Thời sự Úc: Nỗi Oan của anh Phúc - Hoàng Đ.Thư
Không một người dân Úc nào lại không nghe đến vụ bà Cornelia Rau, người phụ nữ gốc Đức có bệnh tâm thần, tuy là thường trú nhân của Úc nhưng lại bị bộ Di Trú, dưới chính sách nghiệt ngã của chính phủ Howard, bắt giam 10 tháng như một di dân lậu. Và người ta cũng không quên được bà Vivian Alvarez Solon, một công dân Úc gốc Phi Luật Tân, cũng bị bộ Di Trú của John Howard trục xuất về quê cũ như một tên di dân lậu nguy hiểm mặc dầu bà đang bị bệnh nặng khiến cho sau này bà bị tê liệt cả đôi chân. Cả hai bà sau đó đã được chính phủ Úc bồi thường thoả đáng. Nhưng còn một nạn nhân khác của chế độ di trú hà khắc và sự tắc trách của nhân viên Di Trú dưới thời John Howard đã phải bị giam cầm khổ sở trong hơn 3 năm tại trại giam di dân lậu mà đến bây giờ vẫn chưa được bồi thường thỏa đáng, mặc dầu trường hợp của ông là vụ giam người trái phép lâu nhất, và tệ hại nhất lịch sử Úc vốn đã khiến văn phòng Commonwealth Ombudsman đưa ra đề nghị thay đổi hẳn luật lệ của Úc. Nạn nhân này là một thường trú nhân Úc gốc Việt Nam, tên là Nguyễn Văn Phúc. Sau đây, xin mời quý độc giả theo dõi bản lược dịch bài “Trapped In The System- Bị Kẹt Trong Guồng Máy” của ký giả Nick McKenzie, đăng tải trên nhật báo The Age hôm Thứ Bảy, 02/10/09 vừa qua, để biết thêm về trường hợp của ông, một vết nhơ khác của thời John Howard mà chính phủ Rudd có thể sẽ bị bẩn lây.
*
Khi nhân viên an ninh đẩy anh vào đàng sau chiếc xe van thì anh Nguyễn Văn Phúc gào thét trong kinh hoàng rằng họ đã nhầm lẫn lớn rồi. Họ quát nạt và bảo anh câm mồm lại. Chỉ trong vòng vài giây sau đó thì chiếc xe chở anh đã vùn vụt phóng về vùng ngoại ô Tây Nam còn anh thì thót dạ vì sợ hãi kinh hoàng. Sau này, anh miêu tả việc anh bất thình lình bị tóm bắt năm 2002 như sự khởi đầu của “cả một giai đoạn đen tối của cuộc đời tôi”, một sự đen tối khủng khiếp mà trong đó anh bị buộc trở thành thường trú nhân Úc bị bộ di trú giam cầm sai lầm trong thời gian lâu dài nhất trong lịch sử cận đại.
Câu chuyện của anh, được anh kể lại lần đầu tiên qua trang báo này ngày hôm nay, sẽ khiến cho chính phủ Rudd phải đối phó với nhiều câu hỏi về sự thất bại của họ trong việc chấp nhận trách nhiệm về những sai lầm đã được ghi nhận rõ rệt cũng như về sự thờ ơ của bộ Di Trú, vốn khởi đầu bằng sự bất cẩn tắc trách của một nhân viên kiểm soát biên giới Úc cách nay khoảng một thập niên.
Chính phủ liên bang cũng đang gặp nhiều áp lực vì đã không có hành động gì mặc dù ông John McMillan, trong tư cách Commonwealth Ombudsman, đã nhiều lần kêu gọi chính phủ phải thay đổi luật lệ để những trường hợp tương tự như trường hợp thương tâm của anh Nguyễn Văn Phúc, một trường hợp mà ông đã miêu tả là “nghiêm trọng và đáng lo ngại”, sẽ không bao giờ xảy ra nữa.
