Đức Khổng Tử đi chơi về phía mặt trời mọc, thấy hai đứa bé cãi nhau. Hỏi tại làm sao" Một đứa nói rằng:
- Tôi thì cho mặt trời lúc mới mọc, ở gần ta hơn. Về buổi trưa ở xa ta hơn.
Còn một đứa nói:
- Tôi cho rằng lúc mới mọc mặt trời ở xa ta hơn. Về buổi trưa ở gần ta hơn.
Đứa trước cãi:
- Mặt trời lúc mới mọc to như cái bánh xe. Đến giữa trưa, nhỏ như cái bát ăn. Thế chẳng phải tại xa ta mới nhỏ, gần ta mới to là gì"
Đứa sau cãi:
- Lúc mặt trời mới mọc thì mát mẻ. Đến giữa trưa thì nóng nực. Thế chẳng phải tại gần ta mới nóng, xa ta mới mát là gì"
Đức Khổng Tử nghe nói, không giải quyết được ra làm sao. Hai đứa bé cười, bảo:
- Thế thì cho ông là Vạn thế sư biểu thế nào được!
Thời may có người đi qua, nghe biết, mới dừng lại giải bày như sau:
- Buổi sáng, buổi trưa, mặt trời ở cách trái đất cũng không phải lúc gần lúc xa gì cả. Nếu buổi sáng thấy mát. Buổi trưa thấy nóng hơn. Chẳng qua là tại tia nóng mặt trời chiếu vào chỗ ta ở trên mặt trái đất. Buổi sáng còn chếch. Buổi trưa mới thẳng. Vả chăng buổi sáng, còn những sương lạnh ban đêm chưa tan hết cho nên mát hơn buổi trưa là lúc khí nóng tích tụ mãi vào, cho nên nhiệt độ càng cao. Còn nếu buổi sáng trông mặt trời to. Buổi trưa trông mặt trời nhỏ. Chẳng qua là một cõi hoản hình của con mắt trông như thế mà thôi. Mặt trời đâu vẫn ở đó. Trái đất xoay chung quanh mặt trời. Lúc mặt trời mới mọc, con mắt trông chếch, đến buổi trưa con mắt trông thẳng mà lại trông qua tầng không khí, cho nên thấy to nhỏ khác nhau. Vậy chỉ tại người trông nhỏ trông to chớ không phải chính mặt trời xa, gần gì cả. Vả lại, người ta thông minh, thánh trí đến đâu cũng không sao biết cho hết mọi sự vật được, thành thử hai con đừng cười người ta như thế! Còn ông, việc gì biết thì nói rằng biết. Việc gì không thì nói rằng không, chớ có gì đâu mà hổ thẹn. Chẳng lẽ đạo thánh hiền ngày xưa ông không nhớ, để bây giờ mới hổng biết giải quyết làm sao! Thôi thì tôi nhắc để ông nhập tâm một lần cho... đã: Biết mình không biết đã là... biết rồi vậy! Hiểu mình thiếu sót là đang trên đường có... của ăn…
- Tôi nghe tiếng ông đã lâu, nay mới gặp mặt, thì quả là hữu duyên thiên lý năng tương ngộ. Thôi thì tùy mặt gởi lời. Tùy người gởi của. Tùy sự hiền lành mà tâm sự gởi trao, những mong ông có được kế chi đặng đỡ nâng người lâm hoạn nạn. Tôi còn nhớ ông bà xưa hay nói: Họa Hổ họa bì nan họa cốt, biết người biết mặt ai biết được lá... gan, nên dù rất xót xa tôi vẫn hết sức kính tôn người đi trước. Chẳng là từ nào tới giờ tôi vẫn mặn tin vào tình bằng hữu. Tin vào tấm lòng hạt muối cắn làm đôi, thành thử ruột gan có chi tôi trao người ráo trọi. Đã vậy cứ một hai lên vồng tưới nước, rồi lẹ làng tay áo xới mạnh vô. Nào dè đâu bạc trắng như vôi khiến tôi đây lên trời hết lối, mà lưu lại cõi này thì thất vọng lắm thay, nên chẳng biết tính sao bèn ra đây ngồi câu... thế sự. Chứ ông coi lưỡi câu còn không có, thì làm gì có cá phải không ông" Chẳng qua tôi muốn học cách dò lòng người... trong, đục - đặng biết lúc nào chạy lúc nào thăng - Chứ áo mão phủ lên thì... ông nội tôi cũng khó lòng dò nắm được. Vậy ông có cách chi làm ơn chia sớt với, để tôi sớm tìm gặp hai chữ: Lòng Tin. Chớ ngay ngáy lo âu người ta đâm này nói nọ, thì ý nghĩa cuộc đời coi bộ úa tàn hơi!
