Viện Báo Chí Thế Giới (International Press Institute: IPI) trụ sở đặt tại Vienna, Thủ Đô của Áo quốc, vào 11 giờ tối ngày 19/4/2000 vừa công bố chính thức danh sách 50 người được chọn lựa để lãnh giải thưởng Tự Do Báo Chí Thế Giới cho năm 2000 nhân dịp Viện Báo Chí Thế Giới tổ chức lễ kỷ niệm 50 năm thành lập trong năm ngày 29/4-3/5/2000 tại Boston, Massuchusetts. GS Đoàn Viết Hoạt là một trong 50 người này.
Trong số 50 vị anh hùng sẽ được tuyên dương tại Nghị Hội của Tự Do Báo Chí Thế Giới, có năm người đã bị giết chết là Guillermo Cano (Colombia), Pedro Joakim Chamorro (Nicaragua), Veronica Guerin (Ái Nhĩ Lan), Tara Singh Hayer (Gia-Nã-Đại), và Abdi Ipeci (Thổ Nhĩ Kỳ), một người hiện còn đang bị cầm tù và tình trạng sức khoẻ rất nguy kịch sau nhiều năm bị tra tấn là Nizar Nayyouf (Syria), một người khác đang bị giam lỏng tại nhà là Gao Yu (Trung Quốc) sau khi được ra khỏi tù vào năm 1999, và riêng ông Raul Rivero (Cuba) bị cấm không cho ra khỏi nước. Trong số 50 người được giải thưởng sẽ chỉ có 27 người đến dự lễ trao giải thưởng tại Boston vào ngày 3/5/2000 sắp đến. Bà Katharine Graham (Hoa-Kỳ), năm nay đã 83 tuổi, Chủ Tịch công ty Washington Post, cũng là một trong những người thắng giải vì phục vụ đắc lực cho nền tự do báo chí.
Buổi lễ trao giải thưởng Tự Do Báo Chí Thế Giới nằm trong chương trình Nghị Hội Báo Chí Thế Giới kéo dài trong năm ngày với những buổi hội thảo về những đề tài liên quan báo chí, truyền thông, nhân quyền và văn hóa. Tham dự Nghị Hội Báo chí Thế Giới chúng tôi nhận thấy có đại diện của hầu hết những cơ quan truyền thông lớn trên thế giới. Những diễn giả của Nghị Hội Tự Do Báo Chí Thế Giới gồm có nhiều nhân vật nổi tiếng như Phó Tổng Thống Hoa-Kỳ Al Gore, Thống Đốc Tiểu bang Massachusetts Paul Cellucci, Thượng Nghị Sĩ Edward M. Kennedy, Phó Tổng Thư Ký Liên Hiệp Quốc Louise Frechette, Bộ Trưởng bộ Di Sản Gia-Nã-Đại Sheila Copps, Cựu Bộ Trưởng Bộ Văn Hóa Pháp Jack Lang, cựu Tổng Trưởng Ngoại Giao Hoa-Kỳ Henry Kissinger, Bộ Trưởng Ngoại Giao Ấn Độ Arun Shourie, Tổng Thư Ký Hội Đồng Âu Châu Walter Schwimmer.
GS Đoàn Viết Hoạt được lựa chọn lãnh giải Tự Do Báo Chí Thế Giới vì đã can đảm dùng ngòi bút tranh đấu bất bạo động cho tự do và dân chủ tại Việt-nam dưới chế độ cộng sản. GS Hoạt bị nhà cầm quyền Hà-Nội bắt đi “học tập cải tạo” tại khám Chí Hòa vào năm 1976. Ông được chính quyền phóng thích vào năm 1988 sau 12 năm bị cầm tù lần thứ nhất. Sau khi được thả tự do, GS Hoạt bí mật xuất bản tờ Diễn Đàn Tự Do do ông làm chủ bút với chủ trương phát động phong trào Dân Chủ tại Việt-Nam. Sau khi nhà cầm quyền Hà-Nội khám phá ra tờ Diễn Đàn Tự Do lưu hành khắp nơi trong nước, GS Hoạt bị bắt giam lần thứ hai vào năm 1990. Hai năm sau, GS Hoạt bị đưa ra xét xử kín tại tòa án Cộng Sản tại Saigon và bị tuyên án 20 năm tù vì tội mưu toan lật đổ chính quyền. Vì áp lực mạnh mẽ của quốc tế, nhà cầm quyền Hà-Nội vào năm 1993 đã giảm án của GS Hoạt từ 20 năm tù xuống còn 15 năm. Trong khoảng thời gian 1993-98, GS Hoạt đã bị nhà cầm quyền Hà-Nội chuyển qua rất nhiều trại giam từ Nam ra Bắc.
