Báo Mỹ, Nhựt, Và Báo Việt
Vi Anh
Có lần nhà báo lão thành Al Neuharth, sáng lập viên của nhựt báo USAToday, phát hành khắp nước Mỹ, số lượng 2 triệu 300 ngàn tờ, nhiều nhứt so với các nhựt báo lớn của Mỹ, có viết một bài nói trắng ra tại sao báo chí Nhựt bình dân hơn báo chí Mỹ.
Cách viết xã luận của nhà báo lão thành này cân từng chữ, nhấn mạnh con số, sự kiện ngắn gọn để tự nó nói lên chân lý. Còn khi đưa ra ý kiến, thì rất rõ ràng, không dè dặt, nói trắng ra, không nhưng, không dù gì cả. Nên bài viết của Ong cô động, đi thẳng vào đề, gọn gàng ít khi quá 500 chữ. Rất đỡ tốn giấy mực và đỡ mất thì giờ người đọc cái mục xã luận theo thông lệ bây giờ không nhiều người đọc lắm. Xin tạm lược dịch ra để bạn đọc (người đã đọc hay chưa đọc) có dịp đọc và cùng nhau suy gẫm về báo Mỹ, báo Nhựt. Và từ đó có thể dùng đối chiếu với báo Việt nghĩ cũng có ích lợi cho người làm báo lẫn người đọc báo. Ong Al Neuharth viết, "Từ khi thua Mỹ trong Thế Chiến 2, Nhựt đã thắng Mỹ trên nhiều phương diện. Kỹ thuật cao. Xe hơi. Báo chí. Tuần rồi Ong và các đồng nghiệp có gặp những người lãnh đạo các tờ báo lớn của Nhựt. Tin hàng đầu. - Tổng số phát hành nhựt báo của Nhựt là 52 triệu 9 tờ. Dân số Nhựt chỉ 127 triệu người.- Tổng số phát hành nhựt báo của Mỹ 55 triệu 2 tờ. Nhưng dân số của Mỹ hơn hai lần của Nhựt.- So sánh số phát hành của các nhựt báo lớn ở Nhựt và ở Mỹ.- Yomiuri: 10 triệu 1. - Ashahi: 8 triệu 3. - USA Today: 2 triệu 3. - Wall Street Journal: 2 triệu 1. _ New York Times: 1 triệu 1.
Ong đặt vấn đề. "Tại sao báo chí ở Nhựt bình dân hơn ở Mỹ"" Không phải do giá cả. Báo Youmiuri và Ashahi mỗi tờ bán 130 yens (là 2.26 Đô). Báo New York Times và Wall Street giá 1 Đô. USA Today 75 cents. Vì nhựt báo Nhựt làm hay hơn chúng ta [Mỹ] nhờ đưa nhiều tin vô báo của họ. Họ tỏ ra bè bạn và công bình với độc giả hơn. Họ tỏ ra lễ phép hơn trong bình luận hay phê bình.
Trong nhựt báo Nhựt, khối lượng tin tức vượt trội hơn khối lượng quảng cáo. Trong nhiều nhựt báo Mỹ, điều trái ngược lại là sự thật, nhứt là vào ngày Chủ nhựt.
Báo Yomiuri trung hữu về chánh trị, và Ashahi trung tả. Nhưng họ không dùng búa nặng những báo thủ cựu và cấp tiến của Mỹ đập.
Điều ghi nhớ đối với chủ báo, chủ nhiệm, chủ bút, phát hành các nhựt báo: Nếu đưa nhiều tin hơn, tỏ ra công bình và lễ phép hơn đối với bạn cũng như thù, có thể sẽ kiếm tiền nhiều hơn cho báo và bán báo nhiều hơn."
Không có gì rõ hơn lời của một nhà báo lão thành khi so sánh, rút kinh nghiệm, làm bài học và chia xẻ với đồng nghiệp làm báo, như bài viết của nhà báo Al Neuharth. Nên không có gì thêm để phân tích và bình luận. Vấn đề còn lại là lấy đó để so chiếu vào tình hình thực tiễn báo chí tiếng Việt trong và ngoài nước.
Trong nước thì khỏi nói, báo là của Đảng. Phụ Nữ có báo, Trẻ em có báo, Đảng có báo, Quân đội có báo, Công an có báo, Uy Ban đô tỉng thị có báo, Chim Cá Kiểng cũng có báo. Có cả 700 tờ nhưng chỉ có một tổng biên tập là Đảng CSVN. Đảng Nhà nước CS Hà nội dùng báo làm phương tiện thông tin tuyên truyền cho Đảng và Nhà Nước CS. Nhà báo nói chung là cán bộ, công nhân viên, chịu hai tầng áp bức vừa của chánh trị vừa của "nghiệp vụ" đều do Đảng nắm chặt, nắm gọn dây thòng lọng. Những anh em của Đảng nghiệt ngã, tinh vi. Vì thê thăng tử phược, vì miếng cơm manh áo mà phải bẻ cong ngòi viết, che mắt lương tâm. Nhà báo Lý quí Chung, Ngô công Đức thời VNCH là những "Tư Trời Biễn" hùng hổ, thời CS xếp ve, người thì đi viết về thể thao để kiếm cơm, người thì bỏ viết luôn. Cả hai theo ông theo bà chắc không nhắm mắt được với đức nghiệp báo chí.
