Hội Nghị Mỹ-Hoa: Đồng Ý Về Bất Đồng
Nguyễn Xuân Nghĩa
Màn đầu của những bất đồng nháng lửa...
Tuần qua, đại diện cao cấp của Hoa Kỳ và Trung Quốc đã có hai ngày hội nghị hôm 27 và 28 tại thủ đô Washington. Trước khi hội nghị khai mạc, Tổng thống Barack Oabama đến tận nơi đọc diễn văn chào mừng với những lời trân trọng. Từ Bắc Kinh, Chủ tịch Hồ Cẩm Đào cũng gửi thông điệp tới hội nghị mà lãnh đạo Trung Quốc đánh giá là quan trọng.
Hoa Kỳ cùng Trung Quốc giải quyết chuyện toàn cầu"
***
Trước khi nói về hội nghị, xin vài trăm chữ về... chuyện mình. Hay chuyện chính danh của Khổng Tử: làm ơn gọi tên và dùng chữ cho đúng!
Chỉ có Trung Quốc - hay lãnh đạo Hà Nội - mới nghĩ và gọi Trung Quốc là quốc gia trung tâm của thế giới, nên dùng chữ "Trung" để nói về những gì liên hệ tới xứ này. Từ ít lâu nay, nhiều cơ quan truyền thông quốc tế sử dụng Việt ngữ dùng theo như vậy. Chúng ta không thế, và không thể như thế.
Bao lâu nay, dân ta quen dùng chữ "Hoa", một chữ khách quan vô tư về Trung Quốc. Xưa ta còn dùng chữ "Trung Hoa Dân Quốc" để nói đến quốc gia do Tôn Dật Tiên sáng lập mà nay Đài Loan tự coi là truyền thân - và sử dụng tên gọi đó trong văn kiện chính thức của họ. Chúng ta vẫn gọi "người Việt gốc Hoa" hay "Hoa kiều", nói đến "quan hệ Việt-Hoa", hoặc kể lại chuyện "Hoa quân nhập Việt" sau Thế chiến II, v.v... Thậm chí, thông tấn xã quốc doanh của Trung Quốc vẫn được ta gọi là "Tân Hoa xã"...
Nếu dùng chữ "Trung", ta sẽ gây ngộ nhận và/vì dùng chữ tối nghĩa: "Tân Trung xã", "Trung quân nhập Việt", "người Việt gốc Trung", hay "người Trung gốc Việt", "Trung kiều", "Trung Việt chiến tranh năm 1979", hoặc "Tranh chấp Mỹ-Trung... tại Trung Mỹ" nếu nói đến mâu thuẫn giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc tại xứ nào đó trong khu vực Central America" Miền Trung của ta biến đi đâu"
Gọi như vậy có khi phản ảnh tinh thần thần phục, là điều không ai muốn. Vì thế, xin đừng lười biếng nói theo Hà Nội mà cúi đầu ngay từ tiềm thức. Danh có chính ngôn mới thuận, nhất là trong hoàn cảnh hiện tại...
***
Bây giờ, ta trở lại quan hệ Mỹ-Hoa đầy hoa mỹ sau hội nghị vừa qua.
Trước hết là về bối cảnh vấn đề. Vì sao lại có hội nghị này"
Hội nghị có tên chính thức là "Đối thoại về Chiến lược và Kinh tế" (Strategic and Economic Dialogue, viết tắt là S&ED), phía Bắc Kinh gọi là "Trung-Mỹ Chiến lược dữ (và) Kinh tế Đối thoại". Hội nghị xuất phát từ hai tiền lệ dưới thời Tổng thống George W. Bush.
