Các nước trong Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á gọi tắc là ASEAN đứng về bên nào trong cuộc xung đột ngày càng gia tăng tại Biển Đông?
Hoa Kỳ tham gia tập trận với 10 nước trong khối ASEAN vào đầu tháng 9, theo sau nhiều tháng căng thẳng trong khu vực Biển Đông.
Cuộc tập trận bắt đầu từ căn cứ hải quân Sattahip thuộc phía đông nam của thủ đô Bangkok, Thái Lan hôm 2 tháng 9 và chấm dứt gần mũi Cà Mau thuộc phía cực nam của Việt Nam.
Chắc chắn Bắc Kinh theo dõi rất kỹ cuộc tập trận với hơn 1,000 binh sĩ, tàu chiếu và máy bay trinh sát Mỹ.
Cuộc tập trận này đã diễn ra vào lúc quan hệ Việt Nam và Trung Quốc đang căng thẳng rất dữ qua vụ TQ đưa tàu thăm dò Hải Dương 8 vào Bãi Tư Chính nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của VN. Hai bên đã đưa tàu hải giám vào khu vực này để kình nhau nhiều tháng. Tình hình có vẻ như TQ muốn làm thiệt chứ không phải chỉ thăm dò phản ứng rồi rút lui như vụ tàu Hải Dương 981 của TQ vào sâu trong vùng biển VN năm 2014. Vì thế Bộ Ngoại Giao VN đã kêu gọi TQ phải lập tức rút tàu khảo sát Hải Dương 8 ra khỏi vùng biển VN. Nhưng TQ đã không những không rút tàu mà còn tố ngược lại VN đã khai thác dầu trong vùng biển của họ.
Các nhà phân tích cho rằng qua việc lần đầu tập trận chung với Mỹ, các nước trong khối ASEAN có vẻ cho thấy dấu hiệu là họ bắt đầu phản ứng lại Bắc Kinh bành trướng ở Biển Đông.
Sự thật có như vậy hay không? Đâu là lập trường và chính sách của ASEAN về vấn đề Biển Đông trong giai đoạn hiện nay?
Phân tích gia Hunter Marston của Báo The Washington Post đã đưa ra nhận định về quan điểm, lập trường và chính sách của khối ASEAN đối với Trung Quốc và Biển Đông như sau.
Chuyện ASEAN tập trận với một cường quốc ngoài khối này là điều không có gì lạ, vì vào tháng 10 năm 2018, ASEAN cũng đã tập trận hải quân với TQ trên Biển Đông. Vì thế không thể căn cứ vào việc ASEAN tập trận với Mỹ mà bảo rằng ASEAN nghiêng theo Mỹ để chống TC.
Các quốc gia ASEAN có thể đang đi nước đôi các cá cược của họ. Một số nhà phân tích coi Việt Nam là quốc gia Đông Nam Á nghiêng về phía trước nhất, sẵn sàng đứng lên chống lại Trung Quốc ở Biển Đông. Nhưng Việt Nam đã mắc kẹt với chiến lược phòng ngừa giữa các cường quốc bằng cách mở rộng quan hệ với các đối tác bên ngoài, trong trường hợp mối quan hệ với Trung Quốc đi về phía nam. Các nước trong khu vực như Singapore và Malaysia cũng đang làm như vậy.
Hà Nội vẫn kiên trì việc đi nước đôi bất chấp các mối đe dọa của Trung Quốc đối với an ninh quốc gia và chủ quyền lãnh thổ của Việt Nam. Điều này có lẽ là do nhiều yếu tố khác nhau: sự hỗ trợ của Bắc Kinh trong cuộc chiến tranh chống Mỹ, mối quan hệ ý thức hệ giữa các chính phủ cộng sản, sự cần thiết về địa lý và sự mất lòng tin lịch sử của các ý định của Hoa Kỳ. Và một số phe phái trong Đảng Cộng Sản Việt Nam tiếp tục tin rằng mối quan hệ ổn định với Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của nước này, là cần thiết để chế độ tồn tại.
Việt Nam đã đối mặt với cuộc biểu tình chống Bắc Kinh vào năm 2014. Công Ty Dầu Khí Quốc Gia Trung Quốc đã đưa một giàn khoan dầu Hải Dương 981 vào vùng biển ngoài khơi quần đảo Hoàng Sa, mà cả Hà Nội và Bắc Kinh đều tuyên bố chủ quyền. Bộ Ngoại Giao Việt Nam lên án mạnh mẽ các hành động của Trung Quốc, kêu gọi rút giàn khoan dầu mỏ và các cuộc biểu tình chống Trung Quốc dữ dội đã diễn ra trên khắp cả nước.
