Anh bạn thân tuần trước đến thăm khoe với tôi vợ anh vừa lấy được cái bằng nail (nail technician's working license) đã tìm được việc làm gần nhà. Tôi mới hỏi đùa anh: "Thế thì hai ông bà bỏ đâu cho hết tiền"" liền nghe than: "Thấy vậy chứ không phải vậy đâu chị ơi! Chẳng qua phải cày để mà sống thôi, nghề của 'bả' sau này 'bịnh' lắm!" Biết trước câu trả lời nhưng tôi vẫn hỏi tiếp: "Vậy sao chị không kiếm việc khác mà làm"" và chờ nghe câu chuyện của người bạn tôi.
Nghề "neo" là từ chỉ nghề làm đẹp móng tay chân cho khách hàng. Nghề này trong gần hai thập niên qua rất thịnh hành ở Hoa Kỳ cũng như tại Việt Nam và nhiều nơi khác trên thế giới. Từ "neo" được giới thợ móng Việt Nam (Việtnamese nail technicians) dùng rất phổ biến và chuyện "neo" đã nhiều lần xuất hiện trên văn đàn hải ngoại lẫn quốc nội úp mở những mảnh đời xanh, xám chen nhau. Ở Mỹ, nền công nghiệp này chẳng rõ từ bao giờ đã được "việt nam hóa" và ghi nhận như một thành tựu trong sinh hoạt kinh tế của một cộng đồng di dân mạnh như cộng đồng người Việt Nam. Đối với người thợ săn sóc móng thẩm mỹ - thợ "neo" - mỗi người có riêng nhiều hay ít nhất một lý do đeo đuổi nghề nghiệp, nhưng chung nhất có lẽ "không sợ thất nghiệp và 'tip' hậu" là nguyên nhân.
Cũng thế anh bạn tôi phấn khởi nhấn mạnh lý do ghé thăm có báo trước: TIP INCOME. Thật thẳng thắn anh hỏi tôi: "Nếu vợ tôi nhận được tiền tips, không cần phải khai hay báo cho chủ, như vậy đúng hay không đúng"" Bật cười tôi bảo anh: "Đừng ngây thơ quá ông anh ơi, có ai đi hỏi IRS việc mình có tiền tip bao giờ!!!" Vẫn quyết liệt anh bảo tôi: "Tôi đâu có hỏi chị nên khai hay dấu không khai tiền tip đâu, tôi chỉ muốn hỏi chị tại sao mấy ông bà chủ ấy lại làm như vậy""
À, ra thế. Nếu bạn cũng có những băn khoăn về tiền tips như anh bạn tôi đây, xin mời đọc tiếp cột báo này nhé.
***
Trước hết, nếu bạn làm việc ở tiệm tóc, tiệm nail, sòng bài, sân golf, khách sạn, nhà hàng, hay là tài xế taxi, và nếu bạn là nhân viên làm việc ở một trong những nơi vừa kể, bạn nhận được tiền tips từ khách hàng, các khoản tiền tips là nguồn lợi tức phải đóng thuế của bạn.
Sau đây là một vài điều cần ghi nhớ về các khoản tiền tips:
- Tiền tips là nguồn lợi tức phải đóng thuế. Khi nhận được tiền tips bạn phải đóng thuế lợi tức Liên bang, thuế an sinh xã hội, thuế y tế và có thể bạn phải đóng thuế lợi tức cho tiểu bang. Nếu bạn nhận được tips không phải tiền mặt (non-cash tips) từ khách hàng, chẳng hạn vé xem hát, vé xem đấu thể thao, vé tàu, xe, hoặc các phẩm vật có giá trị khác, trị giá của các món quà tặng này phải được xem như nguồn lợi tức bạn phải khai và đóng thuế cho chính phủ Liên Bang.
- Bạn phải khai tất cả các khoản tiền tips đã nhận trên hồ sơ khai thuế. Bạn phải cộng chung các khoản tiền tips bạn nhận trực tiếp từ khách hàng (cash tips received directly from customers), tiền tips khách hàng đã cộng trong hóa đơn mua hàng hay hóa đơn thanh toán (tips added to credit cards), và các khoản tiền tips các nhân viên khác chia cho bạn (your share of any tips received under a tip-splitting arrangements with fellow employees) vào tổng lợi tức trong năm.
- Bạn phải báo cho chủ tiệm hay cơ quan nơi bạn làm việc tất cả các khoản tiền tips bạn nhận được nếu tổng số tiền tips trong tháng nhiều hơn $20. Chủ của bạn phải giữ lại một phần lương và tiền tips của bạn để đóng thuế tạm thu, thuế an sinh xã hội và thuế y tế cho bạn. (Chủ phải đóng 50% trên tổng số thuế cho bạn).