Tháng 11/2002, khi anh Phúc lần đầu tiên bước qua hàng rào kẽm gai để vào khu Stage One- khu đặc biệt trong trại tạm giam Villawood dành riêng để giam giữ những người được xem là nguy hiểm (high risk detainees) kể cả bọn tội phạm đang chờ ngày bị trục xuất- thì anh Phúc hoàn toàn không hề biết rằng sẽ có một ngày trường hợp của anh có cơ hội trở thành yếu tố tạo nên sự thay đổi luật di trú của Úc, một quốc gia vốn đã từng mở rộng vòng tay cho anh tỵ nạn khi anh mới 17 tuổi. Ngay lúc ấy tâm trí của anh chỉ bận rộn với một việc duy nhất: làm sao để sống còn.
Tìm cách bương chải để sống còn là một kỹ năng mà anh Phúc biết rất rành. Là một đứa trẻ nhỏ con lớn lên ở Saigon sau khi cuộc chiến Việt Nam chấm dứt thì việc len lỏi né tránh bọn con nít lớn con hơn đã trở thành phản xạ rất tự nhiên đối với anh. Anh nhớ lại thời thơ ấu trong một gia đình nghèo khó nhưng tràn đầy tình yêu thương và sự đùm bọc lẫn nhau, một cuộc sống tuy khó khăn nhưng rất hạnh phúc. Thế rồi, vào năm 1984, khi anh lên 14 tuổi thì anh cùng người anh trai theo làn sóng người rời bỏ quê hương đi tỵ nạn. Trên đường đến Úc thì ghe của anh bị giới thẩm quyền ngăn chận, chuyển vào trại tỵ nạn đông nghẹt người ở Phi Luật Tân. Anh phải sinh sống ba năm tại đấy trước khi chính phủ Úc nhận cho anh định cư tại Úc với chiếu khán nhân đạo vĩnh viễn (permanent humanitarian visa).
Anh đến Sydney với số vốn Anh Ngữ lõm bõm và một giấc mộng tìm được công ăn việc làm và có được một gia đình êm ấm. Anh đã có được một sự bắt đầu tốt đẹp: anh tìm được một cô bạn gái và một công việc tại xưởng sản xuất cửa sổ. Anh làm công việc này suốt 4 năm trường, cho đến khi buộc lòng phải bỏ việc vì bệnh sưng ruột thừa.
Oái oăm thay, cuộc sống êm đềm của anh Phúc bỗng thay đổi hẳn vào năm 1995. Sau khi anh quay trở lại Úc từ một chuyến viếng thăm người mẹ già yếu bệnh hoạn ở Việt Nam thì một viên chức di trú Úc đã làm một việc sai lầm mà không ai phát giác ra trong suốt gần một thập niên trước khi nó lộ diện, mang đến nhiều hậu quả khủng khiếp cho anh.
Khi anh về đến phi trường Sydney thì vì để quên chiếu khán thường trú nhân có quyền khứ hồi của anh ở Việt Nam, nên anh đã dùng một hồ sơ di chuyển của Cao Ủy Tỵ Nạn để qua trạm xét chiếu khán. Nhân viên biên phòng đã không kiểm tra lại tư cách di dân của anh và vì không biết anh là một thường trú nhân Úc, ông này đã cấp cho anh chiếu khán một tháng (one-month border visa), mặc dầu anh không hề làm đơn xin chiếu khán. Đây là sự thật khiến cho quyết định cấp chiếu khán của nhân viên này chẳng những trở thành một sự nhầm lẫn mà còn là một hành động phi pháp nữa. Cái chiếu khán một tháng này mang đến hậu quả là tư cách thường trú nhân của anh bị hủy bỏ, mặc dù văn phòng Ombudsman sau này tuyên bố rằng nếu người ta khám xét hồ sơ của anh Phúc một cách thật kỹ càng thì bất kỳ một viên chức nào làm việc cẩn trọng cũng đều phải thắc mắc vì sao chiếu khán biên giới lại được cấp và qua đó sẽ nhận thức được rằng anh Phúc đã là nạn nhân của một lỗi lầm phi pháp (unlawful mistake).
