Lú là trạng thái suy kém, hầu như không còn trí nhớ, trí khôn nữa. Còn Lẫn là khi không phân biệt được sự việc, nên nhận nhầm cái này ra cái khác. Như vậy thì Lú Lẫn là nói về một người suy kém trí tuệ, hay bị lẫn, bị quên. Chẳng hạn " Bà cụ các cháu hồi này càng ngày càng Lú Lẫn thêm ra". Chữ nghĩa hơn thì gọi là Sa Sút Trí Tuệ.
Ngoài các rối loạn về nhận thức và suy xét, người bệnh còn những thay đổi về hành vi, nhân cách và nhất là không còn khả năng tự chăm sóc trong các nhu cầu hàng ngày.
Bệnh Alzheimer là hình thức thường thấy và tàn phá nhất của Sa Sút Trí Tuệ ở người cao tuổi.
Bệnh có thể xẩy ra ở tuổi trung niên, nhưng nhiều hơn từ 60 tuổi trở lên. Bên Hoa Kỳ, người ta ước lượng có khoảng 4% tổng số người trên 65 tuổi bị bệnh. Tỷ lệ lên tới 20% vào tuổi ngoài 80 và là nguyên nhân tử vong thứ tư ở người già.
Não của người bị bệnh có nhiều thay đổi như sự thoái hóa và xoắn lộn tế bào thần kinh nối kết.
Năm 1907, bác sĩ Alois Alzheimer bên Đức đã thấy trên não một phụ nữ bị bệnh có những mảng thần kinh hư hao, xoắn lộn và ông ta cho rằng chính sự thay đổi này là căn nguyên của rối loạn trí tuệ. Các thay đổi thấy nhiều nhất ở phần vỏ não và não thùy là nơi kiểm soát trí nhớ và sự nhận thức.
Cho tới nay, đã có nhiều lý thuyết cố gắng giải thích nguyên nhân gây ra bệnh, nhưng chưa có thuyết nào được mọi người công nhận.
Một số nhà nghiên cứu cho rằng aluminium đóng một vai trò nào đó vì trong tế bào não một số bệnh nhân có một lượng aluminium cao gấp 30 lần so với người bình thường.
Nghiên cứu khác cho là thay đổi chuyển hóa chất zinc trong cơ thể cũng là một nguyên nhân. Zinc rất cần cho các chức năng của não.
Nghiên cứu ở loài vật cho thấy thực phẩm thiếu các sinh tố pyridoxine, folatin, magnesium làm thay đổi cấu trúc của não. Lại còn nghiên cứu cho rằng một số siêu vi trùng là nguyên nhân.
Khoa học còn cần nhiều nghiên cứu nữa để tìm ra thủ phạm của căn bệnh nan y này.
Và cho tới nay, xác định bệnh thường chỉ được thực hiện sau khi khám nghiệm não bộ tử thi người bệnh
Tuy nhiên, tìm hiểu y sử và quan sát một số triệu chứng dấu hiệu cũng giúp định bệnh sơ khởi, trong giai đoạn đầu của bệnh.
Người bị bệnh thường hay bị quên, nhất là tên các giống vật nuôi trong nhà hoặc các đồ vật thường dùng; mất định hướng trong không gian; có những nghi ngờ hoang tưởng; tính tình bướng bỉnh, phá phách và thay đổi trong dáng điệu đi đứng.
Bệnh thường kéo dài cả dăm mười năm, qua nhiều diễn tiến khác nhau tùy từng người bệnh. Cuối cùng, vì suy nhược tổng quát, liệt giường liệt chiếu, không kiềm chế được đại tiểu tiện, kém dinh dưỡng, người bệnh ra đi vĩnh viễn vì nhiễm trùng hoặc sưng phổi.
Mọi điều trị đều tập trung vào việc hỗ trợ, chăm sóc vì chưa có dược phẩm nào để chuyên trị bệnh này. Đã có nhiều thử nghiệm một số dược phẩm, nhưng đa số chỉ cải thiện chút ít về rối loạn tri thức mà thôi.