- Tôi thì cho mặt trời lúc mới mọc, ở gần ta hơn. Về buổi trưa ở xa ta hơn.
Còn một đứa nói:
- Tôi cho rằng lúc mới mọc mặt trời ở xa ta hơn. Về buổi trưa ở gần ta hơn.
Đứa trước cãi:
- Mặt trời lúc mới mọc to như cái bánh xe. Đến giữa trưa, nhỏ như cái bát ăn. Thế chẳng phải tại xa ta mới nhỏ, gần ta mới to là gì"
Đứa sau cãi:
- Lúc mặt trời mới mọc thì mát mẻ. Đến giữa trưa thì nóng nực. Thế chẳng phải tại gần ta mới nóng, xa ta mới mát là gì"
Đức Khổng Tử nghe nói, không giải quyết được ra làm sao. Hai đứa bé cười, bảo:
- Thế thì cho ông là Vạn thế sư biểu thế nào được!
Thời may có người đi qua, nghe biết, mới dừng lại giải bày như sau:
- Buổi sáng, buổi trưa, mặt trời ở cách trái đất cũng không phải lúc gần lúc xa gì cả. Nếu buổi sáng thấy mát. Buổi trưa thấy nóng hơn. Chẳng qua là tại tia nóng mặt trời chiếu vào chỗ ta ở trên mặt trái đất. Buổi sáng còn chếch. Buổi trưa mới thẳng. Vả chăng buổi sáng, còn những sương lạnh ban đêm chưa tan hết cho nên mát hơn buổi trưa là lúc khí nóng tích tụ mãi vào, cho nên nhiệt độ càng cao. Còn nếu buổi sáng trông mặt trời to. Buổi trưa trông mặt trời nhỏ. Chẳng qua là một cõi hoản hình của con mắt trông như thế mà thôi. Mặt trời đâu vẫn ở đó. Trái đất xoay chung quanh mặt trời. Lúc mặt trời mới mọc, con mắt trông chếch, đến buổi trưa con mắt trông thẳng mà lại trông qua tầng không khí, cho nên thấy to nhỏ khác nhau. Vậy chỉ tại người trông nhỏ trông to chớ không phải chính mặt trời xa, gần gì cả. Vả lại, người ta thông minh, thánh trí đến đâu cũng không sao biết cho hết mọi sự vật được, thành thử hai con đừng cười người ta như thế! Còn ông, việc gì biết thì nói rằng biết. Việc gì không thì nói rằng không, chớ có gì đâu mà hổ thẹn. Chẳng lẽ đạo thánh hiền ngày xưa ông không nhớ, để bây giờ mới hổng biết giải quyết làm sao! Thôi thì tôi nhắc để ông nhập tâm một lần cho... đã: Biết mình không biết đã là... biết rồi vậy! Hiểu mình thiếu sót là đang trên đường có... của ăn…
Nói rồi dõi bước mà đi. Phần Khổng Tử, ngó xa xăm mà nghe lòng trĩu nặng, bởi chẳng dè hôm nay là ngày... sát chủ, nên trong lúc hưởng thái bình lại bị búa tạ phang ngang, khiến lòng vốn đang vui bỗng xì như lốp xe bị xẹp. Vậy mà hồi nào tới giờ đến nơi đâu người ta cũng rước. Cũng võng kèn cờ quạt đón đưa, thành ra ở chốn tâm can cứ vững tin mình là người không thể... thiếu. Là hiểu biết của mình lừng lững tận non cao, nên cứ dõi mắt lên mây mà tơ tưởng. Nào dè đâu từ trời cao rơi xuống, hai đứa nhi đồng tuổi tác chẳng bi nhiêu. Hỏi cho một phát thiếu điều ứ hự. Mà nói hổng phải chứ trong đời có những chuyện tào lao thiên tướng, lại gây hậu quả tơi bời khói lửa đó à nghen, khiến tiên tổ xưa kia cứ la lên ách giữa đàng là vậy. Còn Khổng Tử buồn hiu không nói, mới kíp vội lên đường mà lòng trí tận đâu đâu, bèn thở hắt một tiếng rõ to rồi thì thào tự nhủ:
