You cannot be sure about anything on a battlefield. "When we are not sure, we are alive"
Bạn không thể chắc chắn về bất cứ điều gì về một trận chiến. “Khi chúng ta không chắc chắn, chúng ta vẫn còn sống”.
Bạn không thể chắc chắn về bất cứ điều gì về một trận chiến. “Khi chúng ta không chắc chắn, chúng ta vẫn còn sống”.
Tháng tới là kỷ niệm một trăm năm Graham Greene [1904-1991]. Trong một bài essay trên tờ Guardian, Zadie Smith cho rằng, ông là một tiểu thuyết gia rất ư là rắc rối, nếu nói về mặt đạo hạnh. Và cuốn tiểu thuyết Người Mỹ Trầm Lặng, một chuyện tình lấy bối cảnh là những hỗn loạn tại Việt Nam vào thập niên 1950 cho thấy, ông còn là một trong những ký giả loại gộc.
“Tôi phải kiếm cho ra một tôn giáo”, Graham Greene nói, “để đo lường cái phần quỉ ma ở nơi tôi”.
Một thách đố như vậy đã đặt Greene vào cái thế của một “tiểu thuyết gia Ky tô giáo” – ông rất ghét định nghĩa này - đúng như viễn tượng về ông: trước khi chọn Chúa Ky Tô, như là một thế giá cao cả nhất, thì ông, trước hết, còn là một con người bị ám ảnh bới chính cái nấc thang thế giá đó. Không nhà văn nào của thế kỷ 20 này có thể so với ông, người muốn đi tới cùng trong cõi nhân sinh nhỏ xíu - ấy là nói về chuyện so sánh giữa con người với con người, và có thể, với Chúa nữa. Trong khi những tiểu thuyết gia thuộc loại tầm tầm mày mò, dị mọ những đòn phép nhằm phân biệt thằng cha này tốt, thằng cha kia xấu, Greene là bậc thầy của sự tách biệt đa tầng, dị dạng, khi xoáy vào những đường ranh thật là mỏng manh phân chia, giữa thế nào là quỉ ma thế nào là độc địa, thế nào là bất thương thân, thế nào là ngu si đần độn chứa đầy ác tâm. Những con người của ông loay hoay xoay sở bên trong cái khuôn mẫu đạo đức rất ư là chi ly. Sa sẩy, là từng bước chân, là từng lỡ bộ. Sai một ly đi một dặm. Thành thử vô phương, làm người tốt [to be good] ở nơi Greene. Nhưng có hàng triệu triệu cách, để đỡ tồi tệ hơn, ít hoặc nhiều.
Khía cạnh hiện thực mang tính đạo hạnh chi ly tỉ mỉ đó, ở Greene, thường không được người đọc để ý, thay vì vậy, là những mầu sắc “baroque” – trò truy hoan thẳng thừng, thú du lịch, cái lối viết nhà báo – những dấu ấn khiến ông được coi là đồng hội đồng thuyền với những tay phiêu lưu như Erskine Childers, Len Deighton, Alec Waugh, John Le Carré.
Chắc chắn rồi, Greene phải được coi như là một người viết quan tâm tới dòng văn chương điệp viên, tình báo – chú thiếu niên Greene ngày nào đã từng thử làm người hùng máu lạnh, qua trò chơi chết người Russian roulette. Tuy nhiên, người đọc đừng quên rằng, trên giá sách của ông, còn có sự ngự trị của, thí dụ như, Henry James. Hơn thế nữa, Greene quả thực là một điệp viên nhị trùng, theo đúng nghĩa đen của từ này.
“Thượng Đế ở trong những chi tiết”, Ruth Franklin, trên báo Người Nữu Ước số đề ngày 4 tháng Mười, nhân dịp tưởng niệm một trăm năm ngày sinh của Greene, cũng đã nhắc tới một chủ nghĩa hiện thực mang chất Ky Tô Giáo của Greene, và cho rằng, nỗi khốn khó nhất đời của Greene - như là một tay Ky Tô - đó là: ông nghi ngờ khả năng yêu Chúa của chính ông [he doubted his own ability to love God], để làm cú nhẩy chót vào lòng Ngài, để dâng hết mình cho Ngài, rằng con xin đầu hàng! Cú đầu hàng vô điều kiện cần thiết để biến một tay tổ sư tội lỗi là Greene, trở thành một ông thánh!