Năm 2004, Tổng thống Bush và Chủ tịch Hồ Cẩm Đào mở ra diễn đàn "Đối thoại Chiến lược". Hai năm sau, đôi bên lập diễn đàn "Đối thoại Kinh tế Chiến lược" - về các đề mục có tính chất chiến lược trong kinh tế - do Tổng trưởng Ngân khố Henry Hank Paulson và (bà) Phó Thủ tướng Ngô Nghi là đại diện hai nước, gặp nhau một năm hai lần tại vị trí luân phiên ở xứ này rồi xứ kia. Kể từ 2006, hai người gặp nhau năm lần, lần cuối là tháng 12 năm ngoái. Nếu có kể lại, nhà báo phải gọi tắt loại hội nghị ấy là SED, còn hội nghị bây giờ là S&ED. Cho khỏi lầm.
Hai cơ chế ấy tập trung vào các vấn đề kinh tế thuộc loại chiến lược giữa hai nước. Nhưng về sau, Bắc Kinh than là việc đối thoại ấy không cải thiện được quan hệ đôi bên. Nội dung lời than phiền là 1) vì chỉ nói chuyện với bộ Ngân khố (thực tế là bộ Tài chánh ở xứ khác) nên nghị trình quá thu hẹp 2) không đề cập tới các vấn đề phức tạp hơn, thuộc phạm vi mậu dịch, thương mại, và ngoại giao, vân vân...
Khi Hoa Kỳ có chính quyền mới sau cuộc bầu cử, Bắc Kinh đề nghị mở rộng phạm vi và nâng mức đối thoại lên cấp cao hơn vì cấp Tổng trưởng không thể có tầm nhìn và thẩm quyền thảo luận về các vấn đề phức tạp hơn. Quan điểm của họ là tối thiểu phải ở cấp vụ Phó Thủ tướng. Hoa Kỳ từ chối. Mãi đến tháng Ba mới nhân chuyến thăm viếng của Ngoại trưởng Dương Khiết Trì, phía Mỹ mới trả lời là mở rộng đối thoại và nâng lên cấp Tổng trưởng Ngoại giao. Thế rồi, bên lề Thượng đỉnh G-20 vào đầu tháng Tư vừa qua tại thủ đô Anh quốc, Obama và Hồ Cẩm Đào cùng thông báo: từ chuyện kinh tế, đôi bên đồng ý thảo luận thêm về đề mục khác.
Thể thức đối thoại gồm ba ngả song hành: về chuyện chiến lược, đồng chủ tọa hội nghị là Ngoại trưởng Hillary Clinton và Ủy viên Quốc vụ viện Đới Bỉnh Quốc; về chuyện kinh tế, đồng chủ tọa là Tổng trưởng Ngân khố Timothy Geithner và Phó Thủ tướng Vương Kỳ Sơn; ngoài ra, còn có ngả đối thoại về loại đề mục đa diện, như nạn nhiệt hoá địa cầu, năng lượng xanh, viện trợ cho các nước đang phát triển... Tham dự hàng loạt các cuộc thảo luận chuyên đề còn có nhiều Tổng hay Bộ trưởng và Thống đốc Ngân hàng Trung ương của hai nước, cùng nhiều cố vấn kinh tế.
Nhân đây, xin ghi chú: Ngoại trưởng Mỹ là cấp Tổng trưởng cao nhất trong Nội các Hoa Kỳ, về quyền hạn lẫn nghi lễ. Theo Hiến pháp là người thứ tư kế nhiệm Tổng thống, sau Phó Tổng thống, Chủ tịch Hạ viện rồi Chủ tịch Đương nhiệm Thượng viện và là Tổng trưởng đầu tiên (trước Tổng trưởng Ngân khố rồi Quốc phòng, Tư pháp....). Còn Quốc vụ viện là Hội đồng Chính phủ hay Nội các Trung Quốc, Tổng lý Quốc vụ viện là Thủ tướng. Ủy viên Quốc vụ viện là người có cấp bộ cao hơn Tổng hay Bộ trưởng; ngày xưa ta có thể gọi là Quốc vụ khanh, hay Ministre d'Etat theo hệ thống Pháp.