- Khi trước ta ở kinh sư, làm thầy của thiên hạ. Hằng ngày đi lại rong chơi phường phố. Chè chén say sưa, trải qua bao nhiêu là thú vị. Đã vậy còn được người người trọng vọng... vái lia, khiến đôi lúc ta tưởng cõi Chân như cũng khó lòng hơn đặng. Thế mà hôm nay bị hai thằng chưa sạch máu đầu chơi cho một vố - lại còn cười cợt trêu ta - thì thử hỏi không giận cành hông làm sao được" Có điều so tuổi tác thì ta... hơi lớn, nên khó lòng trả lời trả vốn với người ta. Thôi thì nín nhịn cho qua chớ làm chi hơn đặng! Đã vậy ta còn nhớ người xưa hay nói: Mềm nhũn là cái gốc để lập thân. Cương ngạnh luôn luôn chỉ gây mầm tai vạ. Chi bằng ta cố sống hiền lành như thế, là để chút hậu cho sấp nhỏ về sau. Là gom chút phúc đức dành cho mai hậu. Chớ giữ bực bội trong người chỉ mình ên đau xót. Còn tha nhân có biết... cái mẹ gì đâu, thì có khác chi đào hố tự chôn thân trong vòng khổ lụy. Có điều chuyện hôm nay chỉ mình riêng ta biết. Chứ không hề mở miệng được với ai, bởi uy thế đang lên thì cố giữ tiếng tăm cho ngon lành hết xẩy. Chỉ là chén cơm của ta đang nằm ngay ở đó. Lỡ có bề gì thì ta biết xoay sở làm sao" Bởi bấy lâu chỉ có... tía lia chứ thực ra chưa tận tay làm chi hết cả. Mà nói hổng phải chứ ngay cả Trời cũng có lúc mưa gió không thèm báo trước. Huống chi là người lại giữ được suốt đời không việc gì hay sao"
Rồi một hôm Khổng Tử đến bờ sông. Chợt thấy đấng nam nhi đã muối tiêu ngồi câu cá, bèn cả mừng chạy lại nói chuyện chơi, bởi mấy hôm nay cõi lòng không yên tịnh. Bỗng Khổng Tử ngạc nhiên nhiều quá xá, khi thấy quanh người chẳng giỏ chẳng có chi. Cũng chẳng có con cá làm tin cho đồng loại. Ái chà chà! Kiểu này hổng chừng lại giống như Khương Tử Nha ngày trước. Ngồi trên bờ chờ đợi chi đây" Hay lại cõi tâm tư đang đeo mang niềm tâm sự" Và trong phút chốc bỗng... đồng bệnh tương lân từ đâu bay tới, khiến Khổng Tử lẹ làng bắt chuyện hỏi thăm:
- Tôi tình cờ qua đây thấy ông ngồi câu cá, nhưng suy nghĩ một hồi thì tin rằng ông không phải... thiếu cá mà ăn, thành thử an tọa nơi đây ắt ông câu nhiều thứ lạ. Nếu ông không xem tôi như bèo mây sóng nước, mà cho rằng có phận có duyên, thì cứ tỏ lộ chút riêng tây để tâm hồn thanh thản.