Nhưng chính sự thất bại của một ông tổ sư tội lỗi - không thể nào thành Thánh được - đã biến ông thành một tiểu thuyết gia bậc thầy. Hơn thế nữa, bất cứ ở đâu, bất cứ lúc nào, mỗi lần ông đưa cái mũi vào một mảnh đất khốn khổ khốn nạn, là y như rằng, ở đó có vấn đề, và vẫn còn có vấn đề. Thí dụ như trong Người Mỹ Trầm Lặng, ông đã ngửi ra được rằng, hoà bình không có nghĩa là thanh bình, ở một cõi nhân gian nhỏ xíu của những tên mít đặc, mít ướt, mít mật, mít cà chớn… đó!
Đây cũng là điều một nhà phê bình người Pháp, là Simon Leys, nhận ra, và gọi là “kỹ thuật thư giãn kép” của Greene, như NQT tôi đã viết, trong bài Tưởng Niệm Mai Thảo, nhân đó, bèn tản mạn về phim Người Mỹ Trầm Lặng, Mê Thảo Thời Vang Bóng [làm theo cuốn Chùa Đàn của Nguyễn Tuân], và Những Ngày Ở Sài Gòn:
“Cách kết thúc truyện của Greene, như trong Brighton Rock, theo Leys, là để cho độc giả thở phào, không phải một, mà tới hai lần. Ông dùng thuật ngữ ‘fins à double détente’, (tạm dịch: kết cục theo kiểu thư giãn kép), theo đó, kết thúc thực sự không nằm ở câu chót của cuốn sách, mà là ở đâu đó, vài giây sau, ở trong sự tưởng tượng của người đọc. Kỹ thuật này dành cho những cuốn tiểu thuyết - giống như một trái bom cực kỳ độc địa, một khi đã nổ ra, hậu quả thật là khủng khiếp nhưng không tức thời, mà là sau đó. Một thứ bom nổ chậm. Áp dụng ‘kỹ thuật’ này vào thời điểm 1975, có thể nói hậu quả tức thời là miền nam, hậu quả tiếp theo, là cả nước đều khốn khổ khốn nạn vì nó.”
Ruth Franklin, trong bài đã dẫn, trên tờ Người Nữu Ước, còn nhắc tới một ẩn dụ của Borges, về một đế quốc khổng lồ, mà ở đó, nghệ thuật đồ họa đã toàn thiện đến nỗi, mỗi bản đồ vẽ ra, là choàng lên cả một vùng đất được vẽ, nói khác đi, bản đồ nào tỉ lệ xích cũng là 1/1. Một nhà văn Việt Nam [Lê Trọng Phương, trên tờ Gió Đông ngày nào] đã mô phỏng Borges, và tưởng tượng ra cái đế quốc khổng lồ, là người Việt tị nạn, trên khắp năm châu bốn biển, và cùng với họ, là tấm bản đồ Việt Nam rách nát, tỉ lệ xích 1/1 mà họ đã mang theo, và đời này tiếp đời khác, cố vá víu lại, cố làm cho nó được như xưa.
Ruth dùng ẩn dụ trên, để nói về bộ tiểu sử khổng lồ tỉ lệ xích 1/1 về cuộc đời của Greene mà tác giả là Norman Sherry. Bộ tiểu sử khổng lồ này, cuốn thứ ba, “The Life of Graham Greene” vừa mới ra lò, [nhà xb Viking, $ 39.95US], cách cuốn đầu đúng mười lăm năm, và cách thời điểm ông này được Greene cho phép viết tiểu sử về ông ta, ba mươi năm!
Một trong những khó khăn mà Sherry gặp phải, là số lượng khổng lồ, đa dạng, những tác phẩm của Greene. Ông viết đủ thứ, từ điệp viên tới chuyện giải buồn, mua vui cũng được một vài trống canh [chữ của Greene, khi viết về Người Mỹ Trầm Lặng], tới bộ ba tiểu thuyết nổi tiếng “Tam Khúc Ky Tô” [Catholic trilogy], vào lúc ở nửa cuộc đời, cho tới những cuốn sau này, thật khó xếp loại, như Du Lịch Với Bà Thím, hay Ngài Quixote. Chưa kể, truyện ngắn, kịch, kịch bản phim, hồi ký, sách du lịch, cộng thêm biết bao những thư từ trao đổi, đúng là cả một khối lớn lao mà chỉ ông được đặc quyền đụng tới: Chỉ vì một cái dấu phẩy mơ hồ ở trong tờ di chúc viết nơi giường của kẻ đang hấp hối là Greene, mà tất cả những nhà học giả khác không được quyền trích dẫn bất cứ những gì chưa được in ra, cho tới khi Sherry hoàn tất bộ tiểu sử khổng lồ của ông ta về Greene!
[còn tiếp]
NQT
tanvien.net
Gửi ý kiến của bạn