Một vài nghiên cứu cho rằng Niacin có thể có công dụng tăng máu lưu thông lên não.
Gần đây, một số nghiên cứu cho thấy hóa chất acetylcholine giảm rất nhiều ở người bệnh. Hóa chất này có nhiều ảnh hưởng tới sự học hỏi và trí nhớ, nên nhiều khoa học gia cho là thực phẩm có hóa chất này sẽ giúp người bệnh một phần nào.
Một nghiên cứu khác tại Đại Học Eramus, Amtersdam, công bố trên Lancet vào tháng 2-02, cho hay uống lượng rượu vừa phải mỗi ngày có thể ngừa được sa sút trí tuệ. Theo nghiên cứu này, rượu kích thích não tiết ra nhiều acetylcholine .
Hy vọng trong tương lai gần, khi đã biết rõ nguyên nhân bệnh cũng như khám phá bộ gene, chúng ta sẽ có phương thức điều trị bệnh Lú Lẫn này.
Mặc dù khó trị, nhưng vơi sự giúp đỡ tận tình của thân nhân cộng với chế độ dinh dưỡng đầy đủ có thể trì hoãn phần nào sự thoái hóa của tế bào não
Vấn đề Dinh Dưỡng
Trong suốt thời gian quá dài của trọng bệnh, ngoài sự điều trị, chăm sóc thì vấn đề dinh dưỡng rất quan trọng đối với người bệnh Alzheimer. Có những khó khăn từ người bệnh mà ta cần biết để việc nuôi dưỡng được dễ dàng cũng như giúp đỡ bệnh nhân hữu hiệu hơn.
Ngoài các rối loạn về nhận thức và suy xét, người bệnh còn những thay đổi về hành vi, nhân cách và nhất là không còn khả năng tự chăm sóc trong các nhu cầu hàng ngày.
Bệnh Alzheimer là hình thức thường thấy và tàn phá nhất của Sa Sút Trí Tuệ ở người cao tuổi.
Bệnh có thể xẩy ra ở tuổi trung niên, nhưng nhiều hơn từ 60 tuổi trở lên. Bên Hoa Kỳ, người ta ước lượng có khoảng 4% tổng số người trên 65 tuổi bị bệnh. Tỷ lệ lên tới 20% vào tuổi ngoài 80 và là nguyên nhân tử vong thứ tư ở người già.
Não của người bị bệnh có nhiều thay đổi như sự thoái hóa và xoắn lộn tế bào thần kinh nối kết.
Năm 1907, bác sĩ Alois Alzheimer bên Đức đã thấy trên não một phụ nữ bị bệnh có những mảng thần kinh hư hao, xoắn lộn và ông ta cho rằng chính sự thay đổi này là căn nguyên của rối loạn trí tuệ. Các thay đổi thấy nhiều nhất ở phần vỏ não và não thùy là nơi kiểm soát trí nhớ và sự nhận thức.
Cho tới nay, đã có nhiều lý thuyết cố gắng giải thích nguyên nhân gây ra bệnh, nhưng chưa có thuyết nào được mọi người công nhận.
Một số nhà nghiên cứu cho rằng aluminium đóng một vai trò nào đó vì trong tế bào não một số bệnh nhân có một lượng aluminium cao gấp 30 lần so với người bình thường.
Nghiên cứu khác cho là thay đổi chuyển hóa chất zinc trong cơ thể cũng là một nguyên nhân. Zinc rất cần cho các chức năng của não.
Nghiên cứu ở loài vật cho thấy thực phẩm thiếu các sinh tố pyridoxine, folatin, magnesium làm thay đổi cấu trúc của não. Lại còn nghiên cứu cho rằng một số siêu vi trùng là nguyên nhân.
Khoa học còn cần nhiều nghiên cứu nữa để tìm ra thủ phạm của căn bệnh nan y này.
Và cho tới nay, xác định bệnh thường chỉ được thực hiện sau khi khám nghiệm não bộ tử thi người bệnh
Tuy nhiên, tìm hiểu y sử và quan sát một số triệu chứng dấu hiệu cũng giúp định bệnh sơ khởi, trong giai đoạn đầu của bệnh.
