Sau mấy tuần mấp mé đỉnh cao là 60 đô la một thùng, dầu thô có thể sụt giá chăng" Và điều ấy liên hệ thế nào đến kinh tế Đông Á và Việt Nam"
Diễn đàn Kinh tế RFA nhờ kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa phân tách sự việc ấy, trong chương trình chuyên đề do Việt Long thực hiện.
Vì vậy, những ai hồ hởi sảng là giá dầu sẽ còn tăng mạnh có thể sẽ thất vọng và trái bóng đầu cơ về dầu khí có khi bể, khiến giá bất ngờ sụt nặng. Bây giờ, ta mới nói qua việc xử lý giá cả….
Diễn đàn Kinh tế RFA nhờ kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa phân tách sự việc ấy, trong chương trình chuyên đề do Việt Long thực hiện.
Hỏi: Thưa ông Nguyễn Xuân Nghĩa, mấy tuần qua, giá dầu thô trên thế giới đã có lúc vượt mức 60 Mỹ kim một thùng và gây nhiều vấn đề cho kinh tế Việt Nam, thí dụ như hóa đơn dầu quá nặng cho Hàng không Việt Nam, hoặc nạn buôn lậu xăng dầu qua Kampuchea.
Theo dõi tình hình dầu khí trên thế giới, ông nghĩ sao về triển vọng giá dầu có thể sụt trong thời gian tới" Cụ thể là liệu giá dầu có giảm hay không, và điều ấy ảnh hưởng ra sao tới Việt Nam"
Đáp: Thưa qua câu hỏi này, ta thấy ra ba loại vấn đề khác nhau mà mình sẽ phải lần lượt phân tách. Thứ nhất là quy luật cung cầu khiến giá cả thăng trầm. Thứ hai, loại vấn đề xử lý giá cả để tránh những hậu quả bất lợi cho dân chúng. Và thứ ba là ảnh hưởng của dầu khí đối với Việt Nam, một nước xuất khẩu dầu khí và nhập khẩu xăng dầu.
Quy luật cung cầu
Hỏi: Thưa vâng, mời ông bắt đầu bằng quy luật cung cầu và tình hình giá cả trên thế giới.
Đáp: Năm 2004 có thấy một biến cố lớn là dầu thô lên giá trên thế giới, vì hàng loạt nguyên do, được Cơ quan Năng lượng Quốc tế IEA tường trình trong báo cáo mới nhất của họ. Trước hết là yêu cầu tiêu thụ xăng dầu quá lớn của nhiều nền kinh tế, nhất là Trung Quốc và cả Hoa Kỳ, bên cạnh các nước tân hưng Đông Á, như Nhật Bản hay Nam Hàn.
Thứ hai là hậu quả trường kỳ của việc các nước đầu tư quá ít vào ngành lọc dầu trong nhiều năm liền, vào cuối thập niên trước. Thứ ba, tất nhiên là có tình hình an ninh bấp bênh tại Trung Đông, nhất là tại Iraq, một nước xuất khẩu dầu thô đáng kể. Thứ tư là hàng loạt các vụ thiên tai bão lụt trong vùng Vịnh Mexico của Hoa Kỳ.
Và sau cùng, một lý do khác cần được nói tới là trong hoàn cảnh cung cầu khít khao, căng thẳng, yếu tố đầu cơ vì những bất trắc của thị trường cũng làm dầu thô lên giá. Tuy nhiên, nhìn trên toàn cảnh thì việc dầu thô có lúc vượt mức 60 Mỹ kim một thùng vào đầu tháng Bảy chưa phải là kỷ lục nếu ta gia giảm yếu tố lạm phát vì dù sao vẫn còn thấp hơn những đỉnh cao nhất của hai chục năm về trước. Giờ đây, những yếu tố nâng giá ấy có thể đang hết dần tác dụng, và nay mai dầu thô có khi sụt giá đột ngột.