Người ấy quay lại. Nhận ra Khổng Tử, bèn đáp:
- Tôi nghe tiếng ông đã lâu, nay mới gặp mặt, thì quả là hữu duyên thiên lý năng tương ngộ. Thôi thì tùy mặt gởi lời. Tùy người gởi của. Tùy sự hiền lành mà tâm sự gởi trao, những mong ông có được kế chi đặng đỡ nâng người lâm hoạn nạn. Tôi còn nhớ ông bà xưa hay nói: Họa Hổ họa bì nan họa cốt, biết người biết mặt ai biết được lá... gan, nên dù rất xót xa tôi vẫn hết sức kính tôn người đi trước. Chẳng là từ nào tới giờ tôi vẫn mặn tin vào tình bằng hữu. Tin vào tấm lòng hạt muối cắn làm đôi, thành thử ruột gan có chi tôi trao người ráo trọi. Đã vậy cứ một hai lên vồng tưới nước, rồi lẹ làng tay áo xới mạnh vô. Nào dè đâu bạc trắng như vôi khiến tôi đây lên trời hết lối, mà lưu lại cõi này thì thất vọng lắm thay, nên chẳng biết tính sao bèn ra đây ngồi câu... thế sự. Chứ ông coi lưỡi câu còn không có, thì làm gì có cá phải không ông" Chẳng qua tôi muốn học cách dò lòng người... trong, đục - đặng biết lúc nào chạy lúc nào thăng - Chứ áo mão phủ lên thì... ông nội tôi cũng khó lòng dò nắm được. Vậy ông có cách chi làm ơn chia sớt với, để tôi sớm tìm gặp hai chữ: Lòng Tin. Chớ ngay ngáy lo âu người ta đâm này nói nọ, thì ý nghĩa cuộc đời coi bộ úa tàn hơi!
Khổng Tử đáp:
- Tôi nhờ trời ban cho trí thông minh sáng suốt, lại đi nhiều chỗ nhiều nơi, còn được mắt thấy tai nghe bao điều mới lạ, nên sự suy đoán cũng nhờ đó mà nới rộng thêm lên. Nay ông có lòng ưu ái, lại muốn gởi gắm tâm sự vào tôi, thì ông cứ việc... xả ra chứ đừng nuôi lòng nghi ngại. Nói hổng phải khoe chứ chuyện chi tôi cũng... càn hết ráo, miễn hồ ông đừng hỏi chuyện khoa học lôi thôi, thì tôi bảo đảm với ông... binh cái gì cũng đặng!
Người ấy mặt mày hớn hở, bèn mau lẹ nói dzô:
- Tôi có một người bạn cùng quê cùng xứ, mà thân tình hơn cha mẹ đẻ ra, nên có chuyện chi cũng xẻ chia chẳng cần chi phải giấu. Đã vậy trắc trở chuyện gì ới một tiếng là có mặt đến ngay, ới tiếng thứ hai là đầu xuôi đuôi lọt, nên bao năm lưu lạc nơi quê người đất khách, nhờ bạn hiền mà ấm dạ ấm tâm. Nhờ bằng hữu thâm giao mà vượt qua muôn vàn trở ngại. Phận hậu sinh tôi chẳng dám ví với Bá Nha, Tử Kỳ ngày trước, nhưng trọn vẹn mười phần thì chỉ thua kém một hai, chứ không thể xa cách nhiều hơn thế được. Vậy mà mới đây bác tôi giúp cho căn hàng xén, để có tí tiền độ nhật sinh nhai, bởi thời buổi khó khăn ni coi mòi hơi oải. Tôi mừng rỡ chạy về loan báo, tưởng bạn mình cũng quá đã góp vô. Dè đâu họa phúc như đám mây khó lòng lường trước đặng - bởi bạn thân ra chiều ganh ghét - rồi nói luông tuồng ra vẻ tôi dại tôi ngu: Chỉ là người ta hổng có ăn mới kêu mày vô nhận. Chứ miếng cơm đang ngon tội chi phải nhường chia xẻ xuống" Phải gấp rút gọi về để... rẹc rẹc sang tên" Và từ đó trở đi bỗng đối xử với tôi ra chiều lạnh nhạt, như thể mọi ngọt ngào đã vào nơi gió cát. Chẳng dấu vết gì của nghĩa nặng tình thân, khiến tôi bỗng lao đao như người đang... thiếu cữ! Đã thật nhiều đêm nằm suy tính, tôi không biết làm gì để níu kéo lại tình bằng hữu thâm giao. Để có được phút ấm êm trong cõi đời ô trọc. Tôi vẫn biết một người làm ra cả nhà dòm ngó. Một người khốn khó cả họ lánh xa, nhưng đối với tôi tình nghĩa mới là cao trọng. Chớ nói thiệt với ông tiền của dù đầy rương đầy túi - mà cõi lòng ôm mãi sự cô đơn - thì nỗi thiếu hụt kia khó lòng bù đắp đặng. Tôi cũng biết Tiền thì... Bạc. Chớ làm gì quạt nồng ấp lạnh với ai, mà hổng hiểu sao bạn tôi lại đang tâm xem Tiền hơn chút Nghĩa" Mà giả như bị chuyện chi nằm chèo queo ra đó. Ai là người chạy đáo chạy đôn" Ai nhỏ giọt tiếc thương xuống thân tàn nát mục" Chuyện của tôi nhùng nhằng như thế đó, ông có phương kế gì để vớt vát được chăng" Đặng tôi có thể bước thênh thang trên nhịp cầu tim đập. Chứ sống mà chỉ biết kè so tính toán. Chỉ tị hiềm ganh ghét với người thân, thì làm sao cảm được cái gì là cao đẹp" Nghĩ đến thế mà lòng tôi tan nát, khi tình bạn tiêu tán thoòng chỉ vì một chữ... Sân!