- Bạn nên ghi xuống các khoản tiền tips bạn nhận được mỗi ngày trên sổ tay riêng. Bạn cũng có thể dùng mẫu ghi tiền tips đã in sẵn. Mẫu này là ấn bản 1244 của Sở thuế vụ, dùng để làm nhật ký ghi chép các khoản tiền tips bạn nhận được (Publication 1244 - Employee's Daily Record of Tips and Report to Employer). Bạn có thể nhận được các mẫu nhật ký này khi gọi cho Sở thuế Vụ số 1 - 800 - 829 - 3676, hoặc in mẫu 1244 trực tiếp từ mạng thông tin của IRS tại địa chỉ www.irs.gov.
Nếu bạn muốn biết thêm chi tiết về tiền tips, xin tham khảo ấn bản 531 hay bấn bản 3148. Ấn bản 531 hướng dẫn bạn cách khai nguồn lợi tức từ tiền tips; ấn bản 3148 là những điều cần biết về tiền tips (Publication 531 - Reporting Tip Income; Publication 3148 - Tips on Tips). Bạn có thể dễ dàng nhận được cả hai ấn bản này qua điện thoại khi gọi số 1 - 800 - 829 - 3676; hoặc in các ấn bản trực tiếp từ mạng thông tin của IRS.
Tiếp theo, câu trả lời "Tại sao chủ không "care" về tiền tips khách thưởng công cho thợ"" đã được trả lời một phần từ những điểm nêu trên. Xin tóm tắt lại như sau:
1. Tiền tip là income của người nhận. Tiền tip là lợi tức phải đóng thuế. Nếu bạn là "employee" bạn phải báo tiền tip cho chủ, để giữ lại tiền thuế tạm thu cho bạn; đóng 50% thuế lao động tính trên lương (ghi trên mẫu W-2) và tip của bạn; Thuế lao động gồm hai loại thuế an sinh xã hội và thuế y tế. Chủ cũng đồng thời phải đóng thuế thất nghiệp cho bạn. Chủ cũng có trách nhiệm cung cấp một số các phúc lợi cho bạn và gia đình như bảo hiểm sức khỏe, quỹ trợ cấp hưu trí v.v. Nếu bạn là contractor, bạn phải đóng 100% tiền thuế lao động cho mình. Bạn sẽ phải tự lo liệu lấy việc đóng thuế phỏng định trên bất cứ khoản tiền chia nào chủ đưa cho bạn (ghi trên mẫu 1099-MISC) và cả tiền tip bạn nhận được. Bạn phải trả toàn bộ chi phí bảo hiểm bằng tiền túi của mình, bạn phải để dành tiền để lo cho tuổi già của mình.
2. Khác biệt giữa employee và contractor là thuế lương, hay "payroll tax" chủ một doanh nghiệp/dịch vụ phải đóng. Việc xác định vai trò lao động và trách nhiệm làm việc của người thợ quyết định cách thức đóng thuế và số tiền thuế bạn phải đóng, gồm thuế lợi tức, thuế lao động của bạn; điều này cũng đồng thời ảnh hưởng đến cách bạn khai thuế. Ngoài ra, sự phân định vai trò lao động của bạn đối với cơ quan hay người bạn giúp việc cũng quyết định trách nhiệm làm việc của bạn. Chẳng hạn, bạn phải tuân theo các quy định về giờ giấc, nơi chốn làm việc, phương pháp thực hiện công việc của mình ... khi bạn là nhân viên của tiệm.
3. Khi bạn cộng chung tiền tips vào nguồn lợi tức phải đóng thuế của mình, tất nhiên bạn sẽ phải đóng thuế nhiều hơn; nếu bạn là employee, chủ của bạn cũng sẽ phải đóng thuế nhiều hơn. Nếu bạn là contractor, một contractor cũng thường là một self-employed, khai thuế với mẫu SE. (Bạn được trừ 50% tiền thuế SE trên mẫu đơn khai thuế 1040 và được khai để trừ các chi phí phải trả cho hoạt động self-employment của mình). Khi nguồn thu nhập phải đóng thuế cao hơn, tiền thuế phải đóng có thể sẽ nhiều hơn, nhưng phúc lợi an sinh xã hội của bạn sau khi nghỉ hưu, hoặc khi bạn không thể tiếp tục làm việc được nữa sẽ nhiều hơn, và phúc lợi an sinh xã hội dành cho vợ/chồng hoặc con cái vị thành niên của bạn sẽ nhiều hơn. Với nguồn thu nhập cao hơn bạn có nhiều cơ hội vay tiền để mua nhà, mua xe hơn, hay vay vốn để đầu tư hơn khi nguồn thu nhập khai không đúng, không đủ.
4. Sau cùng, theo quy định của luật thuế vụ Hoa Kỳ, trách nhiệm của mỗi người là phải khai thuế đúng và đóng đầy đủ tiền thuế dành cho mình.
Để đóng thuế khôn ngoan hơn, được lợi nhiều hơn và bảo vệ mình tốt hơn, điều quan trọng hơn cả là bạn cần phải biết rõ "mình là gì"" - Một employee, hay independent contractor, hay self-employed" Xin đọc thêm ấn bản 1779 bằng tiếng Việt trong số báo kỳ tới để biết được khi nào bạn là employee và khi nào bạn là contractor.