Hiệu ứng Trung Quốc
Hỏi: Những lý do nào khiến cho giá dầu thô có thể sụt, và sẽ sụt như thế nào mà ông gọi là đột ngột" Tình hình an ninh hay cung cầu, hay nạn đầu cơ có thể giảm"
Đáp: Về an ninh, ta chú ý đến một biến cố rất lạ là sau vụ Thủ đô London của Anh bị khủng bố sáng mùng bảy, các thị trường tài chính thế giới tương đối vẫn vững và giá dầu thô không tăng vọt như mọi người e sợ. Yếu tố an ninh vì vậy thực ra đã được quy nạp vào giá cả, tức là người ta đã dự trù loại rủi ro ấy rồi, nên cái giá thực tế của cung cầu, khoảng 35-40 Mỹ kim, mới tự động tăng thêm từ 10 đến 15 đồng một thùng.
Đáng chú ý hơn cả, tôi thiển nghĩ là có yếu tố cung cầu. Thế giới nói quá nhiều đến số cầu quá lớn của các nền kinh tế Á châu làm giá dầu thô tăng mạnh, nhưng lại không để ý đến một hiện tượng cung cầu khác, là lượng dầu tiêu thụ tại Á châu đã và còn đang giảm, nhất là tại Trung Quốc. Đây là ta chưa nói gì đến sự đình trệ của Âu châu.
Trong dài hạn, hiệu ứng Trung Quốc tất nhiên nâng giá dầu trên toàn thế giới, nhưng trong ngắn hạn thì Trung Quốc bắt đầu hạ nhiệt kinh tế và họ tiêu thụ dầu ít hẳn so với năm ngối mà thiên hạ chưa để ý.
Hỏi: Ông thấy rằng giới chuyên gia kinh tế quốc tế cũng không để ý hay sao"
Đáp: Họ ít để ý là vì chuyện tiền tệ ở Trung Quốc được chú ý hơn.… Năm ngối, số dầu thô nhập khẩu vào Hoa lục tăng gần 35%; qua sáu tháng đầu của năm nay, đà gia tăng ấy chỉ còn gần 4%. Về xăng dầu nhập khẩu cũng vậy, đà gia tăng đã giảm nhiều so với năm ngối.
Quy luật cung cầu - là khi giá tăng thì số cầu sẽ giảm - quả thực đã tác động và người ta phải tìm ra nguồn năng lượng thay thế. Thí dụ như Trung Quốc đã nhập khẩu than đá nhiều hơn trước, tăng gần 60% trong sáu tháng đầu năm nay. Điều ấy tất nhiên cũng ảnh hưởng đến việc xuất khẩu than đá của Việt Nam, nếu ta nhìn ra…
Các thị trường Á châu khác
Hỏi: Và trên các thị trường Á châu khác số cầu cũng sút giảm tương tự phải không, thưa ông"
Đáp: Thưa vâng, đó là tình hình chung của toàn cõi Á châu, từ Nhật Bản qua Nam Hàn, Đài Loan, Thái Lan và cả Ấn Độ. Các nền kinh tế Á châu nói trên tiêu thụ chừng 16% số dầu thế giới nhưng đóng góp đến 44% vào đà gia tăng tiêu thụ trong năm ngối.
Năm nay, tình hình đã đảo ngược vì giá dầu tăng vọt gây nhiều phí tổn cho sản xuất và làm giảm số cầu. Tại Trung Quốc, hiện tượng này sẽ còn tiếp tục qua đến năm tới và vì vậy tôi mới dự đốn là dầu thô có thể sẽ nới giá trong khi Đông Á bị suy trầm nhẹ.
Trái bóng đầu cơ
Hỏi: Nhưng, nới giá là một chuyện, còn sụt giá đột ngột lại là chuyện khác…
Đáp: Vâng, câu hỏi ấy dẫn ta nến phản ứng đầu cơ. Từ hơn hai năm nay, bất cứ biến cố an ninh chính trị nào trên thế giới – như vụ tập đoàn Yukos bị đánh sập tại Liên bang Nga từ cuối năm kia cho đến kết quả bầu cử vừa qua tại Iran với sự thắng thế của phe thủ cựu chẳng hạn – đều là lý cớ làm dầu thô vọt giá.