Trong những năm bị cầm tù, GS Hoạt tiếp tục tranh đấu cho nhân quyền và dân chủ bằng cách tuyệt thực, viết thơ chuyển ra ngoài tố cáo những vi phạm nhân quyền và tự do dân chủ với dư luận thế giới. Một trong những lá thơ đóvới nhan đề là “Nhân Quyền Trong Bối Cảnh Nhân Bản và Xã Hội” đã được trao cho Thượng Nghị Sĩ Jim Short của Úc Đại Lợi vào năm 1993. Từ trại tù Xuân Phước, tỉnh Phú Yên, Trung phần Việt-Nam, GS Hoạt chuyển ra ngoài một lá thư nhan đề “Bản Phúc Trình Tóm Tắt Tình Trạng Nhân Quyền tại Việt-Nam”. Cũng trong trại tù Xuân Phước, GS Hoạt đã viết một lá thư cho Hội Nghị Đảng Cộng Sản Việt-Nam đề nghị thiết lập một nền dân chủ đa nguyên tại Việt-Nam. GS Hoạt bị thuyên chuyển qua các nhà tù Ba Sao, Phủ Lý và trại Thanh Cầm, Thanh Hóa vào năm 1994. Nhờ sự can thiệp mạnh mẽ của các cộng đồng người Việt ở hải ngoại, các cơ quan quốc tế và chính phủ của các nước tự do, GS Hoạt sau cùng được thả tự do và bị ép buộc dời Việt-Nam vào cuối năm 1998. Hiện nay GS Hoạt đang cư ngụ tại tiểu bang Virginia, Hoa-Kỳ.
Trước đây GS Đoàn Viết Hoạt đã được trao nhiều giải thưởng cao quý khác như CPJ International Press Freedom Award của Committee to Protect Journalists (1993), Freedom-to-Write Award (1994), Hellman and Hammett Free Expression Award của Human Rights Watch, New York (1994), RFK Human Rights Award của Robert F. Kennedy Memorial (1995) và Cây Bút Vàng của Tự Do của World Association of Newspapers (1998). Tổ Chức Ân Xá Quốc Tế (Amnesty International) và Human Rights Watch đã gọi GS Đoàn Viết Hoạt cũng như BS Nguyễn Đan Quế là Tù Nhân Lương Tâm.
Báo Cáo Của IPI Về Chế Độ Báo Chí Việt Nam
Theo báo cáo của Viện Báo Chí Thế Giới, báo chí tại Việt-Nam bị kìm kẹp hoàn toàn bởi chính quyền. Tất cả các cơ quan truyền thông đều thuộc chính phủ hoặc điều khiển bởi những tổ chức do chính phủ kiểm soát. Hiện nay chính quyền Hà-Nội còn giam giữ một số ký giả trong đó có ông Phạm Thái, lãnh tụ của Phong Trào Đoàn Kết Dân Tộc và Tái Thiết Dân Chủ. Ô. Thái bị bắt giam từ tháng 7, 1995. Ba ký giả khác đang bị giam lỏng tại nhà từ tháng 4, 1997 là các ông Nguyễn Xuân Tụ (tức Hà Sĩ Phu), Bùi Minh Quốc, và Tiêu Dao Bảo Cự của Tạp Chí Lang Biang. Vào tháng 12, 1999 ông Phạm Thế Hùng của Radio France Internationale đã bị trục xuất ra khỏi Việt-Nam trong khi làm phận sự của một ký giả. Công an đã tịch thâu tất cả những tài liệu và giấy tờ của ông.
Một ký giả Pháp khác là ông Arnaud Dubus làm việc cho Radio France Internationale, và hai tờ báo Thụy Sĩ là La Liberation và Le Temps mới đây đã bị công an Việt-Nam giam giữ hai lần. Giấy tờ và tài liệu của ông cũng bị tịch thâu trước khi bị buộc rời khỏi Việt-Nam. Cách đây một tuần, vào ngày 12/4/2000 nữ ký giả Pháp Sylvaine Pasquier của tờ báo l’Express đã bị công an ngăn cản không cho gập BS Nguyễn Đan Quế và bị trục xuất ra khỏi Việt-Nam trong cùng ngày. BS Quế đã ra bản tuyên ngôn đề ngày 13/4/2000 kêu gọi thế giới đòi hỏi chính quyền cộng sản Việt-Nam tôn trọng những quyền tự do căn bản của người dân Việt-Nam bao gồm quyền tự do diễn tả và tự do báo chí. Tổ Chức Ký Giả Không Biên Giới (Reporters Sans Frontieres) đã gửi thư lên ông Lê Khả Phiêu, Tổng Bí Thư của Đảng Cộng Sản Việt-Nam vào ngày 14/4 để lên án hành động đàn áp ký giả quốc tế và kêu gọi chính quyền Hà-Nội tôn trọng điều 19 của Quy Ước Quốc Tế về Quyền Dân Sự và Chính Trị mà chính phủ Việt-Nam đã phê chuẩn, chấm dứt tình trạng kiểm soát ký giả ngoại quốc và cải tộ luật lệ báo chí trong nước.