Người bị bệnh thường hay bị quên, nhất là tên các giống vật nuôi trong nhà hoặc các đồ vật thường dùng; mất định hướng trong không gian; có những nghi ngờ hoang tưởng; tính tình bướng bỉnh, phá phách và thay đổi trong dáng điệu đi đứng.
Bệnh thường kéo dài cả dăm mười năm, qua nhiều diễn tiến khác nhau tùy từng người bệnh. Cuối cùng, vì suy nhược tổng quát, liệt giường liệt chiếu, không kiềm chế được đại tiểu tiện, kém dinh dưỡng, người bệnh ra đi vĩnh viễn vì nhiễm trùng hoặc sưng phổi.
Mọi điều trị đều tập trung vào việc hỗ trợ, chăm sóc vì chưa có dược phẩm nào để chuyên trị bệnh này. Đã có nhiều thử nghiệm một số dược phẩm, nhưng đa số chỉ cải thiện chút ít về rối loạn tri thức mà thôi.
Một vài nghiên cứu cho rằng Niacin có thể có công dụng tăng máu lưu thông lên não.
Gần đây, một số nghiên cứu cho thấy hóa chất acetylcholine giảm rất nhiều ở người bệnh. Hóa chất này có nhiều ảnh hưởng tới sự học hỏi và trí nhớ, nên nhiều khoa học gia cho là thực phẩm có hóa chất này sẽ giúp người bệnh một phần nào.
Một nghiên cứu khác tại Đại Học Eramus, Amtersdam, công bố trên Lancet vào tháng 2-02, cho hay uống lượng rượu vừa phải mỗi ngày có thể ngừa được sa sút trí tuệ. Theo nghiên cứu này, rượu kích thích não tiết ra nhiều acetylcholine .
Hy vọng trong tương lai gần, khi đã biết rõ nguyên nhân bệnh cũng như khám phá bộ gene, chúng ta sẽ có phương thức điều trị bệnh Lú Lẫn này.
Mặc dù khó trị, nhưng vơi sự giúp đỡ tận tình của thân nhân cộng với chế độ dinh dưỡng đầy đủ có thể trì hoãn phần nào sự thoái hóa của tế bào não
Vấn đề Dinh Dưỡng
Trong suốt thời gian quá dài của trọng bệnh, ngoài sự điều trị, chăm sóc thì vấn đề dinh dưỡng rất quan trọng đối với người bệnh Alzheimer. Có những khó khăn từ người bệnh mà ta cần biết để việc nuôi dưỡng được dễ dàng cũng như giúp đỡ bệnh nhân hữu hiệu hơn.
1-Khó khăn của người bệnh
Bệnh nhân mất dần trí nhớ, giảm đối thoại, tâm thần rối loạn, mất định hướng, mất suy nghĩ đôi khi cũng tỏ ra buồn phiền cho nên khẩu vị và sự tiêu thụ thực phẩm không đều đặn, khả năng tự nuôi giảm dần, đưa đến mất cân trầm trọng của cơ thể.
Đa số bệnh nhân thường hay quên, lơ là hoặc từ chối ăn uống. Họ không diễn tả được cảm giác đói và không đòi hỏi thức ăn. Đôi khi họ lại ăn những thứ tạp nham, không phải là thực phẩm mà họ nhặt ở đâu đó. Với hành vi của một trẻ thơ, họ cũng dấu hoặc ném thực phẩm đi.
Nhiều khi họ không nhận ra thức ăn là gì, đưa vào miệng mà không nhai nuốt.
Họ cũng nghịch với thực phẩm như một đồ chơi; không biết thìa đũa dùng để làm gì, hoặc không nhớ cả cách và thức ăn vào miệng.
Bệnh nhân hay rẫy rụa, chuyển động cơ thể nên việc tự ăn hoặc nuôi ăn cũng trở ngại.
Trung tâm điều hành cảm giác đói và khát bị suy hao nên không thấy đói khát.