Khổng Tử trầm ngâm đôi chút, rồi nhẹ nhàng ngồi xuống cạnh người câu, mới hắng giọng lấy... hơi đặng phun lời khuyên bảo:
- Ngọc có vết, tiếc thương chớ không nên đeo. Người xưa đã từng dạy bảo như thế. Có điều, bên cái vật chất còn cái tình quyến luyến ở trong, nên ông mới bỏ hết việc riêng tư ra đây... ngồi câu cá. Chỉ là vì ông đã quá tin người bạn, lại nghĩ thiên hạ cũng quý tình quý nghĩa như ông, nên... đứt chến là chuyện chẳng có gì khó hiểu. Tôi lại nghĩ ông mang mang lòng tiếc nuối, nên đến giờ vẫn giải quyết chưa xong, bởi đang phân vân trên con đường chọn lựa: Chẳng biết nên cầm hay vứt bỏ" Nên mở rộng lòng mình hay đóng chặt nó luôn" Thôi thì nhờ nghiệp quả duyên xưa mà hai ta cùng tương ngộ, tôi mới mạnh lòng nói rõ cùng ông: Là Trời sinh thiên hạ thế nào thì mình thương họ thế ấy. Chứ đừng bó buộc họ đúng ý mình rồi mới chịu dzô xê, bởi trong lúc khổ cực với tha nhân thì họ cũng... chết vì mình y như vậy. Lại nữa, mở tấm lòng dù gì vẫn ngon hơn là khép kín. Vẫn đã hơn là thui thủi một mình ên, rồi lỡ vấp ngã té đau thì lấy ai đỡ nâng tháng ngày ông hoạn nạn" Chi bằng lấy chữ Tâm mà đi trước, rủi hỏng kiếp này còn... vớt vát lại kiếp sau. Chớ đến mức ăn thua thì hổng còn chi hết cả. Lời góp ý của tôi chỉ loành quanh nhiêu đó. Chẳng biết cõi tâm hồn ông có dzô được chút nào chăng"
Người ấy nhìn Khổng Tử một hồi lâu, rồi mới thủng thẳng đáp rằng:
- Tôi hết sức cám ơn lời khuyên bảo của ông, chứ thiệt ra sự hiểu biết của ông chẳng có gì khác lạ. Chẳng qua ông huê dạng hơn người đời đôi chút, để cuối cùng cũng chỉ một chữ: Tha! Chứ nghĩ tới nghĩ lui chẳng có gì hơn được. Nói thiệt với ông chứ tha thứ ai mà không muốn nói. Hỉ xả là điều thiên hạ... hót tùm lum. Thế nhưng được mấy ai sống với điều mình khuyên bảo" Hay cũng chỉ là lời nơi chót lưỡi đầu môi. Phần tôi, nửa muốn tha nửa muốn... trơ gan cùng tuế nguyệt, để xem con tạo xoay vần coi nó chạy mần răng. Chứ hở chút vội tha thì thế nhân có gì mà sợ" Bởi gây cho lắm vào rồi... cũng sẽ được tha!
Mõ Sàigòn
Gửi ý kiến của bạn
