Giấc ngủ ban đêm không chỉ đơn giản là để cơ thể nạp lại năng lượng. Khi ngủ, bộ não thực sự cũng thay đổi trạng thái, nó sẽ bắt đầu thải bỏ các sản phẩm phụ độc hại mà hệ thần kinh sinh ra trong suốt quá trình hoạt động ban ngày. Các vi tế bào thần kinh đệm, được ví như thực bào trong não bộ, bắt đầu dọn dẹp các mảnh tế bào thần kinh vỡ, các tế bào quá già cỗi hoặc bị tổn thương bằng cách ăn chúng trong khi chúng ta ngủ. Hoạt động của vi tế bào thần kinh đệm là bình thường, chỉ trừ trường hợp những người bị mất ngủ kinh niên.
Khoảng đầu tháng 06/2018, nhóm các nhà khoa học Ý đã phát hiện ra khi những con chuột bị mất ngủ kéo dài, vi tế bào thần kinh đệm của chúng bắt đầu ăn nhiều hơn, làm tăng nguy cơ gây tổn thương não bộ, nguyên nhân của các căn bệnh như Alzheimer hoặc thoái hóa thần kinh. Nghiên cứu được dẫn đầu bởi nhà thần kinh học Michele Bellesi thuộc Đại học Bách khoa Marche ở Ý, đã kiểm tra phản ứng của bộ não động vật với thói quen ngủ thiếu lành mạnh của chúng. Họ nhận thấy sự giống nhau kỳ lạ giữa những con chuột được nghỉ ngơi và không ngủ đủ.
Tương tự như tế bào ở các bộ phận khác trong cơ thể, các tế bào thần kinh trong não cũng liên tục được tái tạo và thay mới bởi hai loại tế bào thần kinh đệm khác nhau. Chúng là các tế bào hỗ trợ thường được gọi là chất keo kết dính hệ thần kinh:
- Loại thứ nhất là các vi tế bào thần kinh đệm (microglia). Tương tự như đại thực bào, vi tế bào thần kinh đệm có trách nhiệm loại bỏ các tế bào già cỗi, bị tổn thương hoặc các mảnh vỡ của chúng thông qua một quá trình gọi là thực bào. Có thể hiểu đơn giản là chúng nuốt vào những rác thải trong hệ thần kinh.
- Loại thứ hai là các tế bào hình sao astrocyte có nhiệm vụ cắt bỏ các khớp thần kinh không cần thiết trong não để làm mới và định hình lại hệ thống kết nối thần kinh.
2 quá trình sẽ xảy ra khi chúng ta ngủ. Sự làm mới giúp bù đắp quá trình hao mòn xảy ra trong thần kinh vào ban ngày. Nhưng hiện nay, dường như quá trình tương tự cũng xảy ra khi cơ thể bị mất ngủ. Tuy nhiên, thay vì mang lại hiệu ứng tốt, mất ngủ sẽ khiến cho bộ não giống như một con thuyền ngập nước đang chìm. Các tế bào muốn đục lỗ để nước thoát ra ngoài, do đó não bộ tự làm hại chính nó một cách điên cuồng.
Nhà thần kinh học Michele Bellesi cho biết: “Lần đầu tiên chúng tôi chỉ ra được các khớp nối thần kinh bị ăn bởi các tế bào hình sao do mất ngủ”. Để tìm ra điều này, các nhà nghiên cứu đã chụp ảnh não bộ của bốn nhóm chuột:
- Nhóm thứ nhất: được cho ngủ từ 6 đến 8 giờ, tức là nghỉ ngơi tốt.
- Nhóm thứ 2: tự động thức dậy định kỳ khi đang ngủ, thức tỉnh tự nhiên sau khi ngủ đủ.
- Nhóm thứ 3: thức suốt 8 giờ, tức thiếu ngủ.
- Nhóm thứ 4: thức liên tục 5 ngày liền, tức thiếu ngủ kinh niên.
Khi sánh hoạt động của các tế bào hình sao trên cả bốn nhóm, nhóm nghiên cứu phát hiện nó trong 5.7% khớp thần kinh của bộ não những con chuột nghỉ ngơi tốt, và 7.3% trong bộ não chuột tự thức tỉnh tự nhiên. Ở những con chuột bị thiếu ngủ hoặc thiếu ngủ kinh niên, nhóm nhận thấy một điều khác biệt là các tế bào hình sao đã gia tăng hoạt động của chúng và thực sự ăn vào các khớp thần kinh, tương tự như các vi tế bào thần kinh đệm nuốt vào tế bào thừa, trong một quá trình gọi là thực bào bởi tế bào hình sao astrocytic phagocytosis.
Trong bộ não những con chuột bị thiếu ngủ, các tế bào hình sao hoạt động trên 8.4% khớp thần kinh, và ở những con chuột bị thiếu ngủ nghiêm trọng, 13.5% các khớp thần kinh của chúng xuất hiện quá trình ăn mòn bởi tế bào hình sao. Michele Bellesi cho biết, hầu hết các khớp thần kinh đang bị tiêu diệt trong 2 nhóm chuột bị thiếu ngủ là những tế bào lớn nhất, cũ nhất và đã qua sử dụng nhiều nhất, cũng giống như những đồ đạc đã cũ. Việc loại bỏ chúng có khi lại là một điều tốt.
Nhưng khi kiểm tra hoạt động của các vi tế bào thần kinh đệm trên cả 4 nhóm chuột, họ nhận thấy rằng chúng cũng đã hoạt động quá mức trong nhóm bị thiếu ngủ kinh niên. Đó là một điều đáng lo ngại, vì những hoạt động của vi tế bào thần kinh đệm liên quan tới các bệnh về não như Alzheimer và các dạng khác của sự thoái hóa thần kinh.
Trích trong báo cáo nghiên cứu: “Chúng tôi thấy rằng thực bào bởi tế bào hình sao xảy ra sau hiện tượng mất ngủ cấp tính và mất ngủ kinh niên, nhưng không xảy ra sau quá trình thức tỉnh tự nhiên, cho thấy nó có thể thúc đẩy việc làm sạch và tái thiết các thành phần bị hao mòn của khớp thần kinh hoạt động mạnh, được sử dụng đi sử dụng lại. Ngược lại, chỉ chứng mất ngủ kinh niên mới kích hoạt các vi tế bào thần kinh đệm và thúc đẩy hoạt động thực bào của chúng… cho thấy việc mất ngủ kéo dài có thể hoạt hóa vi tế bào thần kinh đệm và có khả năng sẽ gây tổn hại cho não bộ”.
Hiện vẫn còn khá nhiều nghi vấn cần giải quyết. Chẳng hạn như liệu điều này có xảy ra trong não bộ của mọi người hay không. Và liệu nếu ngủ bù lại, quá trình thiệt hại não bộ có thể được đảo ngược hay không. Dù sao đi nữa, nếu muốn bảo vệ không chỉ não bộ mà còn cả sức khỏe của mình, mọi người tốt nhất nên ngủ đủ giấc.
Nguoivietphone.com.
Gửi ý kiến của bạn