Ngoài nước tự do báo chí có nhưng cái khó nó bó cái hay. Báo chí đấu tranh thường biếu hơn bán nên luôn kẹt vấn đề tài chánh. Quảng cáo kiếm khó vì các cơ sở kinh doanh e ngại đụng chạm trong việc "nhập" hàng và chủ phố là các đại gia trong nước bí mật bỏ tiền ra mua rất nhiều. Báo chí chuyên nghiệp bán nhưng có người bỏ 25 cents ra lấy cả chục tờ, coi như "của chùa" vậy. Báo chí chuyên nghiệp phải dựa vào tiền quảng cáo, rao vặt nên lần lần phải đi vào con đường thương mại hoá hơn là chọn lập trường bảo thủ hay cấp tiến như Mỹ.
Lập trường báo chí Việt hải ngoại xoay quanh vấn đề đấu tranh cho tự do, dân chủ, nhân quyền hơn là vấn đề xã hội bảo thủ hay cấp tiến như Mỹ, vì giới độc giả Việt có mối quan tâm khác hơn Mỹ.
Báo chí Việt không thiếu tin tức vì Mỹ là xứ thừa mứa nguồn tin, qua truyền thông đại chúng. Kể cả tin trong nước cũng thừa qua xa lộ Internet cộng với tin của các cơ sở và cá nhân cảm tình viên trong ngoài nước được Tin học đưa đi nhanh như ánh sáng. Dù vậy đa số lấy tin "chùa" rồi cám ơn theo kiểu văn nghệ quần chúng, rồi thôi chớ tiền đâu mà trả thù lao hay đi phối kiểm. Trừ một vài chủ báo triệu phú, người làm báo Việt vì cái nghiệp mà làm, đa số nhà báo - ký giả, bình luận, biên tập đều sống dưới mức nghèo khó của Mỹ. Cầm cây viết cũng phải "lách" dữ lắm, nếu không mất quảng cáo, sẽ "báo hại" tờ báo mất quảng cáo, và từ đó ảnh hưởng đến chén cơm chung của tờ báo.
Vì báo ở Little Saigon cũng như ở nhiều thành phố có cộng đồng Mỹ gốc Việt ở các tiểu bang khác, ít sống nhờ bằng độc giả mà nhiều bằng quảng cáo, nên bị thương mại hoá là lẽ cố nhiên.
Nhiều cá nhân, đoàn thể có chuyện mà báo không đăng sẽ hết bực bội khi biết hoàn cảnh trên đe quảng cáo dưới búa quảng cáo mà các báo phải chịu. Theo lý thuyết suông, ngươi ta nói quảng cáo và độc giả là tương quan nhân quả, tỷ lệ thuận. Lý lẽ mới nghe qua rất đúng, độc giả nhiều các cơ sở kinh doanh mới gởi đăng quảng cáo. Nhưng ở đời có khi trái tim có những lý lẽ mà lý trí không hiểu được (le coeur a des raisons que la raison ne connait pas).
Vì hoàn cảnh tế nhị nhưng phức tạp như vậy, báo chuyên nghiệp tiếng Việt phải cố tránh nên ít khi xảy ra những điều mà Al Neuharth nói là búa nặng trong bình luận, nghị luận. Đối với độc giả chẳng những cố gắng lễ phép, thân thiện, mà còn tôn trọng đến mức báo chí Việt nhũn nhặn gần như quên báo chí có nhiều phương tiện và cơ hội nói trong công luận, một thứ quyền bất thành văn trong thể chế dân chủ chánh quyền tam lập, nhiều người lạc quan gọi là đệ tứ quyền.
Nhưng nói gì thì nói, báo tiếng Việt cũng đã thành công, giữ được sự liên tục của báo chí của người Việt Quốc gia, từ Gia Định Báo đến Nam Phong thời Pháp Thuộc sang thời kỳ độc lập vói báo chí Saigon rất sung mãn. Báo chí người Việt hải ngoại nói lên được niềm đau nỗi khổ của đồng bào trong nước đang sống trong chế độ CS. Nói lên được những tin tức, những sự kiện gian ác mà chế độ CS Hà nội hiện thân của gian ác đã làm.
Và quan trọng nhứt đem được tiếng Việt đến cá nhân, gia đình và cộng đồng Mỹ gốc Việt trong khi tiếng Việt lẽ ra bị chìm trong biển tiếng Anh trong xã hội Mỹ lấy Anh văn làm chuyển ngữ. Ngần ấy là phần thưởng tinh thần khá lớn cho những nhà báo lương ba cọc ba đồng nhưng vẫn "phải sống" với nghề làm báo, với cái nghiệp cầm viết.
Gửi ý kiến của bạn
