Tài Và Bất Tài

Người đốn gỗ đáp:
- Cây nầy tuy thế mà gỗ xấu. Không dùng được việc.

Trang Tử nói:
- Cây nầy chỉ vì không ra gì mà sống lâu được mãi.

Ra khỏi núi. Trang Tử vào chơi nhà một người quen. Chủ nhà vui mừng, bảo người nhà đem chim nhạn làm thịt. Người nhà hỏi:
- Một con gáy được. Một con không gáy, thì làm thịt con nào"

Chủ bảo:
- Làm con không gáy.

Hôm sau, học trò hỏi Trang Tử rằng:
- Cái cây ở núi, vì bất tài mà được sống lâu. Con nhạn ở nhà chủ, vì bất tài mà bị giết chết. Giá như thầy ở vào cảnh ngộ trên, thầy sẽ xử thế nào" Tài hay bất tài"

Trang Tử cười, rồi nói:
- Ta xử vào trong cái khoảng giữa tài và bất tài. Như vậy, thì tránh khỏi được tai nạn song chưa phải là kế vẹn toàn. Chỉ những bậc đạo đức cao siêu, không quản khen chê. Lúc như rồng, lúc như rắn. Không hẳn rõ ra tài hay bất tài. Lúc lên, lúc xuống. Chỉ cốt lấy đức hòa làm mực, siêu việt cả muôn vật, tuy là người mà lại khác người… Những bậc như thế, thì còn gì lụy đến thân được. Còn thói đời thường tình nào có thế" Hợp với người, thì có lúc lìa tan. Làm nên việc, thì có người nghị luận. Ngay thẳng thì bị đè nén. Tôn trọng thì bị chê bai. Làm, thì có kẻ phá. Giỏi, thì có kẻ ghen. Không ra gì, thì thiên hạ lại khinh bỉ… Nhân tình như thế, làm thế nào được" Thương ôi! Các ngươi nên ghi lấy: Chỉ có đạo đức mới khỏi lụy mà thôi!

Huệ Dung, là học trò của Trang Tử, nghe thầy giảng giải mà hổng biết nói mần răng, bởi nghe tới nghe lui cũng đi về… xóm cũ, mà lần khân hỏi riết e thầy không thấy khoái, rồi chẳng đặng gì mà mất… mẹ nó cái tình cảm đi, thì chẳng uổng phí cái công lao mình đang gầy dựng. Ngặt một cái giữ trong lòng trong trí, thì khó chịu quá chừng bởi hổng có đầu ra, thành thử… óc a óc ách như đồ chưa tiêu được, rồi trong lúc bần thần như thế, mới thả bộ ra ngoài cho khuây khỏa nỗi niềm riêng. Cho chữ ưu tư vút cao vào trời lộng. Thời may Thập Bì là người trên trước, đang thổi tiêu… sầu ở gốc mít đàng kia, thì hẳn chốn tâm can có gì không định. Đã vậy hia còn là người kín tiếng - nên trút ruột ra rồi - chắc cũng chẳng cần lo phiền nghĩ ngợi chi, thành thử bốn cẳng ba chân chạy ào ngay bên cạnh. Chừng tiếng tiêu thôi còn kêu réo rắt, mới to nhỏ đôi lời nghe… thấy mẹ thấy cha:

- Từ ngày đệ rời nhà theo thầy đến nay, thắm thoát cũng đã qua bao mùa nóng lạnh, mà đệ chưa thêm được cái gì mới hết, ngoài mấy chữ nằm lòng: Bán tự cũng vi sư, thì huống chi cả đống to kia làm sao mà quên được. Có điều hôm nay đệ thấy trong mình khúc mắc - khi nghe thầy dạy ba cái chuyện gì đâu - khiến đệ lẩn quẩn loanh quanh không sao mà thoát đặng. Đã vậy trong lòng: Ôi! Bao niềm nuối tiếc, khi xách gói theo thầy mà có được cái… mụ nội gì đâu, bởi nói tới nói lui cũng chỉ có tiểu nhân và người quân tử. Mà thật ra quân tử đói mờ hai con mắt. Còn mấy đứa hổng ra gì cứ việc tiếu… hi hi, thì rõ ra tiểu nhân ngon hơn người quân tử. Chớ phải chi đệ đừng theo thầy đi rong khắp chốn, ắt hẳn giờ này đã yên phận rồi chăng! Đã có đứa con thơ khỏi lo đường tuyệt tự. Có cả mái gia đình trong chòi tranh vách lá, và người vợ hiền nâng đỡ lúc… tàn hơi!

