WASHINGTON (Tổng Hợp) - Đó là cú xì căng đan có thể làm Tổng Thống Bush thất cử khi tái tranh cử, có thể giúp Đảng Dân Chủ chiếm đa số trong lưỡng viện, và có thể đẩy 29 vị giám đốc cao cấp vào tù: vụ công ty Enron phá sản theo Chương 11 Luật Phá Sản tháng trước, vụ phá sản lớn nhất trong lịch sử Hoa Kỳ, làm bốc hơi toàn bộ tiền hưu bổng của hàng chục ngàn nhân viên nhưng kịp thời làm cho 29 vị giám đốc giàu thêm hàng trăm triệu đô sau khi họ bán kịp các cổ phiếu trong lúc giấu nhẹm tình hình thực của Enron, và cho hủy hàng nhiều ngàn hồ sơ kiểm toán.
Đặc biệt, cũng chính công ty Enron đã góp tiền gây quỹ vận động tranh cử cho cả ông Bush, nộp 623,000 đô la cho ban vận động của TT Bush kể từ năm 1993. Trước khi sụp đổ, Enron và các nhân viên đã góp tiền vận động cho gần phân nửa các dân biểu và tới 2/3 các thượng nghị sĩ.
Theo tin CNN, Dân Biểu Henry Waxman (DC-Calif.) của Ủy Ban Công Quyền Hạ Viện, cơ quan đang điều tra Enron, đã yêu cầu chủ tịch và tổng quản trị Kenneth Lay giải thích về 2 email gửi năm ngoái cho các nhân viên trong đó tiên đoán là cổ phiếu Enron sẽ tăng, mặc dù lúc đó công ty bắt đầu tụt dốc vào gần phá sản. Trong thư gửi cho Lay, DB Waxman hỏi là Lay có gửi các email đó không và có biết tình hình tài chính công ty lúc đó không. Một phát ngôn nhân Enron nói là lời của Lay lúc đó nói đúng về tự đánh giá của Enron, "Không ngạc nhiên gì lời của ông Lay gửi nhân viên hồi tháng 8 phản ánh cùng quan điểm mà công ty nói công khai lúc đó. Chúng tôi có 21 tam cá nguyệt có lời liên tục để nói."
DB Waxman cũng chất vấn tại sao công ty ngăn cản nhân viên không được bán cổ phiếu Enron trong các chương trình hưu bỗng 401 (k) trong khi giá cổ phiếu tụt dốc.
Bộ Tư Pháp đã giao nhiệm vụ cho công tố Joshua Hochberg điều tra vụ Enron. Bộ Lao Động, Ủy Ban Cổ Phiếu và Trao Đổi SEC, và nhiều ủy ban quốc hội cũng đang điều tra màn sụp đổ bất ngờ của đại công ty năng lượng Enron bản doanh ở Houston, Texas. Enron chuyên về tiếp thị điện lực và khí đốt, phân phối năng lượng và các mặt hàng khác, và cung cấp dịch vụ quản trị rủi ro và tài chánh cho khách hàng toàn cầu.
Trong khi đó, tin Reuters cho biết các viên chức cao cấp chính phủ Bush hôm chủ nhật nói rằng họ thấy không cần thông báo tới TT Bush hay các nhân viên Enron và người mua cổ phiếu Enron về lời kêu cứu của Enron xin giúp đỡ, vì các thông tin trao đổi đều được công bố. Bộ Trưởng Ngân Khố Paul O'Neill nói là ông được liên lạc cả ở nhà và ở văn phòng bởi Chủ Tịch Kenneth Lay của Enron, và các cuộc nói chuyện không có gì khác thường hay mới lạ, và ông thấy không cần thông báo cho TT Bush.
Thượng Nghị Sĩ Joseph Biden (DC-Delaware) nói với Đài NBC rằng thảm bại của Enron có thể có "hậu quả chính trị lớn khôn lường" nếu người ta khám phá rằng chính phủ Bush tìm cách giúp Enron để bù đáp đóng góp tiền bạc thời tranh cử.