Hà Nội đã báo hiệu quyết tâm của mình vào năm 2019 bằng cách kêu gọi các công ty quốc tế như ED Rosneft của Nga và ONGC Videsh của Ấn Độ tiếp tục thăm dò dầu khí trong vùng biển của mình.
Bất chấp căng thẳng gia tăng với Bắc Kinh, các nhà lãnh đạo chính trị của Việt Nam đã thận trọng nhấn mạnh tầm quan trọng của luật pháp quốc tế và các cơ chế giải quyết tranh chấp đa phương, thay vì đối đầu trực tiếp với Trung Quốc về các yêu sách của mình hoặc kêu gọi các quốc gia bên ngoài làm như vậy. Hà Nội có thể tin rằng họ không có khả năng quân sự để chống lại Bắc Kinh và tự vệ trong một cuộc xung đột.
Philippines có thể đang vẽ ra một tiến trình độc lập. Các nhà hoạch định chính sách của Hoa Kỳ vẫn lo ngại rằng Philippines, dưới thời tổng thống Rodrigo Duterte, đã nghiêng về Bắc Kinh. Nhưng chính quyền Duterte đã bắt đầu phản công mạnh mẽ hơn, cảnh báo căng thẳng leo thang được kích hoạt bởi các yêu sách lãnh thổ của Trung Quốc tại vùng biển Philippines ở Biển Đông.
Điều này đã khiến một số nhà phân tích chỉ trích chính sách đối ngoại của Duterte, hy vọng rằng Manila có thể một lần nữa đưa ra một đường lối cứng rắn hơn chống lại Bắc Kinh. Manila đã bảo toàn phần lớn hợp tác quốc phòng có từ trước với Washington, ngay cả khi Duterte đã tăng cường quan hệ song phương với Bắc Kinh. Thay vì lắc lư như một con lắc từ đầu này sang đầu kia, Duterte đã thể hiện sự tập trung vào việc vạch ra một chính sách đối ngoại độc lập và chứng minh khả năng phòng thủ của Manila. Kế hoạch trò chơi của Philippines có thể là làm cho hai siêu cường chống nhau để thu được lợi ích kinh tế và an ninh tối đa.
ASEAN sẽ không chọn đứng về bên nào. ASEAN với tư cách là một nhóm khu vực đã kiên quyết từ chối cho biết các nước thành viên sẽ nghiêng về hướng này hay hướng khác. Phong cách điều hành theo định hướng đồng thuận có nghĩa là cộng đồng hoạch định chính sách mà Hoa Kỳ thường coi ASEAN là một khối không thống nhất trong an ninh khu vực.
Tuy nhiên, một số nhà phân tích cho rằng sự ưu tiên mạnh mẽ đối với tính trung lập là chìa khóa để bảo vệ quyền tự trị chiến lược - mục tiêu cơ bản của ASEAN trong nhiều thập niên. Các nhà lãnh đạo ASEAN từ lâu đã ưu tiên cho “sự trung lập của ASEAN” trong các mối quan hệ với các đại cường. Đó là, họ muốn đảm bảo ASEAN có vai trò giữ cửa trong việc điều khiển các mối quan hệ bên ngoài. Việc lôi kéo cả Hoa Kỳ và Trung Quốc vào cơ chế của khu vực sẽ giúp đảm bảo ASEAN vẫn giữ được “vị trí chỗ ngồi của tài xế.”
Tuy vậy, trong nội bộ ASEAN, một số thành viên đã cho thấy những dấu hiệu rõ ràng hơn về việc liên kết với Bắc Kinh. Ví dụ, Thủ tướng Cam Bốt Hun Sen được cho là đã cho phép TQ xây dựng một căn cứ ở miền nam Cam Bốt. Và Thái Lan, một đồng minh có hiệp ước với Hoa Kỳ, đã làm thất vọng các nhà hoạch định chính sách ở Washington bằng cách tăng cường hợp tác quốc phòng Trung-Thái và mua thiết bị quân sự từ Trung Quốc. Tuy nhiên, đối với tất cả sự đa dạng của các lập trường được thực hiện bởi các quốc gia ASEAN, kết quả thực vẫn còn mơ hồ.
Chính quyền Trump có khuynh hướng nhìn mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc thông qua lăng kính của sự cạnh tranh quyền lực lớn ngày càng sâu sắc - nhưng có rất ít dấu hiệu cho thấy chiến lược nghiêng về Hoa Kỳ của ASEAN. Đi đu dây sẽ vẫn là cuộc chơi ưa thích của nhiều quốc gia Đông Nam Á.
Thực tế là ASEAN khó đưa ra quan điểm thống nhất về Biển Đông, như nhận định của nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Victoria Wellington, New Zealand Nguyễn Khắc Giang trong một bài báo gần đây của Đài Á Châu Tự Do cho biết.