Như vậy, ta có thể thấy Trung Quốc muốn nói chuyện nhiều và ở cấp cao hơn, Hoa Kỳ đồng ý. Hội nghị hôm 27-28 là lần đầu tiên mà đôi bên mở ra thể thức đối thoại ấy. Trên nguyên tắc, lần đầu gặp gỡ theo thể thức mới thì chưa thể khai thông được gì, nhưng ít ra cũng đặt nền nếp mới cho các lần sau, cho những đề mục cần đào sâu hơn...
Bây giờ, hãy nói về chuyện lần đầu thổ lộ tâm tình...
***
Tinh thần được hai bên đề cao - và thông báo ra ngoài - là đối thoại hữu nghị để hợp tác.
Không nên tin vào ngôn ngữ ngoại giao đó. Đi không chẳng lẽ lại về không, nên mọi người trong cuộc đều phải nói ra yếu tố tích cực của hội nghị. Thật ra, tích cực nhất là việc cả hai bên đều bày trên bàn hội nghị danh mục những dị biệt hay mâu thuẫn cần thảo luận để tiến tới giải quyết sau này. Chả nên ngạc nhiên về chuyện ấy.
Hãy nói về chuyện kinh tế trước.
***
Trên bình diện kinh tế, phái bộ Mỹ-Hoa thảo luận rất dài về một đề mục tưởng như tổng quát mà thật ra lại thiết yếu: kinh tế toàn cầu sau trận khủng hoảng sẽ ra sao" Lồng bên trong là đối chiếu kết quả kích cầu kinh tế mà hai quốc gia đã ban hành. Bao giờ mới chấm dứt" Sau đấy là đề tài nhạy cảm: cán cân ngoại thương Mỹ-Hoa sẽ ra sao" Cụ thể là Mỹ sẽ bị nhập siêu cỡ nào, Trung Quốc đạt xuất siêu bao nhiêu"
Chuyện kế toán ấy thật ra lại quan trọng: Trung Quốc không nên trông đợi Hoa Kỳ sẽ tiêu xài và nhập cảng rộng rãi như trước. Ngầm bên dưới là lời cảnh báo từ phía Mỹ: Trung Quốc phải chú ý nhiều hơn đến việc mở rộng thị trường nội địa như một đầu máy tăng trưởng thay vì cứ trông chờ vào việc xuất cảng hàng hoá qua Mỹ.
Chúng ta nên nói rõ hơn một chút về những sự kiện có vẻ chuyên môn đó.
Từ khi khủng hoảng tài chánh bùng nổ tại Hoa Kỳ và gây ra nạn suy thoái toàn cầu, Bắc Kinh không lỡ cơ hội "lại quả" để trả đũa nước Mỹ bằng những bài học về kinh tế. Phía Trung Quốc không quên là đã nhận được quá nhiều khuyến cáo từ Hoa Kỳ về cách quản lý kinh tế, cho nên trong sáu tháng qua, đến lượt Bắc Kinh trả lại các bài học ấy - cả vốn lẫn lời. Và chờ đợi từ phía Hoa Kỳ vài lời phân trần trong tinh thần "đồng hội đồng thuyền, đồng chu cộng tế".
Cụ thể là Bắc Kinh muốn Hoa Kỳ tái xác nhận là cần thiện chí của Trung Quốc, nhất là qua ngả cho vay bằng cách mua Công khố phiếu Mỹ. Khi mới nhậm chức, Ngoại trưởng Clinton chẳng từng nói như vậy với Bắc Kinh hay sao" Lần này, tình hình đảo ngược: phía Hoa Kỳ mới lên lớp về quản lý kinh tế trong khủng hoảng!
