Trang Sử Việt: Hoàng Diệu

(Lời tâm tình: Bài viết về “Sử Việt” chỉ khái quát, không đi sâu từng chi tiết của mỗi nhân vật. Cuối mỗi bài viết, phần “Thiết nghĩ” nếu có chỉ là góp ý của tác giả, không ngoài mục đích làm sáng tỏ thêm về nội dung đã biên soạn. Trang Sử Việt luôn mong mỏi nhúm nhen tình tự dân tộc, niềm yêu thương quê hương và giữ gìn Việt ngữ cùng văn hóa Việt. Trang Sử Việt đăng trên Vietbao Online thứ Ba và thứ Sáu hằng tuần).

________________ 

.

(1829 - 1882)

.

Hoàng Diệu, còn tên là Hoàng Kim Tích, quê Quảng Nam, tự Quang Viễn, hiệu Tĩnh Trai, ông đỗ phó bảng năm 1848, được bổ nhiệm làm Tri huyện Tuy Phước, Bình Định, rồi thăng nhiều chức vụ khác. Đến năm 1877, triều đình Huế bổ ông làm Tham tri bộ Hình rồi Tham tri bộ Lại. Trong suốt 30 năm làm quan, gia đình ông vẫn sống thanh bạch, thiếu thốn. 

.

Năm 1880, ông làm Tổng đốc thành Hà Nội, chức Thượng thư Bộ binh, cai quản cả việc thương chính. Ngày 25-4-1882, đại tá Pháp là Henri Rivière muốn xâm lăng miền Bắc Việt Nam, lấy cớ đưa quân Pháp đến Hà Nội bảo vệ sinh mạng và tài sản của Pháp kiều. Rivière gửi tối hậu thư đến Hoàng Diệu mà lời lẽ ngạo mạn với yêu sách gồm 3 điều:

 - Phá các công sự phòng thủ trong thành Hà Nội.

 - Giải giới quân lính.

 - Đúng 8 giờ sáng các quan văn võ ở thành Hà Nội, phải đến trình diện đại tá Pháp ở đồn Thuỷ, sau đó Pháp sẽ vào thành kiểm kê, khi xong sẽ giao trả thành lại. 

Ông không đồng ý, cử Tôn Thất Bá đi điều đình với Pháp nhưng không được trả lời vì Tôn Thất Bá lại theo giặc Pháp. 

.

Đúng 8 giờ 15 phút, Rivière vẫn không trả lời mà còn điều các tàu chiến: La Fanfare, La Massue, La Hache pháo kích vào thành Hà Nội, yểm trợ cho 450 quân Pháp và thân binh để chiếm Hà Thành. Hà Thành bị pháo rơi dồn dập, Hoàng Diệu và phó Lãnh binh Hồ Văn Phong chỉ huy lực lượng phòng thủ nơi cửa Bắc chống chọi quyết liệt, thành lũy đổ nát, cát gạch bay mờ mịt, binh sĩ hy sinh quá nhiều, chẳng bao lâu kho vũ khí trong thành lại phát nổ, có tin khẩn báo là do nội phản nhưng ông không nao núng chỉ huy binh sĩ còn lại tiếp tục chiến đấu. 

Viên Chánh suất Hùng Nhuệ đang thúc quân tham chiến bị trúng đạn tử thương. Cửa Đông nguy ngập, đề đốc Lê Văn Trinh bỏ chạy. Cửa Tây Lãnh binh Lê Trực không chống nổi phải rút lui. Cửa Nam thủy sư Đô đốc Nguyễn Đình Đường vẫn bền bỉ chỉ huy binh sĩ thủ thành bắn trả. 
.

    Đến 10 giờ 50 phút đại úy Pháp là Martin chỉ huy quân Pháp dùng mìn phá cửa Bắc, ở phía tây bắc quân Pháp ào ạt tấn công và leo được vào thành, đánh cận chiến xáp lá cà, tiếng la hét vang trời. Hoàng Diệu lúc ấy đầu đội khăn xanh, với 10 viên Võ cử rút về phía Hành cung, ngậm ngùi nhìn thành thất thủ. Thế cùng, dẫu tiếp tụ chiến đấu cũng chết chóc thêm mà thôi, ông bảo mọi người nên rút lui trở về kinh đô. Ông u uất, tự cắn ngón tay chảy máu, lấy khăn choàng viết biểu tạ tội: “Làm tướng bất tài, thần tự  nghĩ sống cũng vô ích, dẫu biết rằng thành mất, mà có chết cũng có tội, thần nguyện theo gương Nguyễn Tri Phương mà xuống suối vàng”.Viết xong, ông đau đớn nhìn thành quách lòng chứa chan lưu luyến lẫn xót xa trước cảnh thành mất!  

      Ông đến Võ miếu thắt cổ tuẫn tiết vào ngày 25-4-1882, hưởng thọ 54 tuổi. Ông được thờ trong đền Trung liệt cùng với Nguyễn Tri Phương trên gò Đống Đa. Cụ Phó bảng Nguyễn Trọng Tỉnh có bài thơ điếu Hoàng Diệu, Phạm Khắc Hòe đã ghi vào trong lịch sử của nhà Nguyễn:

 .

       “Tay đã cầm bút lại cầm binh 

Khiến người thêm trọng bút khoa danh”  

.

     Nhiều nho sĩ đã làm thơ, liễn, thương tiếc ông. Quân dân đã long trọng an táng ông, còn cung kính với câu thơ:

             “Một lòng bảo vệ Hà thành

 *- Thiết nghĩ: Hoàng Diệu là vị quan thương dân, khi giữ chức Tổng đốc Hà Ninh (năm 1879-1882), ông lo dân chúng được sống trong công bằng và trật tự. Nay còn di tích ở Ô Quan Chưởng, đầu phố Hàng Chiếu, ở mặt tường cổng ra vào, có một phần tấm bia Lệnh cấm trừ tệ (Thân cấm khu tệ), niêm yết năm 1881 của Tổng đốc Hoàng Diệu và Tuần phủ Hà Nội Hoàng Hữu Xứng. Nội dung bia là ngăn chặn các tệ nhũng nhiễu đối với dân trong khi ma chay, cưới xin; nạn vòi tiền, cướp bóc trên sông, ở trong các chợ; cùng các quy định cứng rắn đã được thi hành đến nơi đến chốn. 
.

     Để cùng quyết tâm giữ thành, Hoàng Diệu triệu tập: Án sát Tôn Thất Bá, Tuần phủ Hoàng Hữu Xứng, Đề đốc Lê Văn Trinh, Bố chánh Phan Văn Tuyển, Lãnh binh Lê Trực... cùng thề quyết tâm sống chết với Hà Thành. Nhưng sau đó có người giữ lời thề, có kẻ lại bội thề. Nhục thay, Tôn Thất Bá lại theo giặc và báo tình hình trong thành cho giặc biết?!.

.

                Cảm phục: Hoàng Diệu

.