Nhưng, trên đại thể thì số dầu cung cấp trên thế giới, ở trong hay ngoài tổ chức các nước xuất khẩu dầu thô là OPEC, đều không giảm. Không tăng mạnh theo kịp yêu cầu của thế giới thì đúng, nhưng không hề giảm. Đối chiếu với số cung đó là số cầu đang giảm tại Á châu.
Vì vậy, những ai hồ hởi sảng là giá dầu sẽ còn tăng mạnh có thể sẽ thất vọng và trái bóng đầu cơ về dầu khí có khi bể, khiến giá bất ngờ sụt nặng. Bây giờ, ta mới nói qua việc xử lý giá cả….
Ảnh hưởng đến Việt Nam
Hỏi: Thưa vâng, rất cần nói đến việc này, vì khi dầu khí lên giá, Việt Nam cố giảm bớt ảnh hưởng tệ hại cho giới tiêu thụ qua biện pháp trợ giá bằng ngân sách. Hậu quả của việc ấy là thế nào"
Đáp: Hãy nói về nguyên tắc trước, về thực tế sau. Các nước Đông Á nói chung lệ thuộc quá nhiều vào dầu thô, trong ý nghĩa là không sản xuất dầu hoặc không sản xuất đủ cho nhu cầu, mà lại có hiệu năng tiêu thụ kém, tức là để cùng sản xuất ra một đơn vị sản phẩm lại cần một lượng dầu thô cao gấp bội nếu so sánh với các xứ công nghiệp khác.
Vì lệ thuộc nặng như vậy, khi dầu thô lên giá, họ đều tìm cách trợ giá, trợ cấp giá cả, để giảm nhẹ gánh nặng tài chính cho giới tiêu thụ. Nhưng thực ra, ai đó cũng vẫn phải trả phần chi phí phụ trội này mà vì gián tiếp nên ta không nhìn ra toàn cảnh.
Phần lớn xăng dầu tiêu thụ tại các nước Đông Á đang phát triển, trong đó có Việt Nam, là cho sản xuất, mà nhà nước không thể trợ cấp nổi, hoặc trợ cấp mãi. Mỗi ngày, các nước này ngốn hơn 17 triệu thùng; nếu dầu thô lên giá – thí dụ như 25 đồng một thùng vì cả ba yếu tố an ninh, cung cầu và đầu cơ như hiện nay – hóa đơn trợ giá xăng dầu có thể lên tới gần 160 tỷ, bằng 20% ngân sách quốc gia hay 4% tổng sản lượng của các nước Đông Á đang phát triển – tức là Đông Á ngoài Nhật.
Không nhà nước nào chịu nổi gánh nặng ấy nên sẽ buông tay và thực thế thì thị trường đã cố tìm ra nguồn năng lượng điền thế, như trường hợp than đá tại Hoa lục chẳng hạn. Một giải pháp khác ta cần nghĩ tới là khí đốt, như trường hợp của Nhật Bản.
Đi vào cụ thể thì khi trợ giá như vậy, người ta đã định ra một mức giá cả thấp hơn thực giá, thấp hơn giá thực tế của cung cầu, và vì vậy mới có nạn buôn dầu qua biên giới như bà con tại An Giang có thể thấy trong thời gian vừa qua. Khi nhà nước can thiệp vào giá cả là ta cũng tạo ra cơ hội cho tham nhũng hay buôn lậu, hoặc nạn khan hiếm. Quy luật này đúng đắn cho mọi thời, khi ta nhớ đến cảnh “xếp hàng cả ngày” vào thời xưa, hay nạn buôn lậu xăng dầu, hoặc tham nhũng vì chế độ ưu đãi đầu tư ngày nay.
Sóng gió về dầu hỏa
Hỏi: Bây giờ, ta mới qua phần thứ ba, về xăng dầu trong kinh tế Việt Nam…Ông nhắc lại giúp câu trả lời vê việc Việt nam dù sao cũng là một nước sản xuất dầu thô, vì sao vẫn bị sóng gió về dầu hỏa"
Đáp: Vì một huyền thoại - tức là một chuyện không thực mà vẫn nhiều người tin, vì phản ứng tâm lý ấu trĩ và chính sách sai lầm. Nhìn trên thế giới và trong gần trăm năm nay, ta thấy dầu khí có thể là cái phúc trời cho hoặc mối họa trời giáng; có khi cái phúc cho những ai ngồi bên ống bơm dầu và cái họa cho đa số còn lại.
