...vì dù sao đấy cũng là hình thái sinh hoạt ít tệ nhất...
Hàng loạt hội nghị quốc tế từ hôm mùng bốn rồi các kế hoạch cứu nguy tài chính được cấp tốc ban hành trước khi các nước sẽ có nhiều hội nghị khác trong tháng tới đã khiến nhiều người vội nói đến sự suy tàn của kinh tế tư bản, hoặc sự phá sản của kinh tế thị trường. Sự thật lại chưa hẳn như vậy, qua cuộc trao đổi của Việt Long với nhà tư vấn kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa, trong mục Diễn đàn Kinh tế hàng tuần sau đây.
Hỏi: Thưa ông Nguyễn Xuân Nghĩa, suốt mấy tuần liền của tháng 10, các quốc gia trên thế giới đã cấp tốc vừa ban hành kế hoạch cứu nguy tài chính vừa hội họp với nhau để phối hợp việc cứu nguy. Sau đó, lãnh đạo của Âu Châu và Hoa Kỳ còn nói đến hàng loạt hội nghị cấp cao nhất của các nước kề từ đầu tháng 11 tới đây, nhằm rút tỉa kinh nghiệm, và xây dựng lại một kiến trúc tài chính quốc tế mới hầu ngăn ngừa khủng hoảng có thể sẽ lại tái diễn.
Trước những sự kiện thật sự là bất thường ấy, một số dư luận kết luận rằng thị trường không thể tự điều tiết, ưa gây ra khủng hoảng và vì vậy cần được các chính quyền kiểm soát chặt chẽ hơn. Nhiều người khác còn tin là kinh tế thị trường đã phá sản, chủ nghĩa tư bản đã đến lúc suy tàn. Trong khi ấy, một quốc gia như Việt Nam thì đang cố cải cách cơ chế cho tự do hơn, theo với quy luật thị trường và tiết giảm sự can thiệp của nhà nước vào sinh hoạt kinh tế. Đương khi các thị trường tài chính đang có vẻ lắng dịu, chúng tôi xin đề nghị là mình sẽ cùng tìm hiểu về vấn đề trên. Cụ thể là, thưa ông, kinh tế thị trường đã cáo chung hay chưa"
- Tôi xin được nói tới một quy luật trước tiên và luôn luôn đúng, rằng "trên thế giới, không có một quốc gia nào mà nhà nước không can thiệp vào sinh hoạt kinh tế. Khác nhau là nông hay sâu mà thôi. Và then chốt là ai sẽ quyết định về mức độ can thiệp ấy, người dân hay chính quyền""
- Chúng ta sở dĩ phải nói tới quy luật can thiệp ấy ngay từ đầu vì trong cơn hốt hoảng, người ta đã đánh giá sai nguyên do nên có khi cải tổ sai và sẽ gieo mầm cho những đợt khủng hoảng tới. Nói cho ngắn gọn vào kết luận thì ta đừng vội chôn kinh tế thị trường vì dù sao đấy cũng là hình thái sinh hoạt ít tệ nhất và trong quá khứ đã góp phần đáng kể cho việc xoá đói giảm nghèo. Trong khi đó, chính sách bao cấp và chủ trương bảo hộ mậu dịch xuất phát từ cơn khủng hoảng mới càng kéo dài khủng hoảng và di hại cho kinh tế trong trường kỳ.
Hỏi: Nếu quả như vậy, vì sao người ta đã đáng giá sai nguyên nhân của khủng hoảng" Cụ thể hơn, vì sao nhiều nhà kinh tế cho rằng chính quyền không nên buông lỏng thị trường bằng cách hạn chế luật lệ kiểm soát mà phải tăng cường kiểm soát chặt chẽ hơn"
- Chúng ta thường nghĩ sai, rằng khủng hoảng bùng nổ tại Hoa Kỳ vì chủ trương "giản chính" - hay "deregulation" - tức là giản lược luật lệ chính sách cho kinh tế được tự do. Sở dĩ nghĩ sai vì Mỹ đang có cuộc tranh cử và các chính trị gia ồn ào khai thác đề tài này cho mục tiêu của họ nên gây ra hiểu lầm trong quần chúng.