Thập Bì nghe xong mới trầm ngâm đôi chút, rồi dõi mắt ra ngoài khung cảnh tận xa xăm, cùng thở lấy một hơi nghe quá chừng tội nghiệp. Còn Huệ Dung như ngồi trên đám kiến - bởi lời mình chạm đến tâm sự của đồng môn - thì hông biết ở mai sau đón lành hay đón… hại" Thành thử chốn tâm can như dầu sôi nước cuốn. Như lửa cháy trong nhà mà hổng biết chạy ra. Như té giếng té mương mà chẳng thấy ai tìm la hết cả, nên mới vội chuyển xoay nhiều ý kiến, cọng lo lắng tưng bừng xuất phát tự trong tâm:

- Ta vẫn nhớ có lần cha đã dạy: Sống ở cõi hồng trần này. Điều khó nhất là hổng biết… thằng đối diện nó nghĩ ngợi điều chi, thành ra binh trớt quớt là có ngày thăng về miền miên viễn. Chính vì vậy dò tâm ý là điều đầu tiên phải quyết. Chớ không thể làm bừa mà có ngày… thấy mẹ đó nghen con! Mà có lúc đoàn viên cùng tổ tiên mười tám tộc. Nay ta nhân lúc hữu tình mà… vô ý, nên tiết lộ ra ngoài cái tội bất trung, thì hậu vận mai sau khó mà lường trước được. Đó là chưa nói bà con hàng xóm, biết ta chẳng hiểu gì về… ăn trái nhớ kẻ trồng cây, thì hẳn sẽ cho ta là thứ người bội bạc. Đã vậy Quân Sư Phụ mà bao người yêu mến. Ta chẳng thấu gì thì sống đặng làm sao" Rồi khéo ra ôm lấy chữ cô đơn mới là tai họa. Chỉ tiếc lời thốt ra không làm sao mua lấy - khi đã đi vào lỗ nhĩ của người ta - thì xấu tốt khen chê khó lòng mà biết được. Chắc ăn nhất là ngậm miệng như… nghêu sò ốc hến, thì bụng dạ thế nào thiên hạ cũng mịt mù hết hiểu luôn. Chừng lúc í ta mới ung dung sống đời tự tại. Chứ há miệng mắc quai há hoài mắc… cái khác, thì cõi đời này coi bộ thiếu nguồn vui!

Rồi trong lúc ruột gan đang nháo nhào như thế. Chợt Thập Bì mở miệng thốt ra, khiến lòng trí lao xao như vừa… coi mắt dzợ. Đã vậy Thập Bì còn tặng cái nhìn ra chiều thương mến, khiến lo lắng nãy giờ như cánh vạc bay đêm, thành thử chốn tâm can như lông hồng rơi rớt nhẹ:

- Người ta sống trong một ngày. Có nghe một điều phải. Làm một việc phải, thì ngày ấy mới không hư mất. Nay ta được đệ xẻ chia điều quý giá, thì rõ ràng ta sống cũng ngon ăn. Cũng để lại tin vui nơi lòng của thiên hạ. Chớ tuyệt nhiên không phải hàng đá cá, lăn dưa giữa chợ đời mà hổng hiểu điều chi. Hổng hiểu của… mây bay thường nằm chơi ngoài cửa ngõ. Phần ta cũng thấy dạo này thầy không còn như trước, khi nói: Cây này hổng ra gì ắt sống được lâu, thì có khác chi xúi bá tánh lê dân vào con đường tụt hậu, bởi thời buổi bây giờ người ta dễ quên điều nghĩa khí, mà mọi sức cường đều đổ vào tính toán đặng hơn thua, thì còn mấy ai để ý đến tiểu nhân và người quân tử" Đó là chưa nói làm người ai mà không thích sống" Thích hưởng tuổi già với con cháu thật mê say. Thích có tí… đô-la dằn chơi trước ngực, thì tội cha chi phải làm người quân tử" Khi nói điều gì cũng sợ cũng lo. Cũng đắn đo cái này cái nọ. Còn tiểu nhân thì mặc sức hò reo thích thú, lại nhậu nhẹt tơi bời hông thấy đặng ngày mai, thì chẳng ngon hơn phải ép thân làm người quân tử!

