Việt Nam đang tới ngã tư đường. Đó là chủ đề một bài đăng trên Asian Wall Street Journal số báo hôm Thứ Hai. Bài này viết bởi Greg Rushford, chủ nhiệm kiêm chủ bút Rushford Report, một bản tin định kỳ từ Washington DC về chính trị mậu dịch. Bài viết được chuyển ngữ như sau.
Cần bao nhiêu cán bộ cộng sản để thu một khoản lệ phí mãi lộ" Có ba: Nếu bạn đi con đường từ Phi Trường Nội Bài tới phố chính, sẽ có một cán bộ thu tiền của bạn, một cán bộ khác đóng dấu lên vé, và một cán bộ khác ngồi chỉ huy. Và bạn có nghe chuyện về một giáo sư kinh tế Mác Xít Lê Nin Nít ở Sài Gòn (nơi đổi tên thành Thành Phố Hồ Chí Minh năm 1975 để vinh danh “người giải phóng”) - ông giáo này đã gửi con gái sang Mỹ du học về ngành quản trị kinh doanh.
Cần bao nhiêu cán bộ cộng sản để thu một khoản lệ phí mãi lộ" Có ba: Nếu bạn đi con đường từ Phi Trường Nội Bài tới phố chính, sẽ có một cán bộ thu tiền của bạn, một cán bộ khác đóng dấu lên vé, và một cán bộ khác ngồi chỉ huy. Và bạn có nghe chuyện về một giáo sư kinh tế Mác Xít Lê Nin Nít ở Sài Gòn (nơi đổi tên thành Thành Phố Hồ Chí Minh năm 1975 để vinh danh “người giải phóng”) - ông giáo này đã gửi con gái sang Mỹ du học về ngành quản trị kinh doanh.
Đừng cười. Nhiều cô chiêu cậu ấm của các lãnh tụ CSVN đã được giáo dục tại hoặc là cựu chủ nhân thuộc địa cũ, Pháp, hoặc tại nước cựu thù, Hoa Kỳ. Như trường hợp những cán bộ thu tiền mãi lộ, VN có quá nhiều miệng phải nuôi ăn - một công tác mà VN làm rất là tệ hại.
Việt Nam bây giờ đang ở ngã rẽ. Sau 25 năm dưới chế độ CS, hơn 1/3 trẻ em VN, từ 5 tuổi trở xuống, đã chậm lớn chì vì suy dinh dưỡng, theo Ngân Hàng Thế Giới tường trình. VN, với thu nhập bình quân đầu người 300 đô la/năm, là một trong những nước nghèo nhất thế giới. Ông Hồ có thể đã thắng cuộc chiến, nhưng các đệ tử ông vẫn chưa thắng nổi hòa bình. Vậy thì nên đi đường nào" Theo ông tổ chủ nghĩa tư bản Adam Smith" Hay theo tổ sư cộng sản Karl Marx"
Bạn nghĩ rằng chuyện phải là hiển nhiên. Rõ ràng là nền kinh tế CS đang kéo lùi VN lại. Khi VN tung ra cuộc đổi mới kinh tế cuối thập niên 1980s - nghĩa là tự do hóa theo định hướng kinh tế thị trường rất là dè dặt - hàng triệu doanh gia VN lập tức tung ra tài nguyên của họ. Mức tăng kinh tế hàng năm VN vọt lên như đọt mặng, tới hơn 8% một năm. Các nhà đầu tư, thấy có con hổ tương lai, bèn nhảy vào.
Nhưng các lãnh tụ CSVN lạnh cẳng vào giữa thập niên 1990s, và lùi khỏi tiến trình đổi mới. Thế là mức tăng kinh tế hàng năm lập tức giảm phân nửa, còn gần 4%. Giới đầu tư bèn bỏ chạy: Đầu tư nước ngoài, từng hơn 2 tỉ đô mỗi năm trong các năm 1995-97, sụt hẳn, chỉ còn 600 triệu đô/năm.
Bài học: VN sẽ không bao giờ thắng nổi đói nghèo khi nào mà nền kinh tế cứ gây tê liệt năng lực sáng tạo của công dân họ. Giới đầu tư sẽ vào lại chỉ khi nào nhà nước cho thấy sự nghiêm trọng cần thiết để thuyết phục các ông giám đốc đổ tiền họ vào mạo hiểm. Nếu làm kinh tế đứng đắn, VN sẽ giàu mau chóng. Chỉ vì tài nguyên thiên nhiên lớn nhất của VN là con người, những người trời cho có năng lực, thông minh và sở hữu một nền văn hóa tự hào. Hãy ghé thăm khu chợ chính của Sài Gòn. Đó là nơi tuyệt diệu. Bạn có thể thấy sức sống, sức đẩy, cái năng lực thân thiện và hào hứng trong mắt các doanh gia.