- Thực tế thì, thứ nhất, hai nền kinh tế tự do có chế độ kiểm soát chặt chẽ nhất là Nhật Bản và Nam Hàn mà vẫn bị chấn động và khủng hoảng. Thứ hai, vấn đề của Hoa Kỳ không là chủ trương "giản chính" mà là có luật lệ không thích hợp, lại không được chấp hành nghiêm chỉnh vì nhiều tệ hại trong hệ thống kiểm soát và chính trị. Sở dĩ như vậy, và đây là yếu tố thứ ba, thị trường đã tiến quá nhanh, với quá nhiều sáng kiến vượt quá khả năng hiểu biết và làm luật của chính trường. Trong khi ấy, và đây là yếu tố thứ tư mình nên để ý tới, là trong một giai đoạn quá lâu mà tiền quá rẻ - là một thất quân bình vĩ mô xuất phát từ sự bất cập của chính quyền - người ta lấy nhiều rủi ro quá đáng trong kinh doanh mà không ai, từ doanh gia tới chính quyền, lường trước được hậu quả. Khi tình hình thịnh đạt thì doanh gia kiếm lời và chính trường kiếm phiếu, rồi nói đó là nhờ công lao của mình. Khi tình hình suy sụp, người ta đổ lỗi cho nhau và trước tiên là cho quy luật thị trường.
- Tôi thiển nghĩ rằng trong hoàn cảnh hiện tại, giới hữu trách nên khiêm nhường nhìn vào toàn cuộc, tránh đổ lỗi cho ai khác, may ra thì sẽ có giải pháp thích hợp hay vì là liều thuốc đổ bệnh.
Hỏi: Nhưng dù sao, các kế hoạch cấp cứu được ban hành đã mặc nhiên dẫn tới nhiều quyết định can thiệp, thậm chí là quốc hữu hoá một số cơ sở kinh doanh tài chính. Điều ấy chưa phải là nhà nước đã nhảy vào lấy quyết định kinh tế thay cho thị trường hay sao" Nếu đúng như vậy, kinh tế thị trường rõ ràng là có vấn đề chứ" Ông giải thích ra sao về tình trạng này"
- Năm 1981, nước Pháp dưới thời Tổng thống Francois Mitterand cũng đã quốc hữu hoá các ngân hàng và sau đó gây ra khủng hoảng ngân hàng. Điều ấy cho thấy là nhà nước không đương nhiên quản lý ngân hàng giỏi hơn tư nhân hay thị trường.
- Vấn đề cấp thời trong hiện tại của các nước Âu Châu và Mỹ là: thứ nhất phải bảo đảm ký thác cho các trương chủ để họ khỏi sợ mất tiền mà rút vốn và gây thêm tai họa; thứ hai, phải châm thêm vốn cho các cơ sở tài chính để cải thiện tình hình tài sản hầu có thể kinh doanh trở lại - châm vốn chứ không làm chủ để quản lý các cơ sở này; thứ ba, đứng ra bảo lãnh rủi ro giữa ngân hàng có tiền và những người cần vay tiền, để khai thông ách tắc về tín dụng; thứ tư, mua lại các khoản nợ bất trắc để kiện toàn kế toán các công ty tài chính và thanh lọc các khoản nợ này để sẽ bán lại về sau với giá cao hơn; và thứ năm, bơm thêm thanh khoản và phương thức tài trợ cho thị trường có tiền lưu hoạt và không bóp nghẹt sinh hoạt kinh tế.
- Ngần ấy biện pháp can thiệp đều có tính chất giai đoạn và được thi hành dưới sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan hữu trách, trên cùng là của Quốc hội, với sự loan báo của truyền thông. Các biện pháp ấy chỉ nhằm khai thông tắc nghẽn tín dụng, đẩy lui hốt hoảng hầu khủng hoảng tài chính không lan xuống kinh tế. Đồng thời, giới hữu trách mới nghiên cứu việc cải tổ lại hệ thống luật lệ và thanh tra để từ nay về sau không gây ra khủng hoảng nữa. Vì vậy, kế hoạch cấp cứu không đơn giản là nhà nước quốc hữu hoá các cơ sở kinh doanh tài chính và trực tiếp thay thế thị trường. Trong khi đó, ta nên nhìn qua một cách giải cứu khác hẳn, như tại Liên bang Nga là nơi có bị khủng hoảng.
Hỏi: Hình như trong một chương trình hôm mùng chín tháng Chín, ông có nói rằng Nga có thể bị khủng hoảng sau khi tấn công Georgia vì hai vấn đề là ngân sách và ngân hàng. Nước Nga quả là có bị khủng hoảng, nay họ giải quyết ra sao"
- Liên bang Nga đã thường xuyên đóng cửa các thị trường chứng khoán mà không chặn được nạn tuột giá cổ phiếu. Dù có dự trữ ngoại tệ tới hơn 600 tỷ đô la nhờ dầu thô lên giá, và chỉ đứng sau Trung Quốc và Nhật Bản về khối dự trữ này, Nga vẫn bị khốn đốn khi dầu thô tuột giá phân nửa trong có ba tháng, Thủ tướng Putin đã phải đòi các tài phiệt rút tiền về cấp cứu kinh tế. Với lý cớ chống đỡ khủng hoảng hôm Thứ Hai 20, Ngân hàng Trung ương Nga còn ra quyết định rất lạ là sẽ tung ra 387 tỷ rúp, tương đương với gần 15 tỷ đô la, cho các ngân hàng tư nhân vay.