Phái bộ Mỹ nói rõ với khách phương xa, rằng Bắc Kinh đừng nghĩ là cứ tạm thời bơm tiền kích cầu trong khi chờ đợi kinh tế Mỹ hồi phục rồi sẽ lại mua hàng Trung Quốc để vực xứ này dậy. Lý do là dân Mỹ sẽ tiết kiệm hơn, xài tiền ít đi và Trung Quốc phải tìm chiến lược tăng trưởng khác hơn là xuất cảng! Muốn tiến tới chiến lược đó thì phải nâng mức tiêu thụ nội địa, gia tăng tín dụng tiêu dùng, mở rộng mạng lưới an sinh xã hội, cải cách hệ thống tài chánh ngân hàng và cải thiện môi trường kinh doanh...
Đâm ra, khách nợ ôn tồn khuyên ngược chủ nợ! Và gián tiếp trả lời khuyến cáo của Bắc Kinh về việc Mỹ cần tiết giảm bội chi ngân sách và bảo vệ trị giá tài sản đầu tư bằng Mỹ kim và cần tăng cường kiểm soát thị trường tài chánh để khủng hoảng không tái diễn.
Như vậy, khi bàn đến hồ sơ kinh tế, đối thoại sơ khởi của hai bên là sự đối đầu về phương thức quản lý kinh tế sau khủng hoảng!
Ngoài đề mục bao quát ấy, đôi bên cũng đề cập tới nhiều hồ sơ kinh tế khác.
***
Trước hết là đề tài nhức nhối về cách Trung Quốc định giá đồng Nguyên (Nhân dân tệ hay Renminbi-RMB) quá thấp, về sự ổn định cần thiết của đồng Mỹ kim - sụt giá là Trung Quốc bị lỗ - và về mâu thuẫn ngoại thương giữa đôi bên (hội nghị S&ED không đi vào chi tiết về tranh chấp mậu dịch, là việc cả hai nước đều đã khiếu nại và sẽ giải quyết trong khuôn khổ của Tổ chức Mậu dịch Thế giới WTO). Phía Hoa Kỳ cũng nhắc tới việc Trung Quốc phải mở rộng hơn cho doanh nghiệp Mỹ vào các thị trường dịch vụ và tiếp liệu các cơ sở công quyền tại Hoa lục.
Để trả lời yêu cầu của phái bộ Trung Quốc, phía Hoa Kỳ đồng ý là Trung Quốc phải có vai trò quan trọng hơn trong các định chế tài chánh quốc tế, như Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF hay Ngân hàng Thế giới. Cụ thể và thiết thực là Bắc Kinh nên châm thêm tiền! Còn quyền quyết định ra sao thì... xin hậu xét! Tất nhiên là phái đoàn Trung Quốc đòi quốc tế hoá hơn nữa các định chế ấy để giảm bớt vị thế thống trị của Mỹ trong việc hoạch định chánh sách. Các quốc gia khác, kể cả và nhất là Trung Quốc phải có trọng lượng cao hơn trong các cơ chế này.
Chuyện ấy, đôi bên còn bàn cãi nhiều! Chưa nói đến việc thảo luận cùng các quốc gia hội viên khác.
Loại đề tài đa diện, đa năng và đa đoan thì có hiện tượng nhiệt hoá địa cầu và tiết giảm khí thải. Hoa Kỳ là đại gia về nạn gây khí thải nếu tính theo tỷ lệ dân số, nhưng Trung Quốc là quán quân khi tính lượng thán khí của một quốc gia hơn một tỷ 300 triệu dân, đang kỹ nghệ hoá và chưa có kỹ thuật sạch. Trong hội nghị, phía Hoa Kỳ yêu cầu Bắc Kinh tham gia nhiều hơn vào các thỏa ước quốc tế và đôi bên đồng ý khai triển tiềm năng hợp tác về kỹ thuật bảo vệ môi sinh, về sản xuất và mua bán các sản phẩm "sạch", ít gây ô nhiễm, v.v...