Thế nhưng, những phiền toái kế tiếp của anh Phúc là những phiền toái tự tạo. Anh kể lại khi anh đang sống độc thân và bị thất nghiệp thì anh nghe lời rủ rê của bạn để thử dùng bạch phiến năm 1996. Không bao lâu sau đó thì anh bị ghiền và bắt đầu giao du với những kẻ chích choác, bán lẻ bạch phiến trên đường phố. Anh bị tóm bắt với tội lưu trữ bạch phiến (heroin possession) và phải ngồi tù hai lần trong khoảng cuối thập niên 1990, một lần 3 tháng và một lần 6 tháng, trước khi phải lãnh án 18 tháng ở Long Bay năm 2001 với tội lưu trữ và cung cấp bạch phiến.
Thực tế, sống trong các nhà tù và trại giam, những người yếu ớt nhất thường phải chịu khổ cực nhiều nhất. Đối với anh Phúc, một người có tạng người nhỏ thó, chỉ cân nặng khoảng 55ký và lúc nào cũng bước đi rón rén khe khẽ như vũ công ba-lê thì nhà tù Long Bay cũng không ngoại lệ. Ngày mãn án năm 2002 cuối cùng rồi cũng đến. Thế nhưng, được mãn án không có nghĩa là anh được tự do. Khi anh vừa bước ra khỏi cổng Long Bay thì hai nhân viên di trú đã đứng chực chờ sẵn rồi. Sau này, anh viết lại về sự bắt bớ bất ngờ này như sau: “Vì không biết tiếng Anh nhiều nên tôi bị đẩy vào bóng tối trong tuyệt vọng và không thể nào truyền đạt, giao tiếp được để biết vấn đề là gì. Dường như không ai thèm để ý đến những chuyện khó khăn mà tôi phải trải qua... Tôi vừa mới mãn một án tù thì đã bị tiếp tục lãnh thêm một cái án nữa”.
Vào thời điểm mà anh Phúc đến khu trọng cấm Stage One ở Villawood thì Ủy Ban Nhân Quyền (Human Rights Commission) đã bắt đầu lập hồ sơ về “những mối quan ngại trầm trọng” về trại giam này, kể cả không khí của một nhà tù, cơ sở cũ nát, những phòng ngủ chung chật chội, đông người như nêm và “gần như không có tí tư riêng nào”, khu phòng ăn ảm đạm, ngột ngạt, khó ở, thiếu phương tiện giải trí cùng nhiều vụ tấn công bạo hành có dính líu đến những người bị nhốt.
Năm ngoái, ông Graeme Innes, chủ tịch ủy ban nhân quyền đã tuyên bố rằng việc giật sập khu Stage One “là một ưu tiên tối thượng”. Câu chuyện của anh Phúc minh xác cho những mối quan ngại của ông Innes. Anh viết trong một bản khai hữu thệ năm ngoái: “30 người tù bị nhốt vào một phòng tương đối nhỏ. Chúng tôi bị giam nhốt và đối xử như súc vật. tôi lúc nào cũng sống 24/24 trong sợ sệt vì sợ họ (những người bị giam khác) và sợ những trận đòn đánh đập mà họ có thể trao cho tôi bất cứ lúc nào họ muốn. Tôi thường xuyên bị hạ nhục bởi bọn găng-tơ đó nhưng tôi không hề dám mở miệng hoặc có hành động gì để kháng cự lại chúng. Cuộc đời của tôi hoàn toàn bị chúng kiểm soát, điều khiển và tôi bị chúng hành hạ tra tấn hàng ngày”.
Anh Phúc cũng viết lại rằng anh thường xuyên phải nhịn đói bởi vì anh không đủ sức mạnh để tranh giành đồ ăn với người khác. Thỉnh thoảng thì anh cũng được yên ổn một tí khi tù nhân được lệnh phải ăn uống với giờ giấc khác nhau. Thế nhưng, mỗi khi cai ngục quay lưng dồn sự chú ý vào nơi khác thì những người bị giam cầm này liền mài những con dao tự chế rồi choảng nhau “để bày tỏ sức mạnh và quyền lực của chúng”, đưa đến nhiều vụ ấu đả và đâm nhau. Anh viết: “Quý vị có thể tưởng tượng xem tình hình nguy hiểm cỡ nào khi phải chứng kiến sự bất đồng ý kiến với một gã nặng 120 ký đang lên cơn nghiền ice... và sự việc đó kinh hoàng như thế nào khi tôi chỉ là một thằng nhỏ bé ốm yếu”.
Anh Phúc thường xuyên bị đe dọa, bị đấm đá, xô đẩy, bị khạc nhổ vào người nữa. Anh cho biết “Tôi bị kinh hãi tột độ”. Tr.11
Bản khai hữu thệ của anh cũng xác minh được những bản tin được giới truyền thông tường trình năm ngoái về tệ nạn nha phiến trong Villawood là sự thật. Anh viết: “Tôi thường xuyên chứng kiến việc những tên tù này sử dụng nha phiến và đánh nhau để giành á phiện”.
Cuộc sống vốn dĩ đã đau khổ của anh Phúc lại càng trở nên khổ đau hơn nữa khi anh cố tìm hiểu xem vì sao anh lại bị tống vào trại tam giam ấy. Khi sinh nhật thứ 32, rồi sinh nhật thứ 33 của anh lặng lẽ trôi đi thì anh lại càng chìm sâu vào bóng đen thăm thẳm. Anh viết: “Sau một thời gian thì đầu óc tâm trí tôi bắt đầu tự ngưng hoạt động. Tôi chỉ biết ngồi yên thẫn thờ nhìn trừng trừng vào vách”.
Thế nhưng, có người khác bắt đầu để ý đến trường hợp của anh. Vào tháng 6/2005 thì trường hợp của anh được đưa đến cho ông McMillan nghiệm xét trong cương vị Ombudsman. Càng đọc hồ sơ, ông McMillan càng trở nên quan tâm. Sau này, ông khám phá được “nhiều thời điểm trước đó” mà bộ Di Trú có thể “tránh khỏi, hoặc thu ngắn được” việc giam cầm anh Phúc, kể cả trong những tuần lễ trước khi anh bị tống vào trại tạm giam Villawood năm 2002, cũng như vào tháng 6/2005 khi bộ điều tra về việc cấp chiếu khán năm 1995. Sau này, ông McMillan viết như sau về trường hợp của anh Phúc: “Dường như không có một hành động nào được đề ra vào thời điểm ấy. Vấn nạn chính xuyên suốt (overarching problem) là các viên chức không thèm theo đuổi một cách năng nổ những đường lối khác để giải quyết việc giam giữ anh ta”.
Đến đầu năm 2006 thì vông McMillan đã thúc giục chính phủ Howard phải trả tự do cho anh Phúc trong lúc họ nghiên cứu một bản tường trình khác, chi tiết hơn vạch trần tất cả những sự thất bại sai sót của bộ Di Trú trong trường hợp này. Vào thời điểm ấy, ông McMillan đã lên tiếng cảnh báo rằng anh Phúc đã “phải trải qua hơn 3 năm trong trại tạm giam rồi... rất có thể chuyện bị tiếp tục giam giữ vô thời hạn sẽ tạo ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của anh ta”.
Trước đó ông Mc Millan đã từng cảnh cáo bộ Di Trú vào khoảng giữa năm 2005, mà mãi đến tháng 2/06 thì bộ này mới trả tự do cho anh Phúc. Ngày 3/2/2006, anh Phúc lại một lần nữa bước xuyên qua hàng rào kẽm gai quanh trại tạm giam Villawood sau khi đã bỏ mất 3 năm, 2 tháng và hai tuần hơn- tổng cộng là 1.173 ngày- ở đấy.
Anh Phúc cho biết anh rời trạng Villawood trong cùng tình trạng mà anh bước vào: hoàn toàn ở trong bóng tối, hoang mang, thắc mắc không hiểu vì sao mình được thả!
Hành động đầu tiên khi được trả tự do của anh là nhảy lên xe lửa đến nhà anh của anh ở Cabramatta, miền Tây Nam Sydney. Anh đứng đợi ở sân trước nhà suốt một giờ đồng hồ trước khi anh của anh đi làm về.
Anh Phúc, bây giờ 37 tuổi, là một người rụt rè, ít nói, nhưng anh rất thẳng thắn và cởi mở về việc sử dụng bạch phiến trước đây (anh cho biết anh đã không dùng nhiều năm rồi) cũng như về tình trạng tâm thần suy yếu từ việc bị giam cầm. Hiện sống một mình trong một căn chúng cư nhỏ, anh vẫn hy vọng “tạo dựng một gia đình, có con cái. Tôi vẫn còn giấc mơ ấy”. Thế nhưng anh cũng thường xuyên bị ác mộng và cho biết nhiều đêm giật mình ngồi bật dậy, mồ hôi vã ra như suối và tim đập thình thịch.
Trong tháng 8/09 vừa qua thì chính phủ liên bang đã gởi thơ đến cho anh Phúc và cho anh biết rằng bộ di trú vẫn khăng khăng giữ vững sự nghi ngờ “xác đáng” (reasonable) mặc dù sai lầm, rằng anh đã ở Úc một cách phi pháp và ‘không có lý do gì” để cho rằng tình trạng phi pháp này là lỗi lầm của một viên chức của chính họ.
Quan điểm này hoàn toàn đi ngược lại với sự phán quyết của ông McMillan. Ông tuyên bố với nhật báo The Age rằng bộ Di Trú đã không tuân thủ đúng nhiệm vụ của họ để bảo đảm rằng họ đã không giam giữ anh Phúc một cách sai lầm. Ông nói: “Bộ [Di Trú] đã bị cảnh cáo ngay từ ngày đầu tiên giam cầm anh ta về trường hợp khác thường của anh ta và vào thời điểm ấy lẽ ra phải có một cuộc lục tìm hồ sơ thêm”.
Thế nhưng, vì họ không chịu chấp nhận kết quả tường trình của văn phòng Ombuds- man, nên hãng bảo hiểm của chính phủ là concover chỉ đề nghị bồi thường cho anh Phúc (sau khi trừ hết nhửng món nợ luật phí của chính phủ) một món tiền bồi thường là $57,900. Luật sư của anh, bà Võ Thị Thùy Hương, người vốn đứng ra cãi miễn phí cho anh, miêu tả con số này là một sự sỉ nhục đến choáng ngợp (breath- takingly insulting). Bà nói: “Họ làm như thế chỉ vì họ nghĩ rằng anh ta không là ai cả và họ có thể né tránh được hậu quả”.
Tưởng cũng nên nhắc lại, bà Cornelia Rau được bồi thường $2,6 triệu Úc Kim vì bị bộ di trú giam cầm sai lầm chỉ có 10 tháng, và gần đây thì tòa Thượng Thẩm ACT đã tuyên phán bồi thường cho một người đàn ông $55,000 Úc Kim vì bị giam cầm sai 29 ngày.
Ông McMillan từ chối, không lên tiếng bình phẩm về số tiền bồi thường được đề nghị trả cho anh Phúc. Nhưng ông cũng khẳng định mạnh mẽ rằng việc giam cầm anh “lẽ ra không nên xảy ra và chắc chắn không đến một thời gian dài như thế”. Ông cũng nói rằng trường hợp của anh Phúc cho thấy nhu cầu cần có một cái lưới an toàn về luật pháp (legal safety net) cho những người bị thiệt thòi hoặc thiệt hại bởi luật liên bang, cho dù đó là việc bị giam cầm sai lầm hoặc bị từ chối một quyền lợi mà họ có quyền luật định (rightful benefit). Ông nói: “Bị giam cầm sai lầm trong suốt 3 năm là một vấn đề nghiêm trọng đáng quan tâm, và cũng đáng quan tâm là hệ thống luật pháp của chúng ta không trao đủ quyền hạn cần thiết để giải đáp vấn nạn và sự thiệt thòi như trong trường hợp này”. Ông cương quyết dùng trường hợp của anh Phúc để thúc đẩy cho việc cải tổ luật pháp.
Riêng anh Phúc thì lại có những mục tiêu khiêm tốn hơn: có thể một chiếc xe hơi cũ để thay thế chiếc xe đạp của anh, một cô bạn gái và có thể một căn chúng cư của chính anh. Sau khi ngừng lại và nhìn thật lâu xuống sàn nhà, anh nói: “Tôi chỉ có một ước mơ thật giản dị như vậy thôi. Tôi vẫn mơ, nhưng tôi không chắc rằng giấc mơ của tôi sẽ thành sự thật”.
Gửi ý kiến của bạn