Công ty Arthur Andersen, nơi kiểm toán Enron, cũng bị chỉ trích hôm chủ nhật, với TNS Joseph Lieberman nói là hãng kế toán lớn thứ 5 này có thể bị truy tố tội hình sự vì đã xé bỏ nhiều hồ sơ liên hệ tới việc kiểm toán Enron. TNS Lieberman nhắc tới việc Tạp Chí Time tường trình là hãng Andersen đã ra lệnh cho các nhân viên trong một thư nội bộ ngày 12-10 phải hủy bỏ tất cả hồ sơ kiểm toán Enron chỉ trừ "các giấy căn bản nhất."
Các viên chức Andersen hôm chủ nhật đã không chịu trả lời các lời phóng viên xin phỏng vấn.
Cựu Chủ Tịch SEC Arthur Levitt, nói trên Đài ABC, rằng ông tin rằng thế là phạm luật khi Arthur Andersen ra lệnh xé bỏ các hồ sơ Enron, "Tôi nghĩ đó là phạm luật trao đổi chứng khoán, và rất là chuyện khác thường."
Báo New York Times hôm chủ nhật loan tin rằng các giám đốc Enron đã bán cổ phiếu Enron với giá gần đỉnh cao để thu 1.1 tỉ đô la, theo các hồ sơ tòa. Trong khi cổ phiếu Enron tăng vọt và thị trường Wall Street đang ầm ĩ quảng cáo cho Enron, thì một nhóm 29 vị giám đốc Enron bắt đầu lặng lẽ bán cổ phiếu của họ. Họ bán 17.3 triệu cổ phiếu từ 1999 cho tới giữa năm 2001, và tiếp tục bán trong khi cổ phiếu Enron bắt đầu tụt dốc và hãng bắt đầu rơi vào phá sản.
Các luật sư của 29 vị này đã chối là khi họ bán cổ phiếu thì họ không có "thông tin mật nào từ nội bộ" và cũng không có ưu thế nào hơn các nhà đầu tư ngoài công ty. Riêng ông tổng giám đốc Lay bán cổ phiếu Enron tới 350 lần, gần như mỗi ngày đều bán, để nhận 101.3 triệu đô. Tổng cộng, Lay bán 1.8 triệu cổ phiếu Enron từ đầu 1999 tới tháng 7-2001, năm tháng trước khi Enron khai phá sản.
Lou I. Pai, cựu chủ tịch một chi nhánh Enron, đã bán 5 triệu cổ phiếu để lãnh 353.7 triệu đô. Giám đốc Rebecca P. Mark-Jusbasche bán 1.4 triệu cổ phiếu, lãnh 79.5 triệu đô. Giám đốc Ken I. Harrison bán 1 triệu cổ phiếu, lãnh 75.2 triệu đô... Vân vân. Nhóm 29 giám đốc này bán ra và mỗi người lãnh hàng chục triệu, trong khi trấn an nhân viên và giới đầu tư là Enron vẫn vững vàng, và ngăn cấm nhân viên bán cổ phiếu trong quỹ 401 (k).
Một đơn kiện đã nộp lên tòa, chỉ danh 29 vị giám đốc, và xin niêm phong tích sản Enron. Đơn kiện này của Amalgamated Bank of New York nộp; nhà băng này đã đầu tư tiền nhân viên các công đoàn vào cổ phiếu Enron. Đơn kiện tố các giám đốc Enron đã bưng bít thông tin, lừa gạt giới đầu tư và lừa gạt, và "29 giám đốc Enron đã trao đổi cổ phiếu với thông tin tay trong bất hợp pháp" và "dẫn dụ sai lạc công chúng" khi ra các bản tường trình giả mạo về tình hình tài chánh Enron.
Riêng tại Enron, hơn phẩn nửa tích sản hưu bổng 4-1-k của nhân viên, tức khoảng 1.2 tỉ đô la, đã đầu tư vào cổ phiếu Enron, bây giờ chỉ là giấy vụn.