Vì tháng 12 này Liên hiệp quốc sẽ có một hội nghị quốc tế tại Copenhagen về nạn nhiệt hoá địa cầu nên hai phái bộ Mỹ-Hoa đã ký một "bị vong lục", một thỏa ước để ghi nhớ về nạn nhiệt hóa địa cầu. Văn kiện này mới chỉ biểu dương thiện chí, chứ vào cuộc thì hai bên sẽ còn thảo luận và cãi cọ nhiều về thủ tục... thảo luận, về thể thức kiểm tra, hạn chế khí thải và mua bán "tín dụng khí thải" (xứ này thải ít hơn mức quy định thì coi như còn dư, có thể bán cho xứ khác)...
Như vậy, nếu có kết luận rằng hội nghị mới chỉ là bước đầu của những bàn cãi hay mặc cả thì không sai.
Bây giờ mới qua chuyện an ninh chiến lược.
***
Hồ sơ chiến lược nóng là nạn phổ biến võ khí hạch tâm (nuclear - còn atomic là nguyên tử, xin tạm dịch như vậy) và chống khủng bố.
Về võ khí hạch tâm, phía Hoa Kỳ nhắc nhở khả năng can gián của Trung Quốc với các chế độ Bắc Hàn và Iran, và than phiền là Bắc Kinh cứ khéo đứng ngoài mà không chịu can thiệp. Về việc khống khủng bố, hai điểm nóng được đề cập là Afghanistan và Pakistan, nơi mà Bắc Kinh cũng rất quan tâm, vì lý do riêng tư ích kỷ của mình.
Từ nhiệm kỳ hai của Chính quyền Bush, Hoa Kỳ kêu gọi Trung Quốc hành xử với tư thế của một quốc gia biết điều và có trách nhiệm về thiên hạ sự, như lãnh đạo Bắc Kinh thường khoe khoang. Chứ đừng khôn khéo đứng ngoài để trục lợi cho các quốc gia khác lãnh rủi ro. Hội nghị kỳ này khai triển tiếp tinh thần ấy và chuyện hợp tác chiến lược hàm ý tham gia để chia sẻ trách nhiệm, thay vì lau cá bước lên lề để cổ võ hay phê phán.
Cũng trong đề mục chiến lược, sự bành trướng của Trung Quốc tại Á châu Thái bình dương có được nêu ra. Trọng tâm là mâu thuẫn gia tăng ngoài Đông hải (Trung Nam hải của Trung Quốc) và việc Trung Quốc đòi chủ quyền và kiểm soát các luồng hải lưu thiết yếu của quốc tế. Không chỉ Hoa Kỳ mà Nhật Bản, Nam Hàn và Úc đều quan tâm đến hiện tượng ấy. Nôm na là phái bộ Mỹ nêu vấn đề và chờ đợi giải đáp của Bắc Kinh - thêm một đầu mối cãi cọ sau này. Khi nêu vấn đề, Hoa Kỳ tất nhiên nhắc nhở tới sự quan tâm của các quốc gia kia.
Dù sao, cả hai bên đều hài lòng với việc vừa tái nhóm các cuộc gặp gỡ và thảo luận quân sự song phương sau mấy năm bị gián đoạn. Nhưng phái bộ Hoa Kỳ không quên nhấn mạnh tới loại đề tài nhạy cảm: nhân quyền, chánh sách của Bắc Kinh về Tây Tạng và Tân Cương, quyền tự do ngôn luận và tôn giáo. Đây là loại đề tài đã bị Chính quyền Bush bỏ qua trong nhiều năm liền để khỏi làm mích lòng Bắc Kinh...
Nhìn như vậy thì hội nghị Mỹ-Hoa quả là đang lật qua một trang mới.
Trong gần tám năm liền, quan hệ đôi bên có vẻ bình hoà ngoài ba đề mục hợp tác biểu kiến, ngoài da, là gián chỉ Bắc Hàn đừng chơi bạo, là phát triển giao dịch kinh tế và giải trừ khủng bố. Bị cột tay vào các hồ sơ nóng là khủng bố, trận chiến Afghanistan, Iraq, Iran và Pakistan, Hoa Kỳ thời Bush để Trung Quốc tự biên tự diễn về một kỷ nguyên phát triển hài hòa và hòa bình trong khi thực sự bành trướng sức mạnh kinh tế, ngoại giao và quân sự ra bên ngoài. Chuyện ấy phải hết.