Rồi thầy còn nói: Xử vào cái khoảng giữa - của bất tài và tài mới thật là… sua - thì hổng chạm mối dây cũng ném vào hàng ba phải. Chứ đệ nghĩ coi chủ nhà người ta quyết liền ngay lúc đó, thì dẫu bề gì cũng đỡ tiếc đỡ than. Đỡ phải hối tiếc ăn năn vì không làm chi hết cả. Chớ mà giải quyết theo kiểu nửa chừng như thầy vừa lên lớp, thì chắc gì có tí… chim nhạn mà ăn" Chắc chi có miếng ngon bỏ vào cái bụng" Đã vậy thầy còn ầm lên như rứa: Tuy là người mà lại… khác người ta, thì rõ ra trước với sau thầy không còn như một, bởi là người thì đa phần giông giống. Đều hướng về lẽ phải với điều hay. Đều ước ao có một đời trong sạch. Chứ đạo đức ngon ăn mà riêng mình một chốn, thì ích lợi gì cho xã hội mai sau" Cho thế nhân nhìn trông ngưỡng mộ" Bởi đó là tấm gương ngàn năm soi sáng, thì phải sống ở đời để cứu vớt bọn lê dân. Để bá tánh nơi nơi hướng về tu tập. Chứ đã ngon cơm mà chơi khác người như thế, thì tự hậu tới giờ, chắc chẳng hiểu tấm lòng rộng mở là chi" Chắc chẳng hiểu chữ xẻ chia ngàn năm đều giá trị" Chỉ tội cho thế nhân thích bên ngoài sáng chói, nên thấy tên thầy đã vội kính vội thưa. Vội vểnh tai lên mà chẳng nghĩ suy gì hết cả. Chứ thiệt ra thầy nói cũng… tùm lum ghê lắm - bởi nhân vô thập toàn - thì liệu thầy có đúng mãi được chăng"

Có điều thầy đang vào thời… cao giá, nên bước đại theo thầy cũng đặng chén cơm ăn. Chớ không phải đói meo tháng này qua tháng nọ. Khổ một nỗi đệ huynh ta hông biết bao giờ thầy… rơi xuống, nên lúc này phải cố chạy việc liền ngay, kẻo mai mốt đây lỡ ra không còn cơ hội. Chớ huynh chán thầy còn hơn nhìn… cơm nếp nát, nhưng phải bên ngoài kính cẩn dạ vâng. Phải khụy gối cong lưng cho thầy thôi nghĩ ngợi. Đợi đến khi có đường băng cất cánh, huynh sẽ âm thầm bỏ lánh mà đi. Chớ không thể lon ton theo thầy như thế được - rồi ở tương lai huynh chẳng có gì hết ráo - thì biết lấy gì để lại cho sấp nhỏ ngày sau…

Phần Trang Tử về nhà mà nghe lòng khoan khoái, bởi lúc nào cũng sẳn có người đưa. Cũng có kẻ cúc cung hầu với hạ. Đã vậy còn được mời lên ngồi chiếu trước, nên thấy thân mình quá đặng quá phê. Quá thênh thang trong cõi đời ô trọc, rồi trong lúc tâm hồn lâng lâng như thế, mới tự nhủ với lòng nghe thấu ruột thấu gan:

- Ta vẫn nghe người xưa hay phán: Lời nói không mất tiền mua, nhưng người ta có thể mua được nhiều thứ bằng… lời nói, nên từ ngày để chỏm đến nay, ta đã cố không biết bao nhiêu mà kể, và giờ đây thật tình ta sung sướng, khi thiên hạ xum vào nghe tiếng dạy của ta. Khi thế nhân hết lòng tuân phục, mà nhờ đó ta khỏi cần làm chi hết ráo, nhưng vẫn đủ cơm gà cháo gỏi rau ăn. Vẫn nếm được biết bao sơn hào hải vị. Duy có mối lo mà ta hằng canh cánh, rồi tâm nguyện Cậu Bà ứng nghiệm giúp cho, thì mới mong có cơm ăn ngày ba bữa được. Chứ Cậu Bà không nhào dzô tiếp cứu, để nhân thế mai này toàn các đấng trượng phu. Các vị anh thư mà tứ đức tam tòng đều có đủ, thì lúc í lấy ai ngồi nghe ta nói" Lấy cái gì để nuôi miệng nuôi thân" Lấy cái chi lưu danh vào thiên cổ"

Xét như thế kẻ tiểu nhân quả là… cần quá xá. Quả là một cái gì ta không thể rời xa. Quả là miếng đỉnh chung không thể nào ta bỏ được, nên ta phải nói… hai hàng hai lối. Mặc cho thiên hạ pha màu đen trắng đục trong. Mặc cho đám đi theo nghĩ suy gì cũng đặng. Chớ cứ một hai muốn vui lòng chúng nó, mà thu nhập vơi dần thì ta sống đặng làm sao" Rồi khéo ra phải… xả cuốc, khơi mương mới là chết mẹ! Chắc ăn nhất là ta dzùa tới tới. Nói kiểu này rồi đá nhẹ kiểu kia, thì mới hổng mất đi các nguồn đang thu lợi. Chứ đứa hiền lương tiền đâu mà đóng góp" Rồi ở mai này, ta biết liệu mần răng"

Mõ Sàigòn

• Iraq: Dân Quân Shites Tra Tấn, Lạm Dụng Thường Dân Sunni
• Cù Lao An Bình, Vĩnh Long: Du Lịch “Homestay” Thú Vị
• Nhờ Phèn Nước Mới Nên Trong
• Đi Mỹ Thăm Anh Thăm Bạn