Kém vệ sinh răng miệng nên nhai nuốt khó khăn, nhất là khi miệng khô không có nước miếng;
Mùi hôi nước tiểu, phân trong người làm họ mất hứng thú ăn uống;
Việc dinh dưỡng hầu như lệ thuộc vào người chăm sóc. Nhu cầu chất dinh dưỡng vẫn là sự cân bằng của những nhóm thực phẩm căn bản hợp với sở thích và tình trạng sức khỏe người bệnh. Nên để ý tới những món mà người bệnh thích, không thích ăn hoặc phải kiêng cữ vì đang mắc vài bệnh kinh niên.
2-Một số vấn đề mà người chăm sóc cần lưu ý:
a-Để ý coi nạn nhân còn bệnh nào khác hoặc do ảnh hưởng dược phẩm nào khiến họ không ăn ngon miệng. Đôi khi chỉ vì buồn rầu mà họ biếng ăn.
b-Đưa người bệnh đi khám nha sĩ coi tình trang răng miệng có tốt lành để giúp nhai nuốt dễ dàng; khám mắt để coi còn phân biệt và sử dụng được thực phẩm.
c-Áp dụng vài uyển chuyển, khuyến khích để người bệnh ăn: chiều chuộng, vỗ về người bệnh khó tính; để người bệnh hay đập phá ăn riêng; tránh sự ồn ào làm họ thêm bối rối.
đ-Nên cho dùng nhiều loại thực phẩm cầm tay (finger foods) được như miếng khoai chiên, gà chiên, bánh mì kẹp, pho mát, cơm nắm, trái cây, rau, trứng luộc là những thứ họ không phải dùng đến đũa thìa. Lựa thực phẩm mà họ thường ưa thích.
e-Tránh thực phẩm quá dính vào nhau làm nhai khó khăn; chế biến thực phẩm mềm với nước xốt cho dễ nuốt.
g-Coi chừng thực phẩm nóng quá làm phỏng miệng. Thực phẩm ấm vừa phải thường dễ ăn hơn.
h-Cho người bệnh uống đủ nước thường, nước trái cây để tránh khô nước trong cơ thể.
i-Dùng ly, bát lớn để thức ăn khỏi vương vãi ra ngoài. Ít dùng muỗng nĩa bằng nhựa vì dễ gẫy, có thể lẫn vào thức ăn.
k-Bầy thức ăn riêng rẽ từng món để bệnh nhân khỏi bối rối khi lựa chọn. Cho ăn xong từng một vì nhiều người không phân biệt được khi chuyển từ món này sang món khác quá nhanh.
l-Dành một khoảng thời gian lâu để họ ăn cũng như giúp họ ăn. Nhắc nhở nhai, nuốt khi họ lơ đãng.
m-Một số bệnh nhân luôn luôn đi lang thang, vừa cần nhiều năng lượng mà lại không ngồi yên để ăn, nên rất dễ bị suy dinh dưỡng. Nên có sẵn một số thực phẩm dễ ăn, làm sẵn để tiện đâu cho ăn đó.
n-Với bệnh nhân không tự ăn uống được, người chăm sóc cần kiên nhẫn giúp họ ăn, khích lệ họ nhai, nuốt; tạo không khí vui nhẹ để bệnh nhân khỏi chia trí, bối rối.
o-Lưu tâm tới bệnh nhân hay bị nghẹn vì thực phẩm, nước uống, đặc biệt người đang uống các loại thuốc thần kinh, an thần. Họ rất dễ bị khó khăn hô hấp, đưa đến thức ăn đi lầm đường vào khí quản, gây ra sưng phổi.
Sự chăm sóc thường kéo dài nhiều năm. Nên người chăm sóc cần được sự tiếp tay của thân nhân, bạn bè. Khi cần, cũng không nên ngần ngại nhờ đến cơ quan y tế xã hội công tư vì các nơi này đã thấu hiểu vấn đề nên có sẵn phương tiện trợ giúp.
Bác sĩ Nguyễn Ý-ĐỨC
Texas tháng 5-2004
Gửi ý kiến của bạn