Trong hội nghị, đôi bên đồng ý moi ra mọi vấn đề - kể cả chuyện bất đồng! Nhìn cách khác, hợp tác ra sao thì chưa ai rõ, dù được cả hai nước đề cao, chuyện bất đồng mới đáng nói, đáng bàn...
Tổng kết lại"
***
Hãy nói về bối cảnh đã...
Hoa Kỳ mất tám năm bận rộn vì dư chấn của vụ khủng bố 9-11 và mặt trận Iraq vừa êm thì lại bị vụ khủng hoảng tài chánh. Tư thế suy sụp và quả là đáng bị phê bình. Trong giai đoạn ấy, Trung Quốc bước vào sân chơi lớn nhờ việc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới kể từ 2001. Rồi cứ thế làm giàu và làm ẩu trên trường quốc tế.
Khi vụ khủng hoảng bùng nổ, Bắc Kinh bắc ghế lên một bậc cao hơn để đả kích Hoa Kỳ là quốc gia gây họa cho thiên hạ vì tinh thần vô trách nhiệm của mình. Nhân đó, mới khoe khoang là kinh tế Trung Quốc sẽ hồi phục trước tiên để cứu cả thế giới, và đòi hỏi thế giới lập ra một loại ngoại tệ dự trữ khác để thay thế dần đồng Mỹ kim...
Trên đà thắng lợi, Bắc Kinh cũng đòi Trung Quốc phải có tư thế khác trên các diễn đàn hợp tác quốc tế, trong Quỹ Tiền tệ IMF và Ngân hàng Thế giới, và hăm là sẽ bớt mua Công khố phiếu Mỹ, khiến Mỹ càng lao đao trong việc tăng chi để kích cầu kinh tế.
Bây giờ, hai bên mới nhập trận để nói ra sự thật - hay nói thật về những chuyện phũ phàng.
Sự thật lại không đơn giản như vậy! Thế giới quả là đã có nhiều chuyển dịch, nhưng sự hăm dọa của Trung Quốc chỉ là hăm dọa, rất có ích khi cần vuốt ve tự ái dân tộc ở nhà, mà không có thực chất. Khả năng hồi phục kinh tế Trung Quốc chỉ là dự đoán lạc quan và những khó khăn nội bộ thì đã thành mười mươi và có được phía Hoa Kỳ nhắc tới - với lời khuyên về thị trường nội địa. Trong khi ấy, sự bành trướng ngang tàng của Trung Quốc tại Đông hải cũng được nêu ra.
Vì vậy, hội nghị S&ED vừa kết thúc là cơ hội đối thoại nháng lửa.
Cả hai quốc gia đều triệt để bảo vệ quyền lợi riêng và Hoa Kỳ xác nhận là không để Trung Quốc tự tung tự tác. Người ta không tin rằng Chính quyền Obama đã xoay ngược lập trường để chủ trương đối đầu với Bắc Kinh. Chuyện ấy chưa xảy ra và khó xảy ra vì những tham vọng quá lớn ở nhà. Nhưng ít ra cũng cho thấy Hoa Kỳ đã trở lại Á Châu và trong thế mạnh.
Nhiều nhà bình luận sớm nói đến một khối G2, gồm hai quốc gia Hoa Kỳ và Trung Quốc, cùng chia sẻ trách nhiệm giải quyết thiên hạ sự theo một trật tự Mỹ-Hoa. Chuyện ấy chưa xảy ra và Trung Quốc chưa tiến tới vị trí đó. Trong hội nghị vừa qua, phía Hoa Kỳ đã nói ra như vậy.
Gửi ý kiến của bạn