- Điều mờ ám là ngân hàng chỉ được vay từ một triệu rúp trở lên, không có bảo đảm và với lãi suất khá cao là 8,50%. Nói cho dễ hiểu, nếu đi vay như vậy, các ngân hàng sẽ khốn đốn, phá sản rồi bị nhà nước tịch thu. Trong khi ấy quyết định này lại không nhắm vào các đại gia tài chính của các tài phiệt có quan hệ tốt với chế độ. Cho nên, lợi dụng cơn khủng hoảng, Liên bang Nga lặng lẽ thôn tính luôn khu vực ngân hàng tư nhân. Đây là cách giải quyết khác hẳn những gì ta thấy tại Âu Châu và Hoa Kỳ!
- Do đó, xin được nhắc lại là chính quyền phải can thiệp vào thị trường, nhưng chỉ trong mức độ mà người dân cho phép vì sự can thiệp ấy có lợi cho họ, chứ không bóp chết kinh tế thị trường. Chúng ta cần nhìn ra điều ấy để theo dõi cách ứng phó của các nước đang muốn mở ra kinh tế thị trường như Việt Nam và tránh việc chính quyền khuynh đảo thị trường cho tư lợi của một thiểu số.
Hỏi: Nhân đây, chúng tôi cũng xin được hỏi ông một câu ngoại lệ mà nhiều thính giả có nêu lên cho tiết mục chuyên đề này của chúng ta. Là trong khi khủng hoảng tài chính đang tung hoành, nhiều người cao niên có tiền tiết kiệm trong ngân hàng nên xử trí ra sao để khỏi bị thiệt hại"
- Chúng ta rất khó có câu trả lời thỏa đáng cho từng người, ở từng nơi trên thế giới vì tình hình mỗi quốc gia mỗi khác. Ta chỉ có thể trình bày một số điểm chính trong những chuyển động lớn của các thị trường mà thôi.
- Trên đại thể, tôi thiển nghĩ rằng về căn bản các kế hoạch cứu nguy tài chính đã có công hiệu. Ách tắc tín dụng là vấn đề nguy kịch nhất thì đang lui dần, lãi suất các ngân hàng cho nhau vay đã giảm mạnh kể từ hôm 15 và điều ấy cho thấy người ta đã tìm đúng phương thuốc. Chúng ta không nên vì hốt hoảng rút tiền tháo chạy mà gây thêm khủng hoảng và bị nhiều thiệt hại oan uổng.
- Thứ hai, một số quốc gia có người Việt mình cư ngụ thực ra lại có nền móng kinh tế vĩ mô vững mạnh, công chi thu ngân sách của họ quân bình và cán cân vãng lai tốt đẹp, gánh nợ của chính phủ rất thấp. Vấn đề quân bình ấy quan trọng vì dù có khả năng ứng phó mà đang mắc nợ rất nặng - do bội chi ngân sách hay nhập siêu mậu dịch - thì sau khi đẩy lui khủng hoảng, tình hình kinh tế vẫn chưa sáng sủa.
- Hai quốc gia có phương tiện và khả năng ứng phó vững vàng nhất trong các nước công nghiệp chính là Australia và Canada, là nơi lại có nhiều thính giả liên lạc để hỏi. Tại các quốc gia tương đối ít bị sóng gió như vậy, giải pháp an toàn dù không có lời cao vẫn là công khố phiếu và ký thác trong các trương mục tiết kiệm của ngân hàng. Vấn đề là mỗi nơi mỗi xứ lại có luật lệ bảo vệ ký thác và khách nợ khác nhau mà mình nên chịu khó tìm hiểu. Giải pháp hấp dẫn cho nhiều người Á đông chúng ta là mua vàng thì chưa chắc đã hay vì có nhiều bất trắc giá cả mà mình không theo kịp để hiểu và có khi lỗ nặng.
- Riêng tại Việt Nam, tôi e là kỹ thuật "carry trade" là vay nơi nhẹ lãi như Hoa Kỳ để đem về nhà cho vay với lãi cao hơn, kỹ thuật ấy sẽ quật ngược làm nhiều người bị lỗ nặng. Đô la Mỹ vẫn là tài sản có giá và đồng bạc Việt Nam sẽ bị áp lực và mất giá rất nhanh cho nên người ta cần cẩn thận!
Gửi ý kiến của bạn