Một nhà quan sát đưa ra nhận định ASEAN rất khó có được quan điểm thống nhất về vấn đề Biển Đông tại hội nghị cấp cao ASEAN lần này.
Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 35 khai mạc tại Bangkok, Thái Lan từ hôm 2/11, với sự tham gia của khoảng 3.000 quan chức và nhà báo từ các nước Đông Nam Á, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Hoa Kỳ, Úc, New Zealand và Ấn Độ.
Các báo nhà nước VN cho hay Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và phu nhân dẫn đầu đoàn đại biểu Việt Nam tham dự chương trình chính của hội nghị từ ngày 2-4/11.
Theo Cổng Thông tin ASEAN Việt Nam, lễ chuyển giao cương vị chủ tịch luân phiên ASEAN từ Thái Lan sang Việt Nam diễn ra vào ngày 4/11.
Những diễn biến gần đây cho thấy tình trạng căng thẳng gia tăng ở Biển Đông có thể phủ bóng các cuộc đàm phán khi các nhà lãnh đạo, giới chức ngoại giao hàng đầu trong khu vực nhóm họp tại sự kiện trên.
Trong khi đó, ông Nguyễn Khắc Giang, nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Đại học Victoria Wellington, New Zealand, nhận định:
“Thực ra thì ASEAN từ trước đến giờ vẫn hoạt động trên nguyên tắc đồng thuận thì cũng sẽ rất là khó để đưa ra một quan điểm thống nhất, đặc biệt là về những vấn đề nhạy cảm như Biển Đông, trong đó có mối quan hệ với Trung Quốc là một trong các yếu tố quyết định nhất.”
“Từ trước đến giờ, chúng ta cũng biết là một số nước có mối quan hệ kinh tế tốt với Trung Quốc và không có quyền lợi trực tiếp ở Biển Đông như Campuchia, Myanmar hay là Thái Lan thì rất dễ ngả theo Trung Quốc trong một số giai đoạn nhất định. Cũng như gần đây, Thủ tướng Campuchia Hun Sen đến Hà Nội đã tuyên bố ngay là các nước đừng hy vọng sử dụng ASEAN như phiên tòa để mà vận động cho các chính sách liên quan đến chủ quyền mà Campuchia không muốn trở thành con tốt thí trong ván cờ đấy. Quan điểm của ông Hun Sen có lẽ cũng tương tự như quan điểm của một số bên trong ASEAN mà không có quyền lợi ở Biển Đông. Rõ ràng việc dùng ASEAN làm kênh quan trọng nhất để xử lý vấn đề Biển Đông thì rất là khó, nhưng mà coi ASEAN là bên trung lập, diễn đàn để chúng ta có thể thể hiện quan điểm liên quan đến chủ quyền, cũng như đàm phán dưới góc độ một nhóm các nước có quyền lợi liên quan ở Biển Đông như COC thì sẽ rất có lợi cho Việt Nam.”
Trong khi đó bản tin hôm 4 tháng 11 cho biết VN và TQ đánh võ mòm với nhau, qua đó VN đòi TQ rút khỏi hải phận của mình, nhưng TQ thì ngược lại bảo rằng chính VN mới phải rút khỏi vùng biển của TQ.
Tại cuộc họp thượng đỉnh ASEAN vào đầu tháng 11, Cố Vấn An Ninh Quốc Gia Mỹ là ông Robert O’Brien đã lên tiếng tố cáo TQ có các hoạt động đe dọa tại Biển Đông, theo bản tin hôm 4 tháng 11 của Đài Á Châu Tự Do cho biết.
Tố cáo của ông Robert O’Brien, Cố vấn An Ninh Quốc gia Hoa Kỳ, được đưa ra tại thượng đỉnh ASEAN-Hoa Kỳ ở Bangkok, Thái Lan. Reuters dẫn phát biểu của đặc sứ Hoa Kỳ Robert O’Brien rằng Bắc Kinh sử dụng biện pháp đe dọa nhằm cố ngăn chặn việc khai thác nguồn tài nguyên biển khơi của các quốc gia ASEAN, chặn việc tiếp cận trữ lượng dầu khí trị giá 2, 5 ngàn tỉ đô la.
Các nước ASEAN mà trong đó có VN chắc chắn không thể nào đương đầu với tham vọng xâm chiếm Biển Đông của Trung Cộng. Cho nên, chỉ còn trông cậy vào siêu cường Hoa Kỳ. Nhưng Mỹ với Donald Trump lãnh đạo sớm chiều bất nhất thì có thể tin cậy được chăng?
Không tin được Mỹ nhưng nội bộ ASEAN thì cũng chẳng ai tin ai, vậy thì làm sao chống lại TC chiếm lấy Biển Đông?
Đáng lo cho chủ quyền biển đảo của Việt Nam vậy!
Gửi ý kiến của bạn