Nhưng Đảng CSVN lại đang cầm quyền. Và cũng hệt như các đảng CS khác, họ cứ nghĩ mưu kiểm soát dân họ, chứ không chịu tăng quyền cho dân. Thí dụ, trong khi Hà Nội, nơi trước kia cô lập về mặt văn hóa, khoe khoang là có nhiều tiệm cà phê Internet, chính phủ lại giữ thói quen ngăn chận công dân họ vào nhiều trang web với bức tường lửa.” Đây là màn sát thủ đối với kinh doanh. Những bức tường lửa này bảo đảm rằng doanh gia VN sẽ chẳng biết gì về các thông tin đang phơi bày dễ dàng cho các hãng đối thủ của họ ở Bangkok hay Singapore.
Bạn cần có giấy phép để làm bất cứ sinh hoạt kinh tế nào. Bất kỳ ai trong số 2 triệu cơ sở kinh doanh nhỏ mà bạn thấy - “các kinh doanh nhỏ” mà thúc đẩy được mức tăng kinh tế - phải cần có một giấ phép kinh doanh. Cùng một tiệm phở nơi cuối dãy phố có thê phải có một số giấy phép khác. Nếu không có giấy phép kinh doanh chính thức, thì là tội hình sự.
Xin được giấy phép chỉ là bước đầu. Hãy nói, thí dụ, bạn muốn mở dịch vụ xe buýt nối liền Hải Phòng và Hà Nội. Bạn sẽ biết tới nhiều thủ tục hành chánh từ nhiều cơ quan công sở. Những người này sẽ - với một giá, dĩ nhiên - cho bạn các mảnh giấy cho thấy là bạn có phép để lái xe buýt, để sử dụng cổng vào, để thu tiền vé, để sử dụng hệ thống địa chỉ công cộng, và có lẽ thêm 20 giấy phép khác nữa.
Tín dụng tiêu thụ" (Vay để mua hàng tiêu dùng) Ha. Thay vì GE Capital hay GMAC, Việt Nam có màn cho vay cắt cổ. Ngân hàng nhà nước cấm các khoản tiền cho vay bảo đảm chỉ bằng tiền lương. Vấn đề là “bảo vệ” lương công nhân. Nhưng khi các công nhân không ưa thế, vẫn có các kế hoạch cung cấp khoản cho vay đối với những người chứng tỏ là họ có các khoản đầu tư “có lời” hya có cơ sở kinh doanh. Nếu bạn không sở hữu một công ty có lời, mà bạn muốn có một xe gắn máy hay tủ lạnh mới, thế là bạn phải đi vay nợ cá mập.
Giới đầu tư quốc tế có tai họa riêng. Bạn có thể sản xuất sản phẩm tại VN, nhưng bạn không được phép mở mạng lưới bán lẻ riêng để phân phối hàng. Bạn phải tìm một đối tác địa phương (dĩ nhiên là chẳng hiệu quả tí nào). Còn tài trợ dự án, hãy thử tài trợ kinh doanh một xưởng máy khi bạn không được phép vay với thế chấp là mảnh đất mà cao ốc của bạn tọa lạc, điều mà các nhà đầu tư ở các nước khác hưởng tự nhiên. VN có đủ cách bảo vệ truyền thống trong sách: thuế quan và thuế đều cao, thuế xuất cảng đặc biệt, đủ loại giấy phép, cộng với cái kiểu chơi cộng sản như là các hãng quốc doanh thu tóm hết các tín dụng vốn hiếm hoi và rồi để cho các ngân hàng lãnh đủ thứ nợ không trả nổi. Như bản tường trình Ngân Hàng Thế Giới mới đây nói, nếu nhà nước không nghiêm chỉnh thu dọn ngôi nhà kinh tế, VN “gặp cơ nguy sẽ là nước tụt hậu tệ hại nhất khu vực.”
Tin vui là các lãnh tụ CSVN hiểu điều này, ít nhất trong một nghĩa trí thức. Thí dụ, như “luật kinh doanh” vừa hiệu lực ngày 1.1, các kinh doanh sẽ không còn bị buộc xin đủ thứ giấy phép nữa để làm ăn - nếu luật này thực hiện, nhưng đây vẫn là chữ “nếu” to tướng. Năm ngoái, VN bàn về thương ước với Mỹ. Hà Nội vẫn đang ngồi ỳ ra trên đó. Hy vọng của một năm nữa để thăng tiến đã tiêu tùng.
Đại Sứ Mỹ Pete Peterson, người cựu tù binh rồi tahnh người thúc đẩy năng lực cho VN, đã dùng kiểu nói bóng rổ để bày tỏ bất mãn về trì trệ đổi mới. VN đã học cách dằn bóng, chuyền bóng và ném bóng vào rổ, theo lời Peterson. “Nhưng họ chưa chịu bước ra sân chơi.” Khi họ ra sân chơi - và nước này có quá nhiều cái mà các kinh tế gia gọi là “vốn người” để là một nước cứ trì trệ mãi - thế giới sẽ thấy một vài chiêu đấu bóng kinh tế đáng nể.
Gửi ý kiến của bạn
