có lý tưởng, tìm một cách sống có lý tưởng. Điểm nổi bật chung của họ là sự dũng cảm, là chấp nhận hy sinh, đặt cuộc sống tinh thần vượt lên trên cuộc sống vật chất thường tình, chấp nhận đánh đổi cuộc sống yên thân và sung túc, lấy một cuộc sống có lý tưởng mà tự mình nhận thức ra, mình được là chính mình, có thế thôi.
Hơn lúc nào hết và hơn tất cả mọi xứ sở, tuổi trẻ Việt nam đang sống hôm nay thấm thía cái ý nghĩa đời người “Tôi tư duy là tôi tồn tại”(Descartes). Không biết tư duy về những điều công ích cho nhân dân mình, cho dân tộc mình thì có lúc cái phần trong sáng tinh túy nhất trong thiên chức làm người của mình sẽ nổi lên chất vấn.
Mong thay, mừng thay đã có nhiều bạn trẻ trong và ngoài nước tìm đến trò chuyện với những Phương Nam, Nguyễn H., Tuệ Minh, … Mong cho hồn thiêng sông núi hãy nhập vào thế hệ trẻ các bạn.
Hà Sĩ Phu (tức Minh Viễn)
Cuối năm 2004
(1) Hà Sĩ Phu- Chia tay Ý thức hệ, phần 1: Triết học Mác-Lê, khủng hoảng phương pháp luận.
Gửi ý kiến của bạn