Với vài xứ rất nhỏ trong vùng Vịnh hay xứ Brunei tại Đông Nam Á – dân thưa mà lắm dầu - thì dầu khí là cái phúc khi họ có rất nhiều để chia cho rất ít người. Tại các nước đông dân thì họa lớn hơn phúc vì dầu khí tạo ra rất ít việc làm trong khi thăng trầm giá cả thì toàn dân đều lãnh, lên hay xuống đều khổ cả. Không thấy ra điều này là gây họa cho dân.
Đó là trường hợp của Việt Nam. Trong 56 nước sản xuất dầu hỏa trên thế giới, Việt Nam đứng cuối bảng, hạng 50. Lý do là lượng dầu quá ít nếu tính theo đầu người. Một nước dầu hỏa chỉ thực sự giàu là nếu có sản lượng tính trên mỗi đầu người ở trên mức 50 thùng. Tại Việt Nam, về dầu thô thì hệ số ấy chưa tới hai thùng, về khí đốt thì vẫn là số không. Trong 40 nước sản xuất dầu thì Việt Nam đứng hạng chót của nhóm tứ phân 10 nước cuối cùng nếu kể về lợi tức và phẩm chất của cuộc sống.
Quy luật “cứ tưởng bở” về tâm lý kinh tế học khiến lãnh đạo đánh giá sai tiềm năng ta ưa gọi là “tiền rừng bạc biển”. Các nước có dầu mà quá ít đều gặp chung hiện tượng hồ hởi sảng như vậy và có những chỉ số xã hội tồi tệ nhất.
Hiện tượng “con voi trắng”
Hỏi: Ông nói như vậy liệu có chứng cứ cụ thể về việc đã có hiện tượng mà ông gọi là hồ hởi sảng ở nơi nhà cầm quyền Việt Nam đưa đến tình trạng xã hội như vậy"
Đáp: Tôi nghĩ ngay đến hiện tượng mà các kinh tế giá vẫn thường hay gọi là “con voi trắng”. Đó là hiện tượng của nhà máy lọc dầu Dung Quất. Từ 9 năm nay cả nứơc đều nói đến chuyện đầu tư xây dựng dự án này.
Thậm chí vừa rồi ông Chủ tịch UBND tình Quảng Ngãi còn cho rằng việc đầu tự xây dựng một nhà máy lọc dầu như vậy còn bao gồm đến 7 nhiệm vụ khác nhau, tức là họ vẫn cho rằng việc xây dựng một trung tâm như vậy sẽ trở thành một phép lạ ban phát các quyền lợi khác nhau cho cả một khu vực xung quanh. Điều này cho thấy người ta trông đợi quá nhiều vào một cái dự án kiểu như vậy và trong lĩnh vực dầu hỏa đó.
Hỏi: Thế còn những nước khác có tình trạng như Việt Nam thì họ đã giải quyết như thế nào"
Đáp: Vài trường hợp ngoại lệ – như Iran, Malaysia hay Thái Lan – là khi chính quyền biết đa năng hóa cơ cấu sản xuất để không giàng sinh mạng kinh tế vào giếng dầu rồi bị điêu đứng khi giá dầu thô thăng giáng trên thế giới. Và cụ thể là không cho thiểu số liên hệ đến dầu khí được chi phối chính sách kinh tế quốc dân.
Nói cho ngắn gọn thì ta nên nghĩ đến năng lượng dầu khí như một lon xăng để mồi cho cỗ máy kinh tế khởi động; sau đó mình nên hướng cỗ máy này vào các ngành phát triển ngoài xăng dầu, cho đa số còn lại….
Hỏi: Theo ông thì cho đến nay liệu nhà cầm quyền trong nước có hiểu ra điều ấy chưa"
Đáp: Tôi mong rằng nhiều người trong nước đã hiểu ra điều đó nhưng hiểu là một chuyện, còn hiểu mà nói lãnh đạo có nghe hay không lại là chuyện khác.
Gửi ý kiến